Chris Jaymes: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο βραβευμένος Αμερικανός συγγραφέας και σκηνοθέτης Κρις Τζέιμς, με βάση το Λος Άντζελες, κλείνει τρεις δεκαετίες παρουσίας στη βιομηχανία του θεάματος. Ως πιανίστας, υπήρξε μέλος της μπάντας Bootstraps (Capitol Records), ενώ ως ηθοποιός έπαιξε στις τηλεοπτικές σειρές «Lost», «Party of Five» κ.ά. Έχει κάνει την παραγωγή, γράψει και σκηνοθετήσει πολλές ταινίες και τηλεοπτικά σόου, ανάμεσά τους και την πολυβραβευμένη ταινία In Memory οf My Father. Το graphic novel 1821: Τα παιδιά της Επανάστασης, στο οποίο υπογράφει τα κείμενα και το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κάκτος, σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Τι σας ώθησε να γράψετε ένα βιβλίο για την Επανάσταση του 1821;
Πριν από δέκα χρόνια, τελειώνοντας την πρώτη σκηνοθετική μου προσπάθεια, σκεφτόμουν την επόμενή μου κίνηση. Τότε ένας Ελληνοαμερικανός φίλος, ο Νίκος Λάμπρου, μου μίλησε για την Ελληνική Επανάσταση προτείνοντάς μου να δημιουργήσω μια ταινία για το 1821. Ήταν μια έκπληξη για μένα – γνώριζα ένα σωρό πράγματα για τη Γαλλική Επανάσταση, όμως αγνοούσα τον ξεσηκωμό των Ελλήνων, ο οποίος επηρέασε την εξέλιξη και διαμόρφωση τόσων κοινωνιών. Συνειδητοποίησα πόσο λίγα γνώριζα για την Ελλάδα, έναν τόπο μυθικό, για τον οποίο είχα μια αίσθηση μόνο μέσα από ταινίες και βιβλία. Όταν μεγαλώνεις σε μια χώρα μακριά από την Ευρώπη, οι πληροφορίες που έχεις για την Ελλάδα είναι τυποποιημένες: μυθολογία, αρχαίες κολόνες, γύρος και σουβλάκι, δημοκρατία, Σπαρτιάτες κι ότι οι Έλληνες ήταν δημιουργοί καινοτομιών που σήμερα θεωρούμε δεδομένες. Αυτά που μας έχουν κληροδοτήσει οι Έλληνες έχουν αποτυπωθεί στον δυτικό πολιτισμό τόσο βαθιά, που νιώθουμε ότι μας ανήκαν από πάντα, ελάχιστοι ωστόσο μπαίνουν στον κόπο να ψάξουν πώς φτάσαμε εδώ – κι εγώ ήμουν ανάμεσα σ’ αυτούς. Δεν γνώριζα και πολλά για την Ιστορία μέσα και έξω από τη χώρα μου, και τώρα έχω φτάσει στο σημείο να ξέρω περισσότερα για την Ελληνική Επανάσταση από ό,τι για τον Αμερικανικό Εμφύλιο. Καταλαβαίνω λοιπόν γιατί με ρωτάτε τι ήταν αυτό που προκάλεσε την περιέργειά μου, ώστε να ενδιαφερθώ για την Επανάσταση του 1821. Η απλή απάντηση είναι ότι δεν έχω ξανασυναντήσει στη σύγχρονη Ιστορία άλλη τέτοια περίπτωση, που να αποτελεί πρότυπο για τη δύναμη της ενοποίησης με τέτοιον τρόπο. Ένα μικρό έθνος κατάφερε να ξεκινήσει μια κοινή προσπάθεια, αρχίζοντας μια επανάσταση που θα προκαλούσε κάποια στιγμή την πτώση μιας αυτοκρατορίας η οποία το κρατούσε υπό την κυριαρχία της. Αυτός που θεωρούνταν ο πιο πιθανός νικητής έχασε από τον πιο αδύναμο, κι αυτό κατά κάποιον τρόπο εδραίωσε ως έναν βαθμό αυτό που αποκαλούμε σύγχρονο δυτικό πολιτισμό. Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας της Ελλάδας είναι ένα θέμα επαναλαμβανόμενο: όποτε αντιμετωπίζουν ακραίες καταστάσεις, οι Έλληνες με κάποιον μαγικό τρόπο δίνουν σ’ αυτό το μοτίβο μια υλική υπόσταση ενώνοντας τις δυνάμεις τους για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο. Πρέπει να θυμάται ο κόσμος ότι στην περίπτωση ενός απίθανου σεναρίου, μόνο όταν οι άνθρωποι δρουν από κοινού, τότε μόνο μπορούν να υπερισχύσουν. Η δύναμη της ενότητας είναι ο μοναδικός τρόπος για να αψηφήσει κανείς τη λογική υπεροχή, αποβλέποντας σε κάποιο ιδανικό. Διακόσια χρόνια μετά, αυτό είναι ένα μάθημα που χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ.
