Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και ο πόλεμος που ξέσπασε δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν η προαναγγελθείσα ήδη από το 2014 κατάληξη μιας σύγκρουσης που είχε όλα τα χαρακτηριστικά των συγκλονιστικών μαχών: μισαλλοδοξία κι εθνικισμό, παραπληροφόρηση και προπαγάνδα, ιμπεριαλισμό και οικονομική διαφθορά, σωτήρες κι αποδιοπομπαίους τράγους. Ο πόλεμος ήταν η πιο πιθανή από τις εκδοχές που εξέταζαν οι διεθνείς αναλυτές όταν μελετούσαν την περίπτωση της Ουκρανίας, μια περίπτωση ενταγμένη στους εθνικούς και οικονομικούς ανταγωνισμούς στα κράτη που προέκυψαν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο ιστορικός Λέανδρος Μπόλαρης είναι από αυτούς που παρακολουθούν εδώ και χρόνια τις εξελίξεις στον χώρο που κατείχε ή επηρέαζε η πάλαι ποτέ ένδοξη Σοβιετική Ένωση. Ασχολήθηκε πρώτη φορά με την Ουκρανία το 2014, μια πυκνή από γεγονότα και δραματική για τον ουκρανικό λαό χρονιά, όταν η πρώην σοβιετική δημοκρατία αναζητούσε τη θέση της μέσα στο ευρωπαϊκό στερέωμα και προσπαθούσε, ανεπιτυχώς όπως φάνηκε εκ των υστέρων, να σταθεί στα δικά της πόδια.

Το ουκρανικό παρελθόν

Το βιβλίο του Λ. Μπόλαρη Ουκρανία: Σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2014. Τραγικά επίκαιρο λόγω των καταιγιστικών εξελίξεων που ακολούθησαν, το βιβλίο κυκλοφόρησε και πάλι την άνοιξη του 2022 συμπληρωμένο με τα νέα δεδομένα που προέκυψαν εξαιτίας της εισβολής. Το βιβλίο είναι μια ενδελεχής ανάλυση του ουκρανικού παρελθόντος, μέσα στο οποίο ο συγγραφέας προσπαθεί να βρει τη μήτρα της σύγκρουσης, την αιτία της κατάρας που κατατρέχει αυτό το πολύπαθο κράτος.

Αφετηρία του συγγραφέα είναι οι αρχές του 20ού αιώνα, όταν η Ουκρανία ήταν μοιρασμένη στη Ρωσική και την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία και ο αγροτικός, κατά βάση, λαός της αντιμετώπιζε άγρια εκμετάλλευση από τους γαιοκτήμονες αμφότερων των αυτοκρατοριών. Το βιβλίο μάς ταξιδεύει διαμέσου των δεκαετιών στη νεότερη ιστορία της Ουκρανίας, ενός εθνικού-κρατικού μορφώματος το οποίο πέρασε από το σχεδόν φεουδαρχικό καθεστώς του 19ου αιώνα στον καπιταλισμό του 20ού αιώνα, βρέθηκε ανάμεσα σε αντιμαχόμενα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κι έζησε την επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου που ξέσπασε στην πρώην τσαρική αυτοκρατορία, η Ουκρανία απέκτησε κρατική οντότητα κυρίως εξαιτίας των αντιλήψεων (και των αποφάσεων ασφαλώς…) του Λένιν για το πώς θα έπρεπε να είναι οργανωμένο το σοσιαλιστικό κράτος που σκόπευε να οικοδομήσει. Θυμίζουμε ότι ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν 105 χρόνια αργότερα στο διάγγελμά του για την εισβολή του 2022 αμφισβήτησε ευθέως τον τρόπο που χειρίστηκε το Ουκρανικό ζήτημα ο Λένιν, θεωρώντας πως με την εισβολή στην Νοβοροσία και την «απελευθέρωση» των Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ αποκαθιστά τα λάθη της σοβιετικής πολιτικής…

Τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι τραγικά: οι δεκαετίες του 1930 και του 1940 ήταν δύσκολες για τους Ουκρανούς, που αντιμετώπισαν έναν μοναδικό στα ευρωπαϊκά χρονικά λιμό (ο συγγραφέας δεν συμμερίζεται την άποψη ότι ο λιμός ήταν σχέδιο εξόντωσης των Ουκρανών από τους Ρώσους, αλλά κακή εφαρμογή μιας δήθεν «σοσιαλιστικής» οργάνωσης της παραγωγής που επιβλήθηκε από τη Μόσχα), αργότερα την εισβολή των Γερμανών Ναζί που υποσχέθηκαν στους Ουκρανούς την επιστροφή των «σοβιετικοποιημένων» εδαφών τους, την εξόντωση των Εβραίων της χώρας με τη βοήθεια των Ουκρανών εθνικιστών (σφαγή στο Μπάρμπι Γιαρ το 1941), την εκ νέου σοβιετοποίηση της χώρας μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κ.ά.

