Giovanni Arrighi: «Τα μονοπάτια του κεφαλαίου»
Για οικονομολόγος και καθηγητής πανεπιστημίου, ο Ιταλός Τζιοβάννι Αρίγκι (1937-2009) έζησε μια μάλλον συναρπαστική ζωή. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, κι αφού πήρε πτυχίο Οικονομικών από το ξακουστό Πανεπιστήμιο Bocconi του Μιλάνου, βρέθηκε στην Αφρική για να διδάξει σε αγγλόφωνα πανεπιστήμια στη Ροδεσία (σήμερα Ζιμπάμπουε) και την Τανζανία, όπου και συνδέθηκε με τα εκεί εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και τους Αμερικανούς ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που λίγο αργότερα θα ιδρύσουν στις ΗΠΑ τους μαχητικούς Weathermen. Δεν έμεινε για πολύ στην Αφρική· απελάθηκε.
Με την επιστροφή του στην Ιταλία το 1969, πέφτει πάνω στην ανάπτυξη του ακροαριστερού ρεύματος της Αυτονομίας και τους εργατικούς/φοιτητικούς αγώνες και μαζί με άλλους συντρόφους του ίδρυσε την ακραία πολιτική «Ομάδα Γκράμσι». Συνέχισε να διδάσκει σε ιταλικά πανεπιστήμια μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και, στη συνέχεια, έζησε και δίδαξε μέχρι τον θάνατό του στο φημισμένο Fernand Braudel Center for the Study of Economies, Historical Systems, and Civilizations στο Binghamton University, στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης δουλεύοντας πάνω σε μεγάλες οικονομικές και κοινωνιολογικές έρευνες με κορυφαίους επιστήμονες από τους οποίους ξεχωρίζει ο φίλος και συνεργάτης του Αρίγκι, καθηγητής Κοινωνιολογίας και διάσημος νεο-μαρξιστής Ιμάνουελ Βαλερστάιν.
Ο Αρίγκι μεταφέρει και αξιοποιεί τη μαρξιστική κληρονομιά στην ερμηνεία των σύγχρονων οικονομικών γεγονότων, δεν διστάζει όμως να διαφοροποιηθεί από την παραδοσιακή ερμηνεία του Κεφαλαίου, διότι αυτός δίνει πολύ μεγαλύτερη σημασία στον παράγοντα «έθνος» ως καταλύτη στη διαμόρφωση των ενδοκαπιταλιστικών συγκρούσεων, αλλά και στον παράγοντα περιβάλλον.
Ο «μακρύς» 20ός αιώνας
Στο παρόν βιβλίο συγκεντρώθηκαν τρία κείμενα και μια συνέντευξη του Ιταλού οικονομολόγου και διανοητή, στα οποία καταπιάνεται με ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα της παγκόσμιας οικονομικής σκέψης όπως η ανάδυση της κινεζικής οικονομίας αλλά και με κλασικά θέματα πολιτικής οικονομίας όπως οι (περιοδικοί) κύκλοι κρίσεων του καπιταλισμού, τα μοντέλα συσσώρευσης πλούτου, τα αντισυστημικά κινήματα και ο ρόλος τους στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία κ.ά.
Η κεντρική θέση του Αρίγκι, πάνω στην οποία εδράζει τις επιμέρους έρευνές του, είναι ότι ο «μακρύς 20ός αιώνας» (‘The Long Twentieth Century: Money, Power And The Origins Of Our Times ήταν το εξαιρετικό βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 2010, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του), ξεκινάει από τα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνει μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, ταυτίζεται δηλαδή χρονικά με την ανάδυση, την άνθιση και την παρακμή της αμερικανικής εποχής στην παγκόσμια ιστορία του καπιταλισμού. Ταυτόχρονα ο Αρίγκι θεωρεί ότι το σημαντικότερο γεγονός των καιρών μας, ακόμα σημαντικότερο κι από την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο (που σηματοδοτεί και το τέλος του ονείρου για την «επανάσταση»…) είναι η άνοδος της κινεζικής οικονομίας την οποία επιμελώς αποφεύγει να χαρακτηρίσει «καπιταλιστική».
Στα κείμενα του παρόντος τόμου, με ύφος απλό και γραφή κατανοητή από το ευρύ κοινό προς το οποίο επιθυμεί να απευθυνθεί, ο Αρίγκι παρουσιάζει τη δική του εκδοχή για το πώς φτάσαμε στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 την οποία μόλις πρόλαβε. Κατά την άποψή του είναι το αποτέλεσμα της στροφής του αμερικανικού κεφαλαίου προς τις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες από τη στιγμή που εγκατέλειψε το εμπόριο και την παραγωγή, «καθώς η παγκόσμιας κλίμακας υλική επέκταση, θεμελιωμένη στο φορντισμό-κεϋνσιανισμό, έφτασε στα όριά της κατά τη δεκαετία του ‘80».
