Μια εξαιρετική επανέκδοση ενός κλασικού έργου από τις Εκδόσεις Nordica Libros, για τα 100 χρόνια από την πρώτη έκδοσή του, επέλεξαν να μας φέρουν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Πατάκη, στο πλαίσιο της σειράς Κλασικά Κείμενα σε Συλλεκτικές Εκδόσεις. Πρόκειται για τη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα, σε εικονογράφηση του βραβευμένου Ισπανού καλλιτέχνη Αντόνιο Σάντος, με πρόλογο του εξίσου βραβευμένου συγγραφέα και αρθρογράφου Χουάν Χοσέ Μίγιας και επίλογο της Ισαμπέλ Ερνάντεθ, καθηγήτριας γερμανικής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης και μεταφράστριας. Η μετάφραση προλόγου και επιλόγου στα ελληνικά από τα ισπανικά έγινε από την Αγαθή Δημητρούκα, ενώ η μετάφραση του έργου είναι από την επίσης βραβευμένη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Και πρόκειται πράγματι για μια συλλεκτική έκδοση! Με έναν προσεγμένο πρόλογο και έναν εξαιρετικό επίλογο, που σε συνδυασμό με την ξεχωριστή εικονογράφηση του Σάντος, η οποία παραπέμπει στην ξυλογλυπτική που έχει ως χόμπι ο ήρωας Γκρέγκορ Σάμσα, και την πολύ καλή μετάφραση του κειμένου, μας δίνουν αυτό το αποτέλεσμα.

Ελάχιστα παραμένουν τα περιθώρια για μια καινούργια ερμηνεία της Μεταμόρφωσης, αν υπήρχαν τέτοιες προθέσεις. Η απλότητα του έργου σε παραλύει. Ο Γκρέγκορ Σάμσα, πλασιέ υφασμάτων, ξυπνάει ένα πρωί μεταμορφωμένος σε έντομο. Οι 120 περίπου σελίδες που έπονται παρακολουθούν τη σύντομη μεταμορφωμένη ζωή του δύσμοιρου Γκρέγκορ μέχρι τον θάνατό του. Παραμένει δε απορίας άξιος ο όγκος όσων έχουν γραφεί γύρω απ’ αυτό το έργο προκειμένου να το ερμηνεύσουν, λαμβάνοντας φυσικά υπ’ όψιν την απλότητά του. Και που πράγματι όλα έχουν μια βάση. Άρα αναφερόμαστε σε ένα έργο ανοικτό σε ερμηνείες. Μήπως κάτι τέτοιο δεν είναι που κάνει και ένα έργο κλασικό;

Ξετυλίγοντας το νήμα των πολλαπλών ερμηνειών της Μεταμόρφωσης, θα επιχειρήσουμε να βρούμε την απαρχή της. Τι ήταν εκείνο που έκανε τον συγγραφέα να προχωρήσει στη συγγραφή και δημοσίευσή της – ιδίως αφού μιλάμε για έναν συγγραφέα που δημοσίευσε ελάχιστα κείμενα εν ζωή, μέσα σ’ αυτά και τη Μεταμόρφωση το 1915; Τη λύση μάς τη δίνει, εν μέρει, η αλληλογραφία του συγγραφέα με τη Φελίτσε και τη Μιλένα, αλλά και τα ημερολόγιά του.

Η Μεταμόρφωση γράφτηκε από 17 Νοεμβρίου μέχρι 5 Δεκεμβρίου του 1912. Γράφτηκε στο περιθώριο ενός άλλου πολύ γνωστού, μετά θάνατον του συγγραφέα, έργου του, της Αμερικής. Στην προσπάθειά του να ξεκολλήσει ο Κάφκα απ’ το σημείο της Αμερικής που τον είχε καθηλώσει, ξεκίνησε να γράφει τη Μεταμόρφωση. Κι ενώ η αρχική του εκτίμηση ήταν πως θα την ολοκληρώσει σε μια βραδιά, του πήρε περίπου είκοσι ημέρες. Και χώρεσε μέσα σε αυτήν όλους τους πόνους, τα αδιέξοδα, τους προβληματισμούς, τις στενοχώριες, τους φόβους κ.λπ. σχετικά με την επαγγελματική του ζωή – αναφορικά με την ανάληψη καθηκόντων στο εργοστάσιο αμιάντου του κουνιάδου του, προκειμένου να αποδείξει στον πατέρα του πως μπορεί να τα καταφέρει επαγγελματικά, μα με την κρυφή ελπίδα να γίνει επιτέλους αποδεκτός από τον πατέρα, την οικογενειακή του ζωή, την υγεία του, τη Φελίτσε, με την οποία αλληλογραφούσε τότε ακόμα, μα κυρίως τις ανησυχίες του γύρω από τη συγγραφή αλλά και τους φόβους του… για το πρόσωπο του πατέρα! Ουσιαστικά η Μεταμόρφωση αντικατοπτρίζει σχεδόν πιστά τη ζωή του Κάφκα εκείνη την περίοδο. Γι’ αυτό κι αργότερα ο ίδιος χαρακτήριζε τη Μεταμόρφωση «λίγο τρομακτική», μια «αδιακρισία», και διατηρούσε μια «μεγάλη απέχθεια» γι’ αυτήν. Τότε, όμως, γιατί τη δημοσιεύει το 1915; Κι εδώ κάπου βρίσκεται το κλειδί της ερμηνείας.