Ποιες δυσκολίες συναντήσατε, τόσο στο συγγραφικό όσο και στο σχεδιαστικό κομμάτι;
Προερχόμενος από τον χώρο της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, ένιωσα ότι το graphic novel είχε πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτό που έκανα. Όταν ετοιμάζεσαι να γυρίσεις μια ταινία, χωρίζεις το σενάριο σε μια σειρά από ενότητες, μια σειρά από εικόνες που σε καθοδηγούν στη διάρκεια του γυρίσματος. Η πρόκληση που αντιμετωπίζεις όταν ετοιμάζεις ένα τέτοιο βιβλίο είναι ότι πρέπει να ζωντανέψεις την ιστορία χωρίς τη βοήθεια των ηθοποιών, την κίνηση της κάμερας και την άνεση που σου δίνει η μουσική επικάλυψη και ο σχεδιασμός του ήχου. Η πρόκληση να ζωντανέψεις μια υπόθεση μέσω ενός κόμικ σού θέτει συγκεκριμένους περιορισμούς, πρέπει να δουλέψεις με μεγάλη οικονομία καθώς η υπόθεση παίρνει σάρκα και οστά πάνω στο χαρτί. Στην περίπτωση του graphic novel πρέπει να συμπυκνώνεις σε μία και μόνη εικόνα με κάποια λεζάντα μια σκηνή που στην ταινία θα διαρκούσε πέντε ολόκληρα λεπτά, κάτι πολύ πιο δύσκολο.
Τι είναι αυτό που γοητεύει τον αναγνώστη όταν ανοίγει ένα graphic novel;
Οι εικόνες, φυσικά, η καλλιτεχνική δουλειά και ο χρωματισμός είναι οι καθοριστικοί παράγοντες. Ένας αναγνώστης μπορεί να γοητευτεί από κάποιο graphic novel χωρίς να το έχει διαβάσει. Στον τρόπο που επιλέγουμε να παρουσιάσουμε μια ιστορία μέσω ενός graphic novel υπάρχει πάντα η ενστικτώδης αίσθηση της εικονογράφησης που πρέπει να τραβήξει την προσοχή κάποιου, είτε διαβάσει το βιβλίο είτε όχι.
Ήθελα να φτιάξω το σενάριό μου με τρόπο που να ελκύει αναγνώστες εκτός Ελλάδας, τιμώντας αυτούς που θυσιάστηκαν για να θεμελιώσουν τα προνόμια που έχουμε την ευλογία να απολαμβάνουμε.
