Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο. Ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Καΐρου και, από το 1993, ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Για το μεταφραστικό της έργο έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων: το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, ειδική διάκριση από το Τμήμα Ελληνικών και Λατινικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αλ Αζχάρ, εύφημη μνεία από το ILE (Irish Literature Exchange). Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει οκτώ μυθιστορήματα, με κύριο άξονα τον διαπολιτισμικό διάλογο ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Τα βιβλία της Στους δρόμους του Καΐρου (Ψυχογιός, 2014), Δυτικά του Νείλου (Ψυχογιός, 2006) και Αλεξάνδρεια, στον δρόμο των ξένων (Εμπειρία Εκδοτική, 2002) κυκλοφορούν από τον Εθνικό Οργανισμό Βιβλίου της Αιγύπτου. Από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφόρησε το βιβλίο της Αλεξανδρινές φωνές στην οδό Λέψιους (2017) και πρόσφατα η Επιστροφή, που μας έδωσε την αφορμή για τη συζήτηση που ακολουθεί.

Με το νέο μυθιστόρημά σας μας ταξιδεύετε στις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Γιατί επιλέξατε αυτή την περίοδο για την πλοκή του;

Όταν ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο, το τοποθέτησα στη σημερινή εποχή, σύντομα όμως συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν η πιο κατάλληλη επιλογή για να αναδείξω τους χαρακτήρες μου, τις αντιθέσεις και τα δίπολα που ήθελα. Έτσι, έψαξα για μια εποχή που απαιτούσε μεγαλύτερη δράση εκ μέρους των ηρώων μου. Να είναι επίσης ελκυστική και με πολλές ανατροπές. Η σημερινή εποχή με τις ευκολίες που μας παρέχει δεν ήταν πρόσφορη για την εξέλιξη της ιστορίας και του πρωταγωνιστή της, που πάσχει από αδράνεια ή έλλειψη κινήτρου στη ζωή, αν θέλετε. Με απλά λόγια, για να δώσω έμφαση στο προσωπικό, προτίμησα να τοποθετήσω τον χαρακτήρα μου σε μια εποχή που απαιτεί περισσότερη δράση και δυναμικότερες αποφάσεις ζωής. Έτσι επέλεξα μια ταραχώδη εποχή, όπου και οι συνθήκες, πολιτικές κυρίως, καθιστούν την προσπάθεια του ήρωα ακόμα πιο οδυνηρή. Και είναι η εποχή του φασισμού στην Ελλάδα, που συμπίπτει με την κατακόρυφη άνοδο του φασισμού στη Γερμανία, απ’ όπου επιστρέφει ο ήρωας. Πώς μπορεί να αντιπαρατεθεί ένας απαθής και δειλός άνθρωπος με τη σαθρότητα ενός ολόκληρου συστήματος, για παράδειγμα, όντας ανίκανος να αντιδράσει και στις πιο καθημερινές εκφάνσεις της ζωής του; Στο βιβλίο η αδράνεια και η παθητικότητα ενός ατόμου μετακυλίεται ή έχει αντιστοιχίες στην αδράνεια μιας μεγαλύτερης ομάδας ανθρώπων και μιας κοινωνίας που ασφυκτιά ή χειραγωγείται από τις επιβαλλόμενες συνθήκες, που προοιωνίζονται τον πόλεμο και την καταστροφή.

Θεσσαλονίκη του 1940. Πώς ήταν η πόλη και η καθημερινή ζωή των κατοίκων της;

Στο βιβλίο υπάρχουν αρκετά αποσπάσματα που περιγράφουν τη ζωή στη Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο αυτή. Γράφτηκαν έπειτα από έρευνα, φυσικά. Όπως υπάρχει απόσπασμα που περιγράφει τον αρχιτεκτονικό της πλούτο, μια που ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μου είναι αρχιτέκτονας της Bauhaus, αν και εσκεμμένα δεν αναφέρεται ξεκάθαρα ο όρος αυτός στο βιβλίο, για λόγους που είχαν να κάνουν με αυτό που πιστεύω εγώ ως άσκοπο εντυπωσιασμό. Έχω την εντύπωση πως ο αναγνώστης θα βαδίσει νοερά και ευχάριστα στους δρόμους της Θεσσαλονίκης της εποχής. Όλα είναι προσεγμένα, δεν υπάρχει τίποτα το αυθαίρετο στο βιβλίο.