Οι ελίτ της χώρας κινούνται εδώ και δεκαετίες ως εκκρεμές: πότε γλυκοκοιτάζουν τη Δύση, η οποία υπόσχεται όπλα, επενδύσεις κι ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ, και πότε προς τη Ρωσία, η οποία αποτελεί σημαντικό εμπορικό εταίρο και προμηθευτή ενέργειας.

Η σύγχρονη Ουκρανία

Στη σύγχρονη πλέον εποχή της μετασοβιετικής περιόδου, ο Λ. Μπόλαρης εξετάζει τη θητεία των διαβόητων για τη διαφθορά τους προέδρων Λεονίντ Κραβτσούκ (1991-1994), Λεονίντ Κούτζμα (1994-2005), Βίκτορ Γιούσενκο (2005-2010), Βίκτορ Γιανουκόβιτς (2010-2014) και Πέτρο Ποροσένκο (2014-2019), αναφέρεται στην Πορτοκαλί Επανάσταση και τα γεγονότα της πλατείας Μαϊντάν, όπου ένα φιλοευρωπαϊκό λαϊκό κίνημα διαμαρτυρίας εξελίχθηκε σε πολιτική νίκη της σκληροπυρηνικής ακροδεξιάς. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η κατάληξη του κινήματος της πλατείας Μαϊντάν δεν οφείλεται στο ότι ο κόσμος που συμμετείχε ήταν συντηρητικός. «Η αδυναμία της Αριστεράς να παρέμβει αποτελεσματικά και με ξεκάθαρη προοπτική άφησε το πεδίο ελεύθερο να συγκροτηθεί η κυβέρνηση των ολιγαρχών-νεοφιλελεύθερων-ακροδεξιών», υποστηρίζει.

Θεωρεί ότι για την κατάσταση που επικρατεί στην Ουκρανία ήδη από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της υπεύθυνες είναι οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, καθώς οι ελίτ της χώρας κινούνται εδώ και δεκαετίες ως εκκρεμές: πότε γλυκοκοιτάζουν τη Δύση, η οποία υπόσχεται όπλα, επενδύσεις κι ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ, και πότε προς τη Ρωσία, η οποία αποτελεί σημαντικό εμπορικό εταίρο και προμηθευτή ενέργειας.

Σύμφωνα με τον Λ. Μπόλαρη, στην Ουκρανία επιχειρήθηκε βίαιη και στρεβλή μετάβαση από τον κρατικό καπιταλισμό των σοβιετικών χρόνων στον άγριο καπιταλισμό, που μόνο κατ’ ευφημισμό πρέπει να αποκαλούμε «ελεύθερη αγορά». Ταυτόχρονα, η χώρα βρέθηκε στο επίκεντρο του ανταγωνισμού ενός συστήματος ιμπεριαλισμών που τσακώνονται, συμφωνούν και τσακώνονται ξανά. Γι’ αυτό, όπως και στη σύγκρουση του 2014, έτσι και σήμερα το καθήκον των προοδευτικών δυνάμεων, της Αριστεράς ειδικότερα, θα πρέπει να είναι η καταγγελία των ιμπεριαλισμών, η υπεράσπιση των ανοικτών συνόρων μεταξύ των χωρών και η ανάπτυξη αντιπολεμικών κινημάτων μέσα στους λαούς.

Ουκρανία: Σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών
2η έκδοση συμπληρωμένη
Λέανδρος Μπόλαρης
Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
σ. 146
ISBN: 978-618-5277-29-1
Τιμή: 10,60€

Ο Θανάσης Αντωνίου είναι δημοσιογράφος.

Άλλα κείμενα:

• Μήδεια Αμπουλασβίλι – Έκα Τσκοΐτζε: «Εύλαλα μάρμαρα»
• J. Bradford DeLong: «Στον δρόμο προς την ουτοπία»
• Martin Gross: «Η τελευταία χρονιά»
• Γιάννης Μουρατίδης: «Ταξίδια στο μέλλον» (Ι και ΙΙ)

Twitter