O Γιάννης Μέγας, ένας από τους καλύτερους μελετητές και γνώστες της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, αφηγείται εδώ τη σφαγή του επίτιμου προξένου της Πρωσίας Ερρίκου Άμποτ και του Γάλλου προξένου Ζιλ Μουλέν από τον μουσουλμανικό όχλο, στις 6 Μαΐου 1876. Τη σφαγή που συγκλόνισε την πόλη πυροδότησε η αρπαγή μιας 16χρονης χριστιανής Σλαβομακεδόνισσας από τον Εμίν Εφέντη, έναν Τούρκο με κακόφημο χαρακτήρα και υψηλή θέση, που ήθελε να την εντάξει στο χαρέμι του. Οι Έλληνες χριστιανοί της Θεσσαλονίκης αντέδρασαν απάγοντας την κοπέλα, οι μουσουλμάνοι εξέλαβαν την πράξη ως βαθιά προσβολή και, έχοντας τις πλάτες της κρατικής εξουσίας, θεώρησαν ότι έπρεπε να αποκαταστήσουν την τάξη με κάθε μέσον. Η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο, καθώς τον πρώτο λόγο πήραν τα πιο χαμερπή κι αιμοδιψή στοιχεία της κοινωνίας, που θεώρησαν ως υπαίτιους της απαγωγής τους προξένους των ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίοι προσπάθησαν να καθησυχάσουν το εξαγριωμένο πλήθος. Το αποτέλεσμα ήταν η βίαιη σφαγή των δύο αξιωματούχων, ενώ οι χριστιανοί κάτοικοι της πόλης αμπαρώθηκαν στα σπίτια τους για τέσσερις μέρες από τον φόβο των αντιποίνων, ενώ ο όχλος κυριαρχούσε στην πόλη έχοντας καταλύσει τις Αρχές. Το γεγονός πυροδότησε τέτοια αντίδραση από τα ευρωπαϊκά κράτη, ώστε η κυβέρνηση του σουλτάνου αναγκάστηκε να ζητήσει έμπρακτη συγγνώμη, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατέπλευσαν πάνω από 20 θωρακισμένες φρεγάτες και κανονιοφόροι των Μεγάλων Δυνάμεων για να επιβλέψουν τις διαδικασίες απονομής της δικαιοσύνης, οι ένοχοι καταδικαστήκαν σε θάνατο διά απαγχονισμού ενώ σε άλλους αποδόθηκαν λιγότερο αυστηρές ποινές όπως ισόβια, καταναγκαστικά έργα, μαστίγωμα και εξορίες. Ορίστηκαν αποζημιώσεις για τις οικογένειες των θυμάτων, ενώ ο Εμίν Εφέντης, ο υποκινητής των γεγονότων που παραπλάνησε τους προξένους οδηγώντας τους στο Σαατλί-τζαμί, όπου σφαγιάστηκαν, τιμωρήθηκε ελαφρά με τρίχρονη εξορία στην Τρίπολη της Λιβύης.

Ο Γιάννης Μέγας είναι εξέχον μέλος της νέας γενιάς των μελετητών που έρχονται να προσθέσουν τη δική τους κατάθεση στις εργασίες των παλαιότερων επιφανών ιστορικών της Μακεδονίας, όπως ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης και ο Απόστολος Βακαλόπουλος. Σ’ αυτήν του τη δουλειά ερεύνησε πλήθος αρχείων, μονογραφίες, εφημερίδες ελληνικές και ξένες, εμπλουτίζοντας την αφήγησή του με μια σειρά από ωραιότατες φωτογραφίες και γκραβούρες της παλιάς πόλης, που ανασυνθέτουν και ζωντανεύουν το κλίμα της εποχής. Είναι η περίοδος κατά την οποία φωτισμένοι Τούρκοι δήμαρχοι και βαλήδες (τοπικοί διοικητές) εγκαινιάζουν την αναμόρφωση της πόλης εγκαθιστώντας σιδηροδρομικές γραμμές, χτίζοντας νοσοκομεία και γκρεμίζοντας το σήμα κατατεθέν της Θεσσαλονίκης, τα τείχη στην παραλία της πόλης, που της έδιναν μια όψη εντυπωσιακή αλλά προκαλούσαν πολλά προβλήματα καταδικάζοντας τον πληθυσμό στις χειρότερες συνθήκες υγρασίας και δύσπνοιας. Η Θεσσαλονίκη αυτή την εποχή είναι η δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λόγω της εμπορικής της σπουδαιότητας έχει περισσότερα προξενεία σε σχέση με τις πρεσβείες που υπάρχουν στην Αθήνα, είναι αναμφισβήτητα η πιο αξιόλογη πόλη των Βαλκανίων και όλα τα εμπορεύματα της ευρύτερης περιοχής περνούν από το λιμάνι της, προτού εξαχθούν σε όλα τα μέρη της γης.

Στην ουσία, το αιματηρό αυτό επεισόδιο σηματοδότησε την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η εργασία του Γιάννη Μέγα, εκκινώντας από ένα τοπικό γεγονός, απλώνει την οπτική της στο ευρύτερο πλαίσιο της βαλκανικής χερσονήσου, όπου στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα σημειώνονται εξεγέρσεις εναντίον των Οθωμανών, οι οποίες καταπνίγονται με τη μεγαλύτερη δυνατή βιαιότητα. Παρά την ειρηνική συνύπαρξη των διαφόρων εθνοτήτων και θρησκειών, οι μουσουλμάνοι ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να εκραγούν και να σκοτώσουν οποιονδήποτε αλλόπιστο, σπέρνοντας το χάος και την καταστροφή. Η σφαγή των προξένων είναι μια σχετικά άγνωστη ιστορία, που έλαβε τεράστιες διαστάσεις στην εξέλιξή της· είναι χαρακτηριστικό ότι καλύφθηκε ειδησεογραφικά πιο εκτεταμένα από την επανάσταση των Νεότουρκων που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1908, αλλά και από την απελευθέρωση της πόλης το 1912, επιβεβαιώνοντας την επικείμενη συντριβή των Τούρκων, που κυριάρχησαν στην περιοχή για σχεδόν πέντε αιώνες. Έπειτα από δυο μήνες, η Αυστροουγγαρία με τη Ρωσία υπέγραψαν μυστική συμφωνία για το μοίρασμα των εδαφών που θα προέκυπταν, οι Άγγλοι διεκδικούσαν το μερίδιο που τους αναλογούσε, ενώ ο Σουλτάνος Μουράτ Ε’, έπειτα από μόλις 93 μέρες στον θρόνο, καθαιρέθηκε με το αιτιολογικό ότι είχε τρελαθεί. Στην ουσία, το αιματηρό αυτό επεισόδιο σηματοδότησε την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η σφαγή των προξένων
Θεσσαλονίκη 1876
Γιάννης Μέγας
University Studio Press
σ. 144
ISBN: 978-960-12-2413-8
Τιμή: 20,00€

Ο Απόστολος Σπυράκης είναι συγγραφέας και κριτικός.

Άλλα κείμενα:

• Γιώργος Χατζηβασιλείου: «Φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης»
• Ιβάν Μπούνιν: «Σκοτεινές αλέες»
• Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»
• Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»
• Πρόδρομος Doe: «Σκόρπια καρέ από τη ζωή του Αθανάσιου Πανταζή»

Twitter