Η απλότητα του έργου σε παραλύει.

Περιδιαβαίνοντας τους παραλληλισμούς της κοινής ζωής Κάφκα-Σάμσα, διαπιστώνουμε πως πράγματι εκείνη την περίοδο μόνο ρόδινα δεν ήταν τα πράγματα για τον συγγραφέα. Έχοντας ως μέλημα τη διαφύλαξη του απάγκιου της συγγραφής ως κόρην οφθαλμού, πρωτίστως για την ισορροπία της ψυχικής του υγείας, έχει να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις, αφού δεν γίνεται να εγκαταλείψει τη δουλειά χάριν της συγγραφής, για οικονομικούς λόγους, τον φόβο μιας πιθανής εγκατάλειψης, διά της διακοπής αλληλογραφίας, από τη Φελίτσε, γεγονός που θα το αντιμετώπιζε ως στοιχείο μη αποδοχής του προσώπου του, μα κυρίως τη μη αποδοχή από την οικογένειά του για το ποιόν του, που εστίαζε όμως στο πρόσωπο του πατέρα. Τουλάχιστον μέχρι τη συγγραφή της Μεταμόρφωσης. Με τη Μεταμόρφωση συνειδητοποιεί κι ο ίδιος ο Κάφκα πως πλέον έχει να αντιμετωπίσει όλη την οικογένειά του, κι όχι μόνο τον πατέρα, που θεωρεί πως δεν τον αποδέχεται. Χαρακτηριστικό σημείο και μέσα στο κείμενο αλλά και στην πραγματική του ζωή, η μεταστροφή της μικρότερης αδερφής του, Γκρέτε-Ότλα. Έτσι λοιπόν ανακαλύπτει μια τεράστια εσωτερική μετατόπιση του ιδίου, εξαιτίας αυτού, που τον παραλύει σε σημείο κατάρρευσης. Εντός του βιβλίου, θανάτου του μεταμορφωμένου Γκρέγκορ.

Βασική αιτία και πηγή όλων αυτών η αυταρχική και πολλές φορές σκληρή, σε λεκτικό επίπεδο, μορφή του πατέρα, που είχε θέσει από νεαρή ηλικία τον μικρό Φραντς σε θέση υπολόγου, δημιουργώντας και καλλιεργώντας του το αίσθημα της απόρριψής του από τον ίδιο. Διόλου τυχαίο πως ο μόνος που επιτίθεται στον μεταμορφωμένο Γκρέγκορ είναι ο πατέρας της οικογενείας. Με φόβο μεν απέναντι στο αποτρόπαιο θέαμα του γιου, πλην όμως επιτίθεται για να τον χτυπήσει. Δεν το κάνει στο τέλος, αλλά γνωρίζοντας τη σχέση πατρός-υιού, μπορούμε να δούμε μέσα από αυτή την περιγραφή την ψυχική διάθεση του συγγραφέα, στην πραγματική ζωή, απέναντι στις όποιες εκρήξεις του πατέρα του.

Τι ήταν, λοιπόν, εκείνο που τον έκανε τελικά να εκδώσει τη Μεταμόρφωση το 1915; Λίγους μήνες πριν, έχει προηγηθεί η ημερομηνία των επίσημων αρραβώνων του με τη Φελίτσε για την 1η Ιουνίου 1914, ενός αρραβώνα που διαλύθηκε προσωρινά όταν έγινε γνωστό το ποιόν των επιστολών που αντάλλασσε ο Κάφκα με την Γκρέτε Μπλοκ, φίλη της Φελίτσε. Πλην όμως ο Κάφκα διανύει εκείνη την περίοδο, το β’ εξάμηνο του ’14, την πιο παραγωγική συγγραφική του περίοδο. Γεγονός που τον κάνει να αναθαρρήσει και να ξεπεράσει πολλά «κολλήματά» του, προσωρινά, και μέσα σ’ αυτά το μείζον, το θέμα με τον πατέρα. Αποτέλεσμα, μάλλον, αυτής της αναθάρρησης είναι και η έκδοση της Μεταμόρφωσης και η ολοκλήρωση κάποιων ακόμα διηγημάτων.

Ένα είναι βέβαιο. Πως ο Κάφκα υπήρξε περισσότερο καφκικός στην προσωπική του ζωή και ύστερα στα έργα του. Μπορεί η Μεταμόρφωση να θεωρείται πλέον ένα κλασικό λογοτεχνικό κείμενο, σίγουρα όμως δεν θα εμπεριείχε αυτό το μεγαλείο αν δεν γραφόταν από έναν «κατατρεγμένο» άνθρωπο σαν τον Φραντς Κάφκα.

Η μεταμόρφωση
Φραντς Κάφκα
μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εικονογράφηση: Αντόνιο Σάντος
Εκδόσεις Πατάκη
174 σελ.
ISBN 978-960-16-7762-0
Τιμή €8,80

Ο Θανάσης Λιακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός βιβλίου.

Άλλα κείμενα:

• Damon Galgut: «Αρκτικό καλοκαίρι»
• «Για το cine-theatre “Έξι στα Δώδεκα” (Β’ κύκλος) της Τατιάνας Λύγαρη» του Θανάση Λιακόπουλου
• Carson McCullers: «Ρολόι χωρίς δείκτες»
• Cormac McCarthy: «Ο επιβάτης» και «Stella Maris»
• James Ellroy: «Πανικός»

Twitter