Ο Αλέξανδρος Στασινόπουλος επιστρέφει στη γενέτειρά του ύστερα από χρόνια παραμονής στο Βερολίνο. Τι τον έκανε να γυρίσει πίσω;

Τι κάνει τους ανθρώπους να επιστρέφουν; Η επιστροφή του Οδυσσέα στον τόπο του υπήρξε για όλους εμάς, και κυρίως τους Έλληνες της διασποράς, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον, ελκυστικό και συγκινητικό θέμα. Γαλουχηθήκαμε με την ιδέα της επιστροφής στην πατρίδα, μόνο που η επιστροφή αυτή δεν είναι πάντα ειδυλλιακή. Ενώ συχνά, επιστρέφοντας, κάποιοι νιώθουμε ξένοι στον τόπο μας. Το κύριο πρόσωπο του βιβλίου επιστρέφει σε έναν τόπο και σ’ ένα σπίτι που δεν τον υποδέχεται με ανοικτή αγκαλιά, αντιθέτως τον υποδέχεται με ψυχρότητα και καχυποψία, ώσπου τελικά του κλείνει οριστικά τις πόρτες. Γι’ αυτό και η επιστροφή του σηματοδοτεί μια δεύτερη φυγή.

Πώς μπορεί να αντιπαρατεθεί ένας απαθής και δειλός άνθρωπος με τη σαθρότητα ενός ολόκληρου συστήματος, για παράδειγμα, όντας ανίκανος να αντιδράσει και στις πιο καθημερινές εκφάνσεις της ζωής του;

Ο Αλέξανδρος είναι αστός και, ενώ περιμένουμε να ζήσει μια άνετη ζωή, έχει πάρα πολλά προβλήματα. Από πού προέρχονται αυτά;

Προσωπικά τραύματα τον εμποδίζουν να έχει μια φυσιολογική ζωή, αλλά περισσότερο ο ελλειμματικός χαρακτήρας του στέκεται εμπόδιο στην εξέλιξή του ως ανθρώπου και ως επαγγελματία.

Ο αδελφός του Παντελής είναι άλλος χαρακτήρας. Δύο άνθρωποι με το ίδιο αίμα, μα χωρίς κανέναν δεσμό αγάπης. Για ποιο λόγο, άραγε;

Θέλησα να τονίσω τις συγκρούσεις που προκύπτουν, όταν άνθρωποι εξ αίματος χάνουν την ουσία της επαφής και της επικοινωνίας. Όλοι έχουμε, νομίζω, βιώσει μια τέτοια συνθήκη. Η αποξένωση είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί στα βιβλία μου. Εξάλλου, η ανταγωνιστική σχέση των δύο αδελφών δεν είναι κάτι καινούργιο στη λογοτεχνία. Η προσέγγιση, ωστόσο, θέλω να πιστεύω ότι είναι διαφορετική σε αυτό το βιβλίο.

Στο βιβλίο σας ο Αλέξανδρος μοιάζει να κάνει πίσω στην αυταρχικότητα του Παντελή. Τον φοβάται ή αρνείται να παλέψει για τα δίκαιά του;

Η παθητικότητα του Αλέξανδρου αποτελεί το μεγάλο εμπόδιο στη ζωή του, το αγκάθι του. Τον οδηγεί στην αδράνεια κι αυτή με τη σειρά της στη ματαίωση των προσδοκιών του. Από αυτή προκύπτουν όλα τα δεινά. Αλλά κι ο Παντελής είναι ένα συμβολικό πρόσωπο, συμβολίζει το πάγιο, το κατεστημένο, που δύσκολα αλλάζει και που στέκεται σαν τοίχος μπροστά σε καθετί νέο, πρωτοποριακό ή απλώς διαφορετικό.

Ο έρωτας κυριαρχεί στο μυθιστόρημα και η γοητεία του Αλέξανδρου είναι να ελκύει τις γυναίκες. Πώς τα καταφέρνει και γοητεύει, ενώ είναι ανασταλτικός σε όλες τις προσωπικές του υποθέσεις;

Εύστοχο ερώτημα. Και η αλήθεια είναι πως το σκέφτηκα πολύ, ενώ έγραφα την ιστορία μου. Δεν είναι ανακόλουθο, νομίζω, ένας αδύναμος άνθρωπος να προσελκύσει το άλλο φύλο. Το θέμα είναι τι γίνεται μετά. Μπορεί ένας τέτοιος άνθρωπος να διατηρήσει μια ισορροπημένη σχέση; Όχι. Το ίδιο συμβαίνει στον ήρωά μου. Οι σχέσεις του όλες φθίνουν γρήγορα ή είναι αδιέξοδες. Δεν φτάνουν ποτέ στη συναισθηματική ολοκλήρωση.

Πώς καταφέρατε να γράψετε ένα μυθιστόρημα, όπου οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι άνδρες; Δεν ήταν δύσκολο για εσάς;

Ήταν και είναι πρόκληση για μένα να μπαίνω στο πετσί ενός άνδρα. Δεν είναι η πρώτη φορά που το επιχειρώ, αλλά αυτή τη φορά ταυτίστηκα περισσότερο με κάποια στοιχεία του κεντρικού προσώπου στο βιβλίο. Άλλωστε, όλοι διαθέτουμε μια αντρική και μια γυναικεία πλευρά, ενώ ο άνθρωπος γενικώς διαθέτει τις ίδιες περίπου αδυναμίες, φόβους, ανησυχίες…

Εξάλλου, η ανταγωνιστική σχέση των δύο αδελφών δεν είναι κάτι καινούργιο στη λογοτεχνία. Η προσέγγιση, ωστόσο, θέλω να πιστεύω ότι είναι διαφορετική σε αυτό το βιβλίο.