Ο Μάρκος Μπότσαρης μεγαλώνει στο παλάτι του Αλή Πασά. Από πού αρχίζει η πραγματικότητα και πού ξεκινά η φαντασία;
Έπειτα από μια δεκαετία έρευνας, επέλεξα μια συμβολική ιστορία όχι εκατό τοις εκατό αληθινή αλλά βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα. Σκοπός μου ήταν να παρουσιάσω μια υπόθεση για την οποία ελάχιστοι έξω από την Ελλάδα γνωρίζουν. Ήθελα να φτιάξω το σενάριό μου με τρόπο που να ελκύει αναγνώστες εκτός Ελλάδας, τιμώντας αυτούς που θυσιάστηκαν για να θεμελιώσουν τα προνόμια που έχουμε την ευλογία να απολαμβάνουμε. Ένα παιδί που γεννήθηκε μέσα σ’ εκείνες τις δύσκολες καταστάσεις ήταν το σύμβολο που έψαχνα, στο βιβλίο μου παρουσιάζονται συγκεκριμένα στοιχεία από τη βιογραφία του, όμως η παρουσία του λειτουργεί περισσότερο συμβολικά. Σε κάποιες στιγμές η ιστορία που αφηγούμαι αφορά αληθινά γεγονότα, όμως σε άλλες περιπτώσεις, όπως η φυλάκισή του από τον Αλή Πασά, εισάγω ψυχολογικές μεταφορές. Ο Μάρκος Μπότσαρης μπορεί να μην πέρασε την παιδική του ηλικία στα μπουντρούμια του Αλή Πασά, όμως πέρασε πολλά χρόνια παρακολουθώντας το χάος που επικρατούσε γύρω του καθώς ο πασάς της Ηπείρου στερούσε από τον μικρό Μάρκο τους φίλους και την οικογένειά του. Αυτή η ψυχολογική φυλακή οδήγησε τη μετέπειτα ζωή του και τον έκανε αληθινό ηγέτη, η τυραννία που βίωσε διαμόρφωσε τα αρχηγικά του χαρακτηριστικά. Η ιστορία που διηγούμαι είναι η ζωή ενός συνηθισμένου παιδιού της Τουρκοκρατίας, το οποίο δεν είχε άλλη επιλογή από το να υψώσει το ανάστημά του απέναντι σ’ εκείνους που επέβαλαν τη βία και την ωμότητα πάνω σ’ αυτόν και τους ομοεθνείς του.
Οι περιγραφές σας για τον Μάρκο Μπότσαρη και το 1821 είναι δυνατές και καταφέρνετε να μας κεντρίσετε το ενδιαφέρον. Δεν είναι δύσκολο να γράψει κανείς για το παρελθόν;
Όταν σκεφτόμαστε το παρελθόν, το μυαλό μας φτιάχνει εικόνες που δεν είναι πάντα αληθινές και απέχουν από αυτό που πραγματικά συνέβη κάποτε. Μοιάζουν με κινηματογραφικές σκηνές ή σαν ταινίες κινουμένων σχεδίων και δεν μπορούν να απεικονίσουν ρεαλιστικά αυτά που έζησαν οι άνθρωποι μεγαλώνοντας σε εποχές χαοτικές, όπου δεν μπορούσες να είσαι σίγουρος για τίποτα. Εφόσον δεν ζήσαμε εκείνες τις καταστάσεις, η μόνη δυνατότητα που έχουμε είναι χρησιμοποιώντας τη φαντασία μας και μέσα από σκέψη και έρευνα να δημιουργήσουμε κάτι που να προσιδιάζει σ’ εκείνες τις συνθήκες. Η ιστορία που γράφεται είναι τις περισσότερες φορές κάπως πλασματική, ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος αληθινός μάρτυρας αφηγείται ένα γεγονός είναι πάντα προκατειλημμένος από τις πεποιθήσεις και τις εμπειρίες του, έτσι η ιστορία είναι πάντα ένας συνδυασμός πραγματικότητας και λογοτεχνικής κατασκευής. Στη δική μου περίπτωση, έπρεπε να βρω έναν τρόπο να τιμήσω εκείνους τους ανθρώπους διατηρώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ώστε να μην αφήσει το βιβλίο από τα χέρια του. Κάποιες φορές δεν έχεις άλλη δυνατότητα από το να αλλάξεις τα γεγονότα, προσαρμόζοντάς τα στις ανάγκες του μέσου που χρησιμοποιείς για να πεις μια ιστορία. Είτε ζωγραφίζεις έναν πίνακα, είτε γυρίζεις μια ταινία, είτε γράφεις ένα βιβλίο, το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να σταθεί από μόνο του και να αφήσει το αποτύπωμά του, όπως συνέβη και με τους ήρωες για τους οποίους μιλάς.
