Italo Calvino: «Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου»

«…ένα έργο-σταθμός στην πορεία του Καλβίνο, επειδή δεν μοιάζει με κανένα άλλο έργο, δικό του ή άλλων, και επειδή φέρνει τον αναγνώστη (όπως έφερε τον ίδιο τον συγγραφέα) αντιμέτωπο με οδυνηρά ερωτήματα, στα οποία συχνά δεν υπάρχουν απαντήσεις…» Μάνος Ματσαγγάνης

Το βιβλίο Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου, με αφορμή τις εκλογές αλλά και την τύχη του διαβόητου «νόμου απάτη», άρχισε να γράφεται το 1953 και ολοκληρώθηκε το 1963.Τότε, το 1953, η Χριστιανική Δημοκρατία και οι σύμμαχοί της κατέθεσαν ένα νομοσχέδιο για την αλλαγή του εκλογικού συστήματος. Αντί της απλής αναλογικής, που ίσχυε από την ανακήρυξη της αβασίλευτης Δημοκρατίας, την επομένη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το νομοσχέδιο πρότεινε ένα σύστημα ενισχυμένης αναλογικής. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο αυτό, ο συνδυασμός ή ο συνασπισμός που θα έπαιρνε το 50% συν 1 (το οποίο αναλογούσε στα δύο τρίτα των εδρών του Κοινοβουλίου), θα μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση.

Κάτω από τον νόμο αυτό, στις εκλογές του 1953 ο Ίταλο Καλβίνο είναι υποψήφιος του Κομμουνιστικού Κόμματος και την ημέρα των εκλογών, ως εκπρόσωπος του κόμματος με το οποίο έχει θέσει υποψηφιότητα, επισκέπτεται το Κοτολένγκο, το άσυλο ανιάτων. Μένει μόνο λίγα λεπτά και το 1961 ζητά και τοποθετείται εκεί ως εκλογικός αντιπρόσωπος. Οι παρατηρήσεις και τα περιστατικά τα οποία θα περιγράψει στο έργο του Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου είναι όλα αληθινά. Εκτός του δεκάτου κεφαλαίου.

Ο ήρωάς του, Αμερίγκο Ορμέα, είναι μέλος ενός κόμματος της αριστεράς και έχει κληθεί να είναι εκλογικός αντιπρόσωπος στο άσυλο ανιάτων, το Κοτολένγκο. Έβρεχε εκείνη την ημέρα και υπήρχε η ελπίδα πως οι γέροντες, ανάπηροι, άρρωστοι και γενικά αδύναμα άτομα που αποτελούσαν τη συντηρητική παράταξη και η οποία δεν ενδιαφερόταν και πολύ για την πολιτική, δεν θα πήγαιναν να ψηφίσουν, με αποτέλεσμα αυτός ο νόμος να μην τεθεί σε ισχύ. Όμως ο Αμερίγκο δεν είχε αυταπάτες. Ήταν απαισιόδοξος και αυτό ήταν αποτέλεσμα της πείρας που είχε στην πολιτική. Ήξερε πως χρειάζονται χρόνο οι αλλαγές. Δεν βρισκόταν εκεί επειδή τον ενδιέφερε η επαγγελματική του επιτυχία ή η διασημότητα η οποία κατακτάται μέσω της πολιτικής, βρισκόταν εκεί διότι τον ενδιέφερε περισσότερο να είναι ένας σωστός άνθρωπος στην κοινωνία.

Το Κοτολένγκο ήταν ένα χριστιανικό ίδρυμα σαν ένα μικρό κράτος εν κράτει. Ο πληθυσμός του, ανάπηροι σωματικά και πνευματικά, ήταν εικόνες ασκήμιας. Μια λυπηρή, παραμορφωμένη ανθρώπινη εικόνα. Διαβιούσαν εκεί έγκλειστοι, μικρά παιδιά, μεσήλικες, γέροντες, οι πιο πολλοί ανίκανοι να περπατήσουν, να μιλήσουν, να αντιληφθούν και να επικοινωνήσουν. Κάποιοι χωρίς κανένα αποδεικτικό στοιχείο ταυτότητας και άλλοι κατάκοιτοι. Αυτόν τον πληθυσμό το σύστημα τον θεωρούσε, «κάτω από τις ευλογίες» της Χριστιανικής Δημοκρατίας, ικανό να ψηφίσει. Με τη βοήθεια της ηγουμένης, των βοηθών της και του προέδρου της εφορευτικής επιτροπής, το παραβάν μεταφερόταν από θάλαμο σε θάλαμο για τους κατάκοιτους και μπαίνοντας και η ηγουμένη πίσω από αυτό ολοκλήρωνε το «αδιάβλητο» των εκλογών και το δικαίωμα της ψήφου ενός εκάστου. Το ίδιο συνέβαινε πίσω από το παραβάν «και από όσους τους βοηθούσαν» και για όσους μετακινούνταν με καροτσάκια, ήταν τυφλοί, ενώ άλλοι σαν τραγούδι και ποίημα έλεγαν επαναλαμβανόμενα «στο τρίτο δεξιά, στο τρίτο δεξιά…».