Μέχρι τώρα σας είχαμε συνηθίσει να γράφετε βιβλία με φόντο την Αίγυπτο. Πώς ασχοληθήκατε με ένα διαφορετικό θέμα;

Ακόμα και στα βιβλία που έγραψα για την Αίγυπτο, κύριο μέλημά μου ήταν ο άνθρωπος. Ο τόπος και η εποχή ήταν απλώς το πρόσχημα, ένα σκηνικό που θα μπορούσε κάλλιστα να αφαιρεθεί ή και να αλλάξει. Πάντα έγραφα ιστορίες με επίκεντρο τον άνθρωπο, τον ψυχικό του κόσμο και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και δρα στη ζωή σε μια δεδομένη στιγμή. Οι συμπεριφορές των ανθρώπων δεν είναι ποτέ ίδιες στην πορεία της ζωής τους. Ο άνθρωπος είναι ευμετάβλητο πλάσμα, αλλάζει και μεταμορφώνεται διαρκώς, διότι οι περιστάσεις και οι συνθήκες γύρω του μεταβάλλονται διαρκώς, ενώ πάντοτε ενεργεί σε συνάρτηση με τους εξωγενείς εκείνους παράγοντες που τον περιβάλλουν. Ο ίδιος επιδρά αλλά και δέχεται επιρροές από τους άλλους μεμονωμένα ή και ως σύνολο, ως κοινωνία δηλαδή, έτσι ακόμα και οι πλέον σταθερές μας θέσεις και απόψεις υπόκεινται σε μεταβολές ή και μεταμορφώσεις, κι αυτό είναι από τα παράδοξα της ανθρώπινης φύσης. Αυτή τη μετάβαση, την εσωτερική, κυρίως, μεταμόρφωση του ανθρώπου ήθελα να αποτυπώσω στο βιβλίο μου. Τις ανυψώσεις και τις καταβυθίσεις του, αλλά και τις συνθήκες εκείνες που δρουν καταλυτικά στην ψυχοσύνθεσή του και κατά συνέπεια στη συμπεριφορά και στις αποφάσεις του στη ζωή.

Έχετε εκδώσει αρκετά βιβλία. Είσαστε ικανοποιημένη από την πορεία σας στα ελληνικά γράμματα;

Νομίζω πως θα ήμουν αχάριστη, αν έλεγα ότι δεν είμαι ικανοποιημένη. Με τόσα βιβλία που κυκλοφορούν, το να με επιλέγει μια όχι ευκαταφρόνητη μερίδα αναγνωστών για να με διαβάσει τόσα χρόνια μετά είναι ευλογία.

Η οικονομική κρίση επηρέασε την αγορά του βιβλίου;

Φυσικά την επηρέασε. Αλλά νομίζω πως σιγά σιγά τα πράγματα θα βρουν τον δρόμο τους.

Εσείς ως αναγνώστρια πώς επιλέγετε ένα βιβλίο που θ’ αγοράσετε;

Εμπιστεύομαι ορισμένους εκδοτικούς οίκους, ξέρω πως τα βιβλία που εκδίδουν δεν είναι τυχαία. Πως υπάρχουν πλέον αυστηρά κριτήρια αξιολόγησης. Έπειτα, λόγω της εμπειρίας μου όλα αυτά χρόνια, μου είναι πλέον εύκολο να επιλέξω –ας πούμε από ένστικτο– καλά βιβλία.

Ποια βιβλία που διαβάσατε τελευταία σας εντυπωσίασαν;

Το τελευταίο διάστημα κυκλοφορούν πολύ αξιόλογα βιβλία, η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία βρίσκεται, νομίζω, σε περίοδο ανόδου. Ξεχώρισα αρκετά, γι’ αυτό δεν θέλω να αναφέρω μερικά και να αφήσω κάποια άλλα απ’ έξω.

Τι θα προτείνατε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;

Να επιλέγουν με γνώμονα την ποιότητα, το θέμα και το επίπεδο γραφής του συγγραφέα.

Η επιστροφή
Πέρσα Κουμούτση
Μεταίχμιο
224 σελ.
ISBN 978-618-03-2133-3
Τιμή €12,20

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης είναι συγγραφέας.

Άλλα κείμενα:

• Στέλιος Παρασκευόπουλος: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Έλενα Χουζούρη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Τατιάνα Αβέρωφ: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Τόλης Νικηφόρου: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Ισίδωρος Ζουργός: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Twitter