Εντύπωση μου έκανε και η σχέση του Μάρκου με τον πατέρα του. Μπορείτε να την αιτιολογήσετε;
Οι ιστορικές φυσιογνωμίες παρουσιάζονται πολλές φορές μέσα από τυποποιημένα σχήματα, σαν να μην έχουν ανθρώπινα συναισθήματα, σαν να μη βίωσαν ψυχολογικές συγκρούσεις. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια λάθος προσέγγιση. Ως παιδιά έχουμε την επιθυμία να δείξουμε καλό χαρακτήρα στους γονείς μας, για να κερδίσουμε την έγκριση και την αγάπη τους, κι αυτό καθορίζει πολλές φορές τα πρότυπα που θα ακολουθήσουμε στη μετέπειτα πορεία μας. Μπορούμε να υποθέσουμε με αρκετή βεβαιότητα ότι, αν κάποιος γεννήθηκε στη σκιά ενός ήρωα, θα προσπαθήσει στην υπόλοιπη ζωή του να ανέλθει σ’ αυτό το επίπεδο μετουσιώνοντας τη δυναμική που εισέπραξε από το περιβάλλον του. Αυτό συνέβη στην περίπτωση του Μάρκου Μπότσαρη: χωρίς τη σχέση που είχε με τον πατέρα του θα ήταν μια μονοκόμματη, κούφια προσωπικότητα, χωρίς καμιά έμπνευση για να γίνει ο ηγέτης που ξέρουμε. Για μένα το πιο σημαντικό στοιχείο είναι να κατανοήσουμε το πώς και το γιατί κάποιος γίνεται σπουδαίος – και φαίνεται ότι αυτό έχει να κάνει με την επιθυμία μας, από τότε που ήμασταν παιδιά, να κερδίσουμε την έγκριση του πατέρα ή της μητέρας μας.
Τι ήταν αυτό που έκανε τους Έλληνες να θυσιάσουν ακόμα και τη ζωή τους για να αποκτήσουν την ελευθερία τους;
Το μόνο που μπορώ να σκεφτώ ως κίνητρο για κάποιον άνθρωπο ή για κάποιον λαό να εξεγερθεί ενάντια σε μια αντίθετη δύναμη με κίνδυνο της ζωής του είναι η έλλειψη εναλλακτικής επιλογής, η σκέψη ότι δεν έχεις τίποτα να χάσεις. Αν η ζωή σου είναι φυσιολογική, τη δέχεσαι όπως είναι, όμως για να τη θέσεις σε κίνδυνο θα πρέπει να έχεις πιεστεί σε τέτοιο επίπεδο αβεβαιότητας και δοκιμασιών, ώστε ο θάνατος να μη σε τρομάζει. Έχεις δει τους ανθρώπους για τους οποίους νοιάζεσαι να υποφέρουν, έχεις βιώσει τα βασανιστήρια της οικογένειας και των φίλων σου, έχει δει θανάτους, έχεις βιώσει ακραίες συνθήκες ανασφάλειας και φόβου για πολύ καιρό και καταλήγεις στην πεποίθηση ότι δεν διαθέτεις άλλη επιλογή από το να πολεμήσεις. Αυτό συμπυκνώνεται στην περίφημη φράση: Ελευθερία ή θάνατος.
Είτε ζωγραφίζεις έναν πίνακα, είτε γυρίζεις μια ταινία, είτε γράφεις ένα βιβλίο, το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να σταθεί από μόνο του και να αφήσει το αποτύπωμά του, όπως συνέβη και με τους ήρωες για τους οποίους μιλάς.
