Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει τριάντα βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες. Το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο έβδομος ελέφαντας, εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το Μπαρ Φλωμπέρ εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στη Σερβία και στη Βουλγαρία. Η Αμερικάνικη φούγκα κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ (Etruscan Press). Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα, Ο Άλκης και ο λαβύρινθος, βραβεύτηκε από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Θεατρικά έργα του έχουν ανέβει σε πολλά θέατρα της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης. Αρθρογραφεί στην εφημερίδα Το Βήμα. Το τελευταίο του βιβλίο, Υπήρξα τόσοι άλλοι, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Το βιβλίο σας Υπήρξα τόσοι άλλοι  είναι μια συλλογή ψηφίδων και αναμνήσεων; Ένα ημερολόγιο που ξεκινάει με ένα ατύχημα στον δρόμο; Και γιατί με αυτή τη συγκεκριμένη σκηνή;

Είναι όλα αυτά, μαζί με πολλά άλλα. Ανακάλυψα το βιβλίο που έγραφα, γράφοντας το βιβλίο. Αυτό το θραυσματικό κείμενο, αυτή η τοιχογραφία, αυτό το ποίημα, αυτή η δοκιμή, αυτή η σύνθεση, αυτό το κολάζ, αυτή η διαρκώς μεταλλασσόμενη ιστορία, αυτή η τραγωδία, αυτή η κωμωδία, αυτή η αποπειρογραφία, αυτή η αυτομυθοπλασία, αυτό είναι το βιβλίο μου. Γιατί η πρώτη σκηνή; Το πρώτο που ανασύρθηκε από την παιδική ηλικία ήταν ένα ατύχημα στον δρόμο. Γυρίζοντας από το Καρπενήσι βρίσκομαι στο πατρικό αυτοκίνητο. Ένα, ανώδυνο κατά τα φαινόμενα, τρακάρισμα ξετυλίγει το κουβάρι των ιστοριών. Από τους κήπους της μνήμης αναδύονται καταστάσεις, πρόσωπα και περιστατικά που με απασχολούν και θίγονται μέσα στο βιβλίο: Ο έρωτας, ο θάνατος, η σωματική φθορά, η ασθένεια, ο εθισμός, η γέννηση ενός παιδιού, τι σημαίνει ενεργός καλλιτέχνης, πώς και γιατί σε κατακτούν οι λέξεις, η φήμη, η μοναξιά, οι υπαρξιακές αντιπαραθέσεις, το οικογενειακό τραύμα.

Έρωτας και θάνατος. Το δίπολο της ζωής. Η αρένα του έρωτα είναι πολύ επικίνδυνη, γράφετε. Εσείς όμως ερωτευτήκατε βαθιά την Εύα σας, «your mystical transcendental wife»;

Η συνάντηση με την Εύα με βρήκε σε μία εμπόλεμη κατάσταση, σε μία φάση σχεδόν αλυπίας. Παραδόθηκα στα μάγια. Και ακόμη είμαι μέσα τους. Γιατί είναι τόσο αληθινά, όλα αυτά τα χρόνια.

Ο γιος σας, ο Ερμής. Η νοσοκόμα δίνει το μωρό στην Εύα. Τα μάτια του είναι κλειστά. «Άνοιξε τα μάτια σου, αγόρι μου», του λέτε. Και τα ανοίγει. Για τρία δευτερόλεπτα. Τρεις αιώνες ρίγος;

Το ρίγος είναι πολύ σημαντική έννοια για μένα. Είναι μία ανάληψη του εαυτού, μία σύγκορμη συνειδητοποίηση ολόκληρου του είναι. Τι πιο σημαντικό όταν βλέπεις το παιδί σου που μόλις γεννήθηκε; Και την αίσθηση όταν πρωτανοίγει τα μάτια του και βλέπει τον κόσμο!

Ο θάνατος. Στο προσκλητήριο των νεκρών ο πατέρας σας κατέχει την έκτη θέση, η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ την τέταρτη. Την αγαπούσατε πολύ την εξαιρετική αυτή θεία σας;

Αυτή η τοποθέτηση έχει να κάνει με τη χρονολογία του κάθε θανάτου, όχι με τη σημασία του για μένα. Από πλευράς σημασίας, ο θάνατος του πατέρα μου είναι η πιο έντονη απώλεια που είχα ως τώρα. Η Κατερίνα είναι ένας άνθρωπος που έχει σφραγίσει βαθιά την ύπαρξή μου. Για μένα είναι ένα παράδειγμα για το πώς ζει κανείς ουσιαστικά τη ζωή του. Αποδέχτηκε απόλυτα ό,τι κι αν της δόθηκε και με αυτό το υλικό έκανε όχι μόνο ό,τι μπορούσε, αλλά και κάτι παραπάνω. Άφησε ίχνη και σε εμάς τους επιζήσαντες ώστε να κάνουμε τη ζωή μας πιο ανεκτή. Είμαι πολύ τυχερός που τη συνάντησα.

