Wolfgang Ullrich: «Selfies: Η επιστροφή της δημόσιας ζωής»
Καθημερινά, σε όλο τον κόσμο, αδιευκρίνιστος αλλά οπωσδήποτε τεράστιος αριθμός ανθρώπων αυτοφωτογραφίζονται με την κάμερα των κινητών τηλεφώνων τους και οι φωτογραφίες τους, οι selfies, αναρτώνται στους λογαριασμούς που αυτοί διατηρούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή στέλνονται σε συγγενείς, φίλους κι αγνώστους.
Ένα πλήθος ανθρώπων φωτογραφίζεται και μια πλημμυρίδα φωτογραφιών δημιουργείται κάθε στιγμή που περνάει, έτσι, χωρίς λόγο, χωρίς κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Το φαινόμενο απασχόλησε εδώ και χρόνια επικοινωνιολόγους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, πολιτικούς επιστήμονες και δημοσιογράφους, ενώ τα παρατράγουδα από τη χρήση των κοινωνικών δικτύων, των φωτογραφίσεων και των ψηφιακών διεπαφών μεταξύ των ανθρώπων απασχολούν πλέον και άλλες κατηγορίες επαγγελματιών: αστυνομικούς, δικηγόρους, δικαστές, νομοθέτες.
Ελιτισμός ή εκδημοκρατισμός;
Σε γενικές γραμμές, η αντιμετώπιση της αυτοφωτογράφισης είχε μια έντονη αρνητικότητα και οι selfies χαρακτηρίστηκαν από ορισμένους κοινωνιολόγους ως σύμβολο πολιτιστικής παρακμής κι έκφραση ναρκισσισμού. Από την πλευρά τους, τα μέσα ενημέρωσης διόγκωσαν τις καταφανώς αρνητικές περιπτώσεις χρήσης της αυτοφωτογράφισης: γάμοι διαλύθηκαν, φιλίες χάλασαν και συγγενείς δεν μιλιούνται πλέον, υπάλληλοι έχασαν τη δουλειά τους εξαιτίας selfies που δεν έπρεπε να τραβηχτούν ή να αναρτηθούν, ενώ είναι σπάνιες μεν αλλά υπαρκτές οι περιπτώσεις ανθρώπων που σκοτώθηκαν στην προσπάθειά τους να βγάλουν selfies στην άκρη ενός γκρεμού, σε μια ταράτσα, εν μέσω ταραχών κ.ά.
Κι όμως, δεν είναι όλοι αρνητικοί με το φαινόμενο των selfies, ορισμένοι μάλιστα θεωρητικοί διακρίνουν τη θετική πλευρά της υπόθεσης, θεωρούν ως έκφραση ελιτισμού την απόρριψη της πρακτικής των selfies και ψάχνουν να βρουν στα εκατομμύρια των αυτοφωτογραφίσεων που γίνονται καθημερινά ένα βαθύτερο, ανθρωπολογικό και πολιτιστικό νόημα. Ένας από αυτούς είναι ο Βόλφγκανγκ Ούρλιχ (γενν. 1967), καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Τεχνών της Καρλσρούης, πολιτισμολόγος με ευρεία γνώση, πολυγραφότατος συγγραφέας και δημοσιογράφος που καταπιάνεται συχνά με θέματα πέρα από την τέχνη, όπως η παγκοσμιοποίηση, τα μέσα επικοινωνίας κ.ά.
Τελικά μια πόζα, ένα χαμόγελο και μια γκριμάτσα κρύβουν (ή αποκαλύπτουν, για την ακρίβεια…) πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζει όποιος ποζάρει και σκηνοθετεί τον εαυτό του.