Διαβάζοντας το βιβλίο σας, σημείωσα κάποιες φράσεις και σταμάτησα να πάρω μερικές ανάσες για να το απολαύσω. Υπάρχουν τεχνικές και μυστικά, ώστε να γράφει κανείς γοητευτικά;
Όταν αναλογίζομαι τη ζωή μου, τα πάντα ενυπάρχουν σε στιγμιαίες ή σύντομες εικόνες. Νομίζω ότι αυτές οι εικόνες είναι η εσωτερική αποτύπωση όσων έχουμε ζήσει, σ’ αυτές τις εικόνες δίνουμε συγκεκριμένο νόημα χρωματίζοντάς τες με συγκεκριμένα συναισθήματα. Οι στιγμές κατά τις οποίες ζήσαμε έντονα αισθήματα δημιούργησαν τις μνήμες που μας σφράγισαν.
Υπάρχει η πιθανότητα να γράψετε πάλι ένα graphic novel εμπνευσμένο από την ελληνική Ιστορία;
Είναι πιθανόν, όμως τώρα δουλεύω μια κινηματογραφική εκδοχή των γεγονότων του Ζαλόγγου, δε νομίζω λοιπόν ότι θα μπορούσα αυτή την περίοδο να κάνω κάτι τέτοιο.
Μπορεί ένα graphic novel να επηρεάσει θετικά τους εφήβους και τους ενήλικες, ώστε να γίνουν καλοί αναγνώστες;
Το graphic novel είναι πολύ ιδιαίτερο είδος και ελκύει συγκεκριμένο αναγνωστικό κοινό. Νομίζω ότι μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ καλό εργαλείο, ώστε οι νέοι να μάθουν Ιστορία με τρόπο που είναι λιγότερο βαρετός. Ως ενήλικας όμως έχω τη αίσθηση ότι η στάση μας είναι λίγο-πολύ καθορισμένη: είτε αγαπάμε τα βιβλία, είτε όχι.
Ποια επιθυμία έχετε και ελπίζετε να σας δοθεί η ευκαιρία να την πραγματοποιήσετε στο μέλλον;
Θα ήθελα να βρισκόμουν στη χώρα σας πιο συχνά. Η εμπειρία που έχω από την Ελλάδα αφορά περισσότερο την έρευνα που έκανα για το βιβλίο μου, όμως θα ήθελα πραγματικά να ζήσω εκεί ταξιδεύοντας για μήνες σε όλη την επικράτεια, ώστε να νιώσω πραγματικά τους ανθρώπους και τον τρόπο ζωής, να κατανοήσω σε βάθος τον ελληνικό πολιτισμό. Αν μελετήσεις την Ιστορία της Ελλάδας θα δεις ότι υπάρχει κάτι που έχει περάσει στα γονίδια των κατοίκων της, από αυτόν τον πολιτισμό έχουν προκύψει τόσα καλά, ιδίως τις στιγμές εκείνες που οι κάτοικοί της βρέθηκαν με την πλάτη στον τοίχο και με κάποιον τρόπο κατάφεραν να ενωθούν ξεπερνώντας ανυπέρβλητες δυσκολίες, αλλάζοντας τη ροή της Ιστορίας, για να καταλήξουν να πολεμούν μεταξύ τους… Θα ήταν πολύ ωραίο, αν μπορούσαμε να ξαναβρούμε εκείνη τη μυστική δύναμη που φαίνεται να βγαίνει στην επιφάνεια όταν οι Έλληνες εστιάζουν σε κάτι καινοτόμο, σε έναν κοινό σκοπό, όταν αντιμετωπίζουν εμπόδια και κατορθώνουν να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Ίσως τότε να μπορούσαμε να επαναφέρουμε την τάξη σε αυτό το χάος, όπου μοιάζει να βυθίζεται ο κόσμος μας.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης
Τα παιδιά της Επανάστασης
Chris Jaymes
Εικονογράφηση: Ale Aragon
Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Κάκτος
σ. 200
ISBN: 978-960-382-013-0
Τιμή: 25,34€
Αποκλειστική διάθεση από τα καταστήματα Public.
