Συλλογικό έργο (επιμέλεια: Μαρία Καβάλα): «Νεότερος ελληνικός εβραϊσμός»
Σε καμιά άλλη ευρωπαϊκή πόλη, ούτε καν στο κοσμοπολίτικο Άμστερνταμ, δεν υπήρξε τόσο μεγάλη συγκέντρωση εβραϊκού πληθυσμού όσο στη Θεσσαλονίκη, όπου οι Εβραίοι αποτελούσαν ένα ποσοστό πάνω από το 50% μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Για αιώνες οι Εβραίοι πρόσφυγες συνέρεαν από την Απουλία της Ιταλίας, από την Προβηγκία κι από την Πορτογαλία, οι ονομαζόμενοι Μαράνος, καθώς ο Σουλτάνος τούς παραχωρούσε μια σειρά από προνόμια προσπαθώντας να εποικίσει την έρημη τότε πόλη. Οι Εβραίοι κυριαρχούσαν στην αγορά της πόλης κατέχοντας την πλειοψηφία των εμπορικών καταστημάτων, διέθεταν έναν σημαντικό αριθμό ακινήτων στις καλύτερες περιοχές, ενώ το εβραϊκό εργατικό δυναμικό κυριαρχούσε στα καπνομάγαζα.
Με την εισβολή των Γερμανών και των Βουλγάρων συμμάχων τους το 1941, οι δυνάμεις κατοχής σαρώνουν τη Θεσσαλονίκη κι ολόκληρη τη Μακεδονία προσπαθώντας να συλλάβουν όλους τους Εβραίους και κατάσχοντας τις περιουσίες τους. Αφού υποστούν εξευτελιστική μεταχείριση, βία –βιασμούς κοριτσιών, ξυλοδαρμούς– και καταναγκαστική εργασία, θα μεταφερθούν με τρένα και καράβια στη Γερμανία, όπου θα εξολοθρευτούν μαζικά – υπολογίζεται ότι μόνο ένα 5% επέζησε. Όσοι κατόρθωσαν να βγουν ζωντανοί, εκτός από τις τραυματικές μνήμες είχαν και το στίγμα της καταγωγής τους. Για χρόνια πολλοί σιωπούσαν, σαν να ένιωθαν ενοχές για όσα υπέφεραν. Η ανάδειξη της γενοκτονίας ξεκίνησε από τους απογόνους όσων επέζησαν κι από ορισμένους ερευνητές, κυρίως τη δεκαετία του 1990. Από τότε, οι εργασίες για το Ολοκαύτωμα συνεχίζονται με προσπάθειες όπως η διημερίδα που διοργανώθηκε το 2013 στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης από το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, στις εισηγήσεις της οποίας βασίστηκε ο παρών τόμος.
Οι εν λόγω εισηγήσεις επικεντρώνονται στα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία του εβραϊσμού στη Θεσσαλονίκη, στην ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη, αλλά και σε μέρη εκτός Ελλάδας, όπως η Ρουμανία. Στην εξόντωση των Εβραίων έπαιξε ρόλο, σύμφωνα με τους μελετητές, το κρυμμένο μίσος που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία, καθώς οι Εβραίοι κατείχαν κάποια από τα καλυτέρα ακίνητα σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, αλλά και τράπεζες που βοηθούσαν στην ανάπτυξη του εμπορίου, στο οποίο στρέφονταν από παλιά επειδή δεν τους παραχωρούνταν γη για να καλλιεργήσουν. Στο μίσος και στον φθόνο προστέθηκε η εθνικιστική ιδεολογία, που προωθούσε την αντίληψη περί καθαρότητας της ελληνικής φυλής, η οποία υποτίθεται πως δεν δέχτηκε ποτέ προσμείξεις από άλλες φυλές.
Σε μια εποχή κυνική, κατά την οποία η ιστορική μνήμη μοιάζει να μην έχει ιδιαίτερη αξία, βιβλία που θυμίζουν τις πιο σκληρές εποχές του 20ού αιώνα έχουν μεγάλη σημασία για όλους μας.