Η μητέρα σας, Μπέττυ Αρβανίτη. Η σχέση σας με την τόσο ταλαντούχα αυτή γυναίκα με το όμορφο βλέμμα, που είχε την έμπνευση να σας φέρει σε αυτό το λούνα παρκ να παίξετε… Τρυφερή;

Η σχέση μου με τη μητέρα μου έχει περάσει από πολλές διακυμάνσεις. Η παντοτινή βάση είναι η βαθιά αγάπη. Τα γεγονότα που έχουμε ζήσει είναι πολύ έντονα και μας επηρέασαν και τους δύο. Όμως δεν πάψαμε να διατηρούμε αυτή τη βαθιά σύνδεση, που μέσα από περιπέτειες και χαρές μάς έχει φτάσει ως εδώ.

Λέτε για την ευτυχία: «Μήπως τελικά η ευτυχία έγκειται στα όνειρά μας που μένουν ανέπαφα από τη φθορά της ζωής;»

Είναι μία ερώτηση θεμιτή. Ωστόσο, ο Φρόιντ το είχε πει ξεκάθαρα: «Είναι υποχρεωμένος κανείς να πει πως η προοπτική να πρέπει ο άνθρωπος να είναι ευτυχισμένος δεν συμπεριλαμβάνεται στα σχέδια της Δημιουργίας». Όταν μια επιθυμία γίνεται στόχος, όταν μια πρόθεση γίνεται ανάγκη, κάπου κρύβεται μια ύποπτη μετάθεση. Και εάν αυτή η προοπτική, η ευτυχία, γίνει σκοπός της ζωής του ανθρώπου, δεν υπάρχει, αφού την αναζητά χωρίς ουσιαστικά να γνωρίζει τη φύση της, σε τι δηλαδή συνίσταται.

Ενοχή. Είναι για σας σοβαρό ζήτημα;

Ναι, είναι. Ένα αίσθημα που μ’ έχει συνοδεύσει από την παιδική μου ηλικία και προσπάθησα να το καταπολεμήσω από τη στιγμή που αντιλήφθηκα ότι είναι εντελώς παράλογο. Πιστεύω ότι τα ’χω καταφέρει.

Όταν μια επιθυμία γίνεται στόχος, όταν μια πρόθεση γίνεται ανάγκη, κάπου κρύβεται μια ύποπτη μετάθεση.

Οι κατά καιρούς μανίες σας, δεκατρείς. Ποια η επικρατέστερη;

Κατά καιρούς προστίθενται κι άλλες. Νομίζω ότι η τελευταία μου έχει να κάνει με την τεχνολογία.

Αλκοόλ. Είστε «ήρωας». Το κόψατε διά παντός. Θέλει όμως τρελά κουράγια μια τέτοια αποχή, έτσι δεν είναι;

Τα εφόδια που χρειάζεται ένας άνθρωπος που έχει κυλήσει στην εξάρτηση για να μπορέσει να απεμπλακεί από αυτό το άγριο πρόβλημα είναι πρώτα η αποδοχή, πως είναι δηλαδή εξαρτημένος, και δεύτερον η βοήθεια από τους ειδικούς. Στη δική μου περίπτωση, ήμουν μπροστά σε ένα αδιέξοδο γιατί αν δεν το ’κανα, δεν θα είχα πολύ χρόνο σε αυτόν τον πλανήτη. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, αλλά ήταν εφικτό.

Το γράψιμο. «Η αϋπνία είναι ένας ωραίος τρόπος δουλειάς», σας είπε κάποτε ο Πασκάλ Μπρικνέρ. Εσάς τι σας βοηθάει όταν γράφετε και δη με ένα μικρό στο σπίτι;