Κεντρική θέση του συγγραφέα είναι ότι με τη λατρεία της selfie εκδημοκρατίζεται η διαδικασία της φωτογράφισης του ανθρώπινου προσώπου, που κάποτε ήταν προνόμιο μόνο των οικονομικά ή κοινωνικά προνομιούχων (και τεχνικά καταρτισμένων…), ενώ επιστρέφει και η διάθεση για αυτοσκηνοθεσία του προσώπου στη δημόσια σφαίρα. Ο αυτοφωτογραφιζόμενος είναι ταυτόχρονα φωτογράφος αλλά και σκηνοθέτης μιας σκηνής στην οποία πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος. «Όποιος κρατάει ένα κινητό μπροστά στο πρόσωπό του, για να βγάλει μια selfie, συμπεριφέρεται σαν ηθοποιός», υποστηρίζει ο Γερμανός συγγραφέας κι εξηγεί: «…οι δημιουργοί των selfies μπαίνουν αντίστοιχα και σε έναν ρόλο. Αναφέρονται σε συγκεκριμένους κώδικες, για να γίνουν κατανοητοί απέναντι σε τρίτους».
Όσο για την ανταλλαγή των selfies, η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ψηφιακού κόσμου στον οποίο «διαβιούν» όλο και περισσότερο χρονικό διάστημα όλο και περισσότεροι άνθρωποι καθημερινά, ο Ούρλιχ θεωρεί ότι: «Η αμοιβαία ανταλλαγή φωτογραφιών είναι ένας θεατρικός τρόπος ομιλητικής εξ αποστάσεως επικοινωνίας».
Η selfie ως τεχνούργημα
Το βιβλίο του Ούρλιχ απαρτίζεται από 17 μικρά κείμενα-θέσεις, στα οποία παρουσιάζεται η θεωρητική ανάλυσή του κι εξετάζονται διάφορες πτυχές, όπως π.χ. τα φίλτρα και οι μάσκες που κατά κόρον χρησιμοποιούνται από τους ίδιους τους χρήστες για να αλλοιωθούν ή να διακωμωδηθούν κάποια χαρακτηριστικά τους.
Εξετάζει τη μιμική, τις ακραίες πόζες και τις χειρονομίες στις οποίες επιδίδονται πολλοί δημιουργοί selfies για να δραματοποιήσουν τη φωτογραφία που πρόκειται να τραβήξουν – θεωρεί μάλιστα ότι αυτές οι επιλογές αυτοφωτογράφισης είναι μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας, ένα είδος ακούσιου τεχνουργήματος. Εξετάζει επίσης το φαινόμενο «Διαμαρτυρίες με selfies», ένα είδος ψηφιακού πολιτικού ακτιβισμού όπου ο χρήστης ενσωματώνει σε μια αυτοφωτογράφισή του ένα πολιτικό σύμβολο/λογότυπο ή ένα πολιτικό κείμενο ή σύνθημα.
Ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία για τον οπτικό πολιτισμό και την ιστορία της τέχνης, εξετάζοντας διάφορες απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τον ψηφιακό πολιτισμό στο σύνολό του, βάζοντας στην ανάλυσή του τον νεολογισμό «ομιλιοποιημένος πολιτισμός εικόνων», ο Βόλφγκανγκ Ούρλιχ μάς δίνει ένα ολιγοσέλιδο, περιεκτικό και ευκολοδιάβαστο θεωρητικό κείμενο.
Και καθώς οι selfies βρίσκονται παντού και πολλαπλασιάζονται διαρκώς, αξίζει τον κόπο να αποκρυπτογραφήσουμε, με τη βοήθεια του Ούρλιχ, το σημαινόμενο που υπάρχει πίσω από ένα αυθόρμητο, επιπόλαιο, ασυναίσθητο τις περισσότερες φορές πάτημα στο κινητό τηλέφωνο. Τελικά μια πόζα, ένα χαμόγελο και μια γκριμάτσα κρύβουν (ή αποκαλύπτουν, για την ακρίβεια…) πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζει όποιος ποζάρει και σκηνοθετεί τον εαυτό του.
Selfies: Η επιστροφή της δημόσιας ζωής
Βόλφγκανγκ Ούλριχ
Μετάφραση: Χριστίνα-Παναγιώτα Γραμματικοπούλου
Το Μέλλον
σ. 72
ISBN: 978-618-84695-0-1
Τιμή: 10,60€