Το επιστέγασμα αυτής της νοοτροπίας ήταν η άρνηση των καταπατητών, αλλά και του επίσημου κράτους, να αποδώσουν στους νόμιμους κατόχους των ακινήτων τις περιουσίες τους. Οι νέοι ιδιοκτήτες αρνούνταν πεισματικά να επιστρέψουν τα μαγαζιά και τα σπίτια που είχαν καταλάβει: από τις 600 κατοικίες που διεκδικήθηκαν δικαστικά μόνο οι μισές αποδόθηκαν και πολλές φορές ο νόμιμος ιδιοκτήτης έπρεπε να συγκατοικήσει με τον καταπατητή, την ίδια ώρα που οι περιουσίες των ορθόδοξων Ελλήνων επιστρέφονταν ταχύτατα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, από την παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη απέμειναν ελάχιστα στοιχεία, σχεδόν κάθε ίχνος της μακρόχρονης διαδρομής τους στην πόλη εξαφανίστηκε (χαρακτηριστικό παράδειγμα η απαλλοτρίωση του εβραϊκού νεκροταφείου, όπου χτίστηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο). Εντύπωση προκαλεί και η αφήγηση για τον αφανισμό του εβραϊκού στοιχείου από την πόλη της Δράμας: οι Βούλγαροι εισβολείς συνέλαβαν με μεγάλη προθυμία τούς 780 Εβραίους της πόλης, τους οποίους έστειλαν με τρένο στη Βουλγαρία κι από κει, με πλοίο μέσω του Δούναβη, στα κολαστήρια που είχαν στηθεί στα βόρεια της Ευρώπης, ενώ οι περιουσίες τους κατέληξαν στα ταμεία των βουλγαρικών τραπεζών και στις τσέπες κάθε λογής εγκληματιών και μεσαζόντων.
Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια αναβίωση της εβραιοφοβίας στον κόσμο και μια προσπάθεια άρνησης της ιστορικής πραγματικότητας, με ισχυρισμούς εξωφρενικούς: δεν υπήρξαν ποτέ θάλαμοι αερίων, το φονικό αέριο Zyklon Β χρησιμοποιούνταν για απεντομώσεις, δεν έγινε ποτέ η Δίκη της Νυρεμβέργης, όλα είναι κατασκευάσματα της φαντασίας – ισχυρισμοί που δηλώνουν ένα απύθμενο θράσος κι έναν τρόπο σκέψης ποτισμένο από μισαλλοδοξία και φανατισμό. Τέτοιοι ισχυρισμοί αναλύονται από πολλές σκοπιές στις σελίδες του συλλογικού αυτού έργου, καθώς φαίνεται ότι κερδίζουν έδαφος ακολουθώντας την τροχιά ανόητων –αλλά για ορισμένους, ελκυστικών– θεωριών συνωμοσίας. Μάλιστα, βρίσκουν στήριξη σε επίσημες αποφάσεις ανώτατων δικαστικών οργάνων, όπως της Πλήρους Ποινικής Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, η οποία με ένα περίεργο σκεπτικό υιοθέτησε απόψεις εντελώς αντιεπιστημονικές εκτιμώντας ότι το αισχρό βιβλίο του Κωνσταντίνου Πλεύρη Οι Εβραίοι – Όλη η αλήθεια δεν περιέχει τίποτα καταδικαστέο και μπορεί να κυκλοφορεί χωρίς περιορισμούς.
Σε μια εποχή κυνική, κατά την οποία η ιστορική μνήμη μοιάζει να μην έχει ιδιαίτερη αξία, βιβλία που θυμίζουν τις πιο σκληρές εποχές του 20ού αιώνα έχουν μεγάλη σημασία για όλους μας. Και δεν είναι τυχαίο ότι οι νεότερες γενιές μπροστά στα μάτια μας αμφισβητούν τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος και τη φρίκη του ναζισμού. Κόντρα στον κυνισμό, την αμάθεια, τη μνησικακία, τον σκοταδισμό, προσπάθειες σαν αυτή των Εκδόσεων University Studio Press αποτελούν οάσεις ανθρωπιάς και ποιότητας.
Νεότερος ελληνικός εβραϊσμός
Η δυναμική παρουσία, η οδυνηρή απουσία, το σήμερα
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια: Μαρία Καβάλα
University Studio Press
σ. 312
ISBN: 978-960-12-2509-8
Τιμή: 20,00€