Η άνοδος του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού προοικονομούσε έναν δεύτερο χρυσό αμερικανικό αιώνα, μετά τον «μακρύ» 20ό, οι προσδοκίες όμως των ανθρώπων της Wall Street διαψεύστηκαν: οι ΗΠΑ κατά τον Αρίγκι μάλλον θα έχουν την πορεία που είχαν όλες οι προηγούμενες μεγάλες καπιταλιστικές αυτοκρατορίες όπως οι πανίσχυρες πόλεις-κράτη της Ιταλίας (16ος αιώνας), η αποικιοκρατική Ολλανδία (17ος αιώνας) και η γιγαντιαία Βρετανική Αυτοκρατορία (19ος αιώνας).
Ο Αρίγκι μεταφέρει και αξιοποιεί τη μαρξιστική κληρονομιά στην ερμηνεία των σύγχρονων οικονομικών γεγονότων, δεν διστάζει όμως να διαφοροποιηθεί από την παραδοσιακή ερμηνεία του Κεφαλαίου, διότι αυτός δίνει πολύ μεγαλύτερη σημασία στον παράγοντα «έθνος» ως καταλύτη στη διαμόρφωση των ενδοκαπιταλιστικών συγκρούσεων, αλλά και στον παράγοντα περιβάλλον· εδώ ο Αρίγκι κάνει μερικές πολύ σημαντικές διαπιστώσεις για τα όρια της ανάπτυξης που βασίζεται πάνω στη στυγνή, συνεχή εκμετάλλευση της φύσης.
(Αμερικανική) Δύση και (Κινεζική) Ανατολή
Στο «Δύση και Ανατολή», το μεγαλύτερο από τα επιμέρους κείμενα που συνθέτουν τον τόμο, ο Αρίγκι ασχολείται με την ανάδυση της Κίνας ως παγκόσμιου οικονομικού παίκτη. Ο Ιταλός νεομαρξιστής οικονομολόγος θεωρεί ότι η εντυπωσιακή εισβολή της Κίνας στην παγκόσμια οικονομική σκηνή αμφισβητεί ευθέως τις κυρίαρχες αντιλήψεις για τις διαδικασίες της καπιταλιστικής ανάπτυξης καθώς και για τον ρόλο της στη διαμόρφωση κρατών και αγορών. Η Κίνα είναι μια «εξαίρεση» η οποία ανατρέπει και δεν επιβεβαιώνει τον καπιταλιστικό κανόνα, έτσι όπως μας τον κληροδότησε η μαρξιστική σχολή.
Ο Αρίγκι θα αναλύσει το κινέζικο φαινόμενο πιάνοντας το νήμα από τον 17ο αιώνα: θα απαντήσει στο ερώτημα γιατί τα ανατολικά κράτη (κι όχι μόνο η Κίνα) δεν δημιούργησαν υπερπόντιες εμπορικές αυτοκρατορίες, θα εξηγήσει το πώς διαχειρίστηκαν την έλλειψη ορισμένων αναγκαίων φυσικών πόρων, θα παρουσιάσει το πώς κάποια στιγμή η Ανατολική Ασία υποτάχτηκε στις δομές του βρετανοκεντρικού παγκόσμιου συστήματος, θα φωτίσει τον μάλλον άγνωστο ρόλο της κινεζικής (οικονομικής) διασποράς στη συγκρότηση του κινεζικού θαύματος (π.χ. η ενσωμάτωση του Χονγκ Κονγκ) και θα «προβάλει» στο ασιατικό παράδειγμα την κλασική μαρξιστική ανάλυση για να δει το κατά πόσο επιβεβαιώνεται ο Μαρξ στις περιπτώσεις των ασιατικών γιγάντων (Ιαπωνία, Κίνα). Ο Μαρξ μάλλον θα έμενε (κι αυτός) με ανοιχτό στόμα…
Ανατρέχοντας τους ανάλογους αλλά πολύ διαφορετικούς βίους της (καπιταλιστικής) ανάπτυξης στην Αγγλία/Ευρώπη και τις ΗΠΑ και την (σοσιαλιστική) ανάπτυξη στην Κίνα, ο Αρίγκι προσπαθεί να διακριβώσει ποια ήταν τα στοιχεία που γιγάντωσαν την Κίνα. Πολλές είναι οι ερμηνείες, τις σημαντικότερες παρουσιάζει ο Αρίγκι συνοπτικά για να καταλήξει όμως στα δικά του συμπεράσματα. Και τις προσωπικές του αμφιβολίες, ασφαλώς, κατά πόσο ένα τέτοιο εγχείρημα, βασισμένο πάνω στην ένταση των ανισοτήτων, την άγρια εκμετάλλευση της φύσης και την απόρριψη του δυτικού μοντέλου, θα καταφέρει τελικά να πετύχει και να επιβιώσει. Είναι αμφίβολο αν οι ΗΠΑ θα αφήσουν την Κίνα να κυριαρχήσει, έγραφε με απόλυτη συναίσθηση των γραφομένων του το 2005 και, δώδεκα χρόνια μετά, ο Ντόναλντ Τραμπ τον επιβεβαιώνει κατά τρόπο ανησυχητικό.
Τα μονοπάτια του κεφαλαίου
Δύση και Ανατολή, κράτη, αγορές και καπιταλισμός
Τζιοβάννι Αρίγκι
Μετάφραση, εισαγωγή: Γιώργος Ρακκάς
Εναλλακτικές Εκδόσεις
192 σελ.
ISBN 978-960-42-7160-3
Τιμή: €13,78