Και όλα αυτά αποτυπώνονται μέσα από ένα μείγμα ρεαλιστικής και ποιητικής γραφής γεμάτο ιδέες, όραμα και ανθρωπισμό. Έτσι είναι η πολιτική;

Ο Ίταλο Καλβίνο με βαθιά πολιτικοποιημένη άποψη, χωρίς εξάρσεις και φανατισμούς, εστιασμένος στις αξίες και στο νόημα της αγάπης και της ζωής, απλώνει το βιβλίο αυτό με την τόσο γνώριμη και γοητευτική του γραφή καυτηριάζοντας την πλεκτάνη της ψηφοθηρίας η οποία στήνεται, χωρίς να την κατονομάζει. Περιγράφει εικόνες που έχουν πολιτικό περιεχόμενο σαν δεύτερη σκέψη και οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με το νόημα, όχι μόνο της λειτουργίας αυτών των ιδρυμάτων, έρχονται σε αντίθεση και με τον σεβασμό του ατόμου και το πραγματικό νόημα της φροντίδας, της περίθαλψης, της ελευθερίας και της αγάπης.

Παρόμοιο «ίδρυμα» –αν δει ο αναγνώστης τη μεγαλύτερη εικόνα– με την ανάλογη χειραγώγηση των κατοίκων του θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε κομμάτι του πληθυσμού οποιασδήποτε χώρας, το οποίο οι επιτήδειοι ξέρουν πώς να «κοιμίζουν» και παρεμβαίνοντας να του αφαιρούν το δικαίωμα αλλά και τη δύναμη της δικής του ψήφου προς όφελός τους, ακυρώνοντας με τον τρόπο αυτόν την ψήφο όσων ξέρουν γιατί και ποιον ψηφίζουν ή όχι.

Ο Ίταλο Καλβίνο με εξαιρετική μαεστρία και ζωντάνια μεταφέρει πραγματικά περιστατικά και στήνει μια «εκλογική παράσταση», που με την εκμετάλλευση των ψηφοφόρων περισσότερο μοιάζει με το θέατρο του παραλόγου. Μιλά για πολιτική αφήνοντας να φανεί πόσο πολύ έχει ασχοληθεί μαζί της ιδεολογικά και ιστορικά, με ποίηση γραφής και όχι όπως ίσως θα περίμενε ο αναγνώστης, με ξύλινη γλώσσα. Με αποτέλεσμα να τον κατακτά μέσα από τις αράδες του όλο και πιο πολύ, αλλά και σε βάθος, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με απανωτές αντιθέσεις. Την εκμετάλλευση του ατόμου για πολιτικό ή προσωπικό κέρδος και την ανιδιοτελή αγάπη που είδε στα μάτια του χωριάτη πατέρα όταν επισκεπτόταν στο ίδρυμα τον γιο του. Επίσης, φέρνει στην επιφάνεια με τρόπο καυστικό αλλά και χιουμοριστικό το χάσμα που διαχωρίζει την καθημερινότητα –από τα διαφορετικά ενδιαφέροντα, εκείνης της εποχής άραγε μόνο;– του άνδρα και της γυναίκας, η οποία ωστόσο στο τέλος διατηρεί το δικαίωμα των αποφάσεων της ζωής της. Και όλα αυτά αποτυπώνονται μέσα από ένα μείγμα ρεαλιστικής και ποιητικής γραφής γεμάτο ιδέες, όραμα και ανθρωπισμό. Έτσι είναι η πολιτική;

Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου είναι ένα κέντημα συγγραφικό που πήρε δέκα χρόνια να ολοκληρωθεί, έχοντας σαν υπογραφή αυτή τη χρονολογική του διάρκεια: 1953-1963, και το οποίο μου άφησε στο μυαλό ένα μότο του Καλβίνο: «Κάθε φορά που γίνονται εκλογές, υπάρχει ελπίδα για τη φτώχεια!». Αισθάνομαι καταγοητευμένη από τη γραφή και τις αξίες του, που με ωθούν όχι μόνο να ξαναδιαβάσω το εν λόγω έργο αλλά και να μην αφήσω κανένα βιβλίο του αδιάβαστο. Σε αυτή μου την άποψη έχει συμβάλει κατά πολύ η μεταφραστική παρουσία της Τόνιας Τσίτσοβιτς-Radin.