Παλιά ακολουθούσα το παράδειγμα του Μπρικνέρ. Μεγαλώνοντας και με τα προβλήματα που σωρεύει η ηλικία, ευτυχώς η αϋπνία δεν αποτελεί πλέον συνήθειά μου. Αν συνυπολογίσουμε και την ύπαρξη του Ερμή, το γράψιμο γίνεται στις κενές ώρες, ώρες δηλαδή που βρίσκεται στο σχολείο ή σε κάποια δραστηριότητα. Ωστόσο, με τον Ερμή έχουμε αναπτύξει μία πολύ δημιουργική δραστηριότητα που νομίζω κάνει καλό και σε εκείνον και σε μένα. Δημιουργούμε μαζί ιστορίες. Μάλιστα, με μεγάλη μου χαρά, βλέπω ότι έχει εξαιρετική αφηγηματική ικανότητα θέτοντας τις κατάλληλες ερωτήσεις όταν η πλοκή μπλοκάρει. Τότε ο Ερμής κάνει την περίφημη ερώτηση: «Αλλά;». Η απάντηση σημαίνει μία στροφή της υπόθεσης, ένα συμβάν που πηγαίνει την ιστορία σε καινούργιο μονοπάτι και ξεμπλοκάρει τη ροή της αφήγησης!

Το τρίγωνο που σας σημάδεψε: Κολωνάκι, Σόλωνος, Εξάρχεια. Είστε πάντα πιστός στα μέρη που αγαπάτε;

Έχω ζήσει όλη μου τη ζωή σε αυτό το τρίγωνο. Μόλις φέτος μετακόμισα πιο βόρεια, σε μια περιοχή με πολύ πράσινο. Το αγαπώ πάρα πολύ αυτό το νέο μέρος, γιατί είναι κάτι που μου έλειψε τόσα χρόνια στην καρδιά της Αθήνας. Το κέντρο δε μου λείπει γιατί το επισκέπτομαι συχνά. Όσο για τα μέρη, τα τοπόσημα που με έχουν σφραγίσει, αυτά δεν τα εγκαταλείπω ποτέ.

Ρόδος. Γύρισμα. «Κάτι κουρασμένα παλικάρια». Εσείς –παιδάκι– παρακολουθείτε τη μαμά σας, τον Λάμπρο Κωνσταντάρα… Και ξαφνικά εμφανίζεται το ξωτικό Νόρα Βαλσάμη…

Ναι, η Νόρα Βαλσάμη ήταν κάτι σαν τη νεράιδα του παραμυθιού, η οποία εμφανίστηκε ζωντανή μπροστά μου. Ήταν η πρώτη φορά που ερωτεύτηκα και μάλιστα η μη δυνατότητα αυτού του «έρωτα», το ότι κατάλαβα ότι δεν μπορώ να την παντρευτώ, με στεναχώρησε πάρα πολύ.

Κλείνοντας: «Από μικρός κατάλαβα ότι υπάρχει εσωτερική ζωή. Και είναι βαθιά. Την έζησα και τη ζω». Στα 63 σας χρόνια, κοιτάζοντας πίσω έχετε «βερεσέδια»; Υπάρχει κάτι που σας έλειψε;

Το μόνο που θα μπορούσα να πω είναι αυτό που έχω γράψει στο βιβλίο Μπαρ Φλωμπέρ ως επιγραμματικό, αυτοκριτικό σχόλιο του Λουκά Ματθαίου, από τους βασικούς ήρωες του βιβλίου, όταν λέει: «Ήμουν φτιαγμένος για πιο αρμονικά πράγματα στη ζωή μου». Είναι μάλλον η αρμονία που μου έλειψε όσον αφορά το παρελθόν μου, ωστόσο έχω την εντύπωση πως τα έχω καταφέρει πολύ καλύτερα τώρα.

Και ακόμα: «Growing old, what a strange thing to happen to a little boy». Αλήθεια, συμβιβάζεται κανείς με αυτό όσα χρόνια κι αν περνούν;

Ο χρόνος είναι μια πολύπλευρη και πολύπλοκη πραγματικότητα. Καθώς μεγαλώνουμε και γερνάμε, αντιμετωπίζουμε αλλαγές στο σώμα, την ψυχολογία, τις εμπειρίες και την αντίληψη για τον κόσμο. Μπορεί να είναι προκλητικό και συχνά σοκαριστικό να συμβιβαστεί κανείς με την ιδέα της γήρανσης. Ο χρόνος δεν είναι αντικείμενο συμβιβασμού. Είναι μια πραγματικότητα ή και μία φαντασίωση. Μεγαλώνοντας, γερνώντας, θα έλεγα, αντιμετωπίζω αυτό που μου συμβαίνει με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.

Υπήρξα τόσοι άλλοι
Αλέξης Σταμάτης
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 512
ISBN: 978-960-03-7166-6
Τιμή: 20,00€

Η Τίνα Πανώριου είναι δημοσιογράφος.

Άλλα κείμενα:

• Παντελής Φ. Οικονόμου: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
• Χάρις Κανελλοπούλου: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
• Λουκία Δέρβη: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
• Γιάννης Καλπούζος: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

Twitter