Νικόλας Σεβαστάκης: «Καταγωγή ή Οι ιστορίες των άλλων»
Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του εξαιρετικού μυθιστορήματος του Νικόλα Σεβαστάκη, μας γεννούνται μια σειρά από ερωτηματικά, τα οποία και χρειάζονται ερμηνεία και απάντηση, προκειμένου να αφομοιώσουμε ακόμη περισσότερο μια ιστορία σαγηνευτική, ιδιαίτερη, ιδιάζουσα και πάνω απ’ όλα με πολιτικό μανδύα. Κατ’ αρχάς, αναρωτιόμαστε ποιος είναι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου: ο Άρης ή η μητέρα του η Δέσποινα; Στη συνέχεια, αν ισχύει η αλήθεια του επιλόγου ή είναι και αυτή μέρος του λογοτεχνικού ψεύδους, αν δηλαδή ο γιος επιστράτευσε έναν άλλο συγγραφέα προκειμένου να γράψει την ιστορία της οικογένειάς του, του ιδίου και των γονιών του, αν ο ίδιος αισθάνθηκε αμήχανα ή ελλιπής για να μεταφέρει στο χαρτί όλα όσα μαθαίνει με την πάροδο του χρόνου και αφορούν τους οικείους του, έτσι καταφεύγει στη λύση του «μεσάζοντα», ούτως ώστε ένας πραγματικά οδυνηρός μύθος να μη μείνει στη λήθη. Και τέλος, πώς γίνεται ένας διάσημος, όπως αποδεικνύεται, συγγραφέας να μπορεί να εμπιστευτεί κάποιον άλλον συνάδελφο για τον οποίο δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα, ούτε για τη μέχρι σήμερα πορεία του στα γράμματα, ούτε για την εν γένει συγκομιδή του. Έτσι ώστε να μπορεί να φέρει εις πέρας ένα τέτοιο ογκώδες πόνημα, άρα και πάλι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αδιέξοδο, σύμφωνα με το οποίο μάλλον η φαντασία του Σεβαστάκη αποδεικνύεται υπέρμετρα δραματική, μια εξέλιξη μυθιστορηματική με όπλο ούτως ή άλλως την παραπλάνηση.
Ένα μυθιστόρημα όχι απλώς άξιο λόγου, όχι απλώς ευαίσθητο και αισθαντικό, όχι απλώς δομημένο με την προσωπική του ηθική, αλλά επιπλέον συναρπαστικό.
Για αυτές μας τις απορίες θα έπρεπε να απευθυνθούμε στον ίδιο τον συγγραφέα, επειδή όμως δεν είναι εφικτό, θα προσπαθήσουμε –σύμφωνα με ό,τι διαβάσαμε– να δώσουμε εμείς τις απαντήσεις, σε μια προσπάθεια –και για όσους έχουν ήδη διαβάσει το βιβλίο– να αποσαφηνίσουμε τη λογοτεχνική αλλά και τεχνική εκδοχή του. Πράγματι, η ηρωίδα του βιβλίου είναι η Δέσποινα, η μητέρα του Άρη, για αυτή γράφεται ό,τι γράφεται, η ίδια υπήρξε αγωνίστρια την περίοδο της Χούντας, όπου συνελήφθη επανειλημμένως, βασανίστηκε σκαιώς, υπέστη τα πάνδεινα και επέζησε με προβλήματα στα γεννητικά της όργανα μέχρι το τέλος της ζωής της, την οποία πέρασε διορθώνοντας και επιμελούμενη λογοτεχνικά και όχι μόνο κείμενα, απαιτητικά ως επί το πλείστον, με απόλυτη αφοσίωση στη δουλειά της, καπνίζοντας και πίνοντας πολύ, τέλος, κρατώντας την αντιδικτατορική της δράση κρυφή από τον γιο της, αλλά και από τους υπόλοιπους που δεν τη γνώριζαν. Ο Άρης είναι το άλλοθι του συγγραφέα, αυτός που θα γίνει μοχλός στην αναζήτηση της αλήθειας, αυτός που θα σοκαριστεί όταν μαθαίνει από τον πατέρα του όλα όσα αφορούν (ή αφορούσαν) τη μητέρα του, αυτός με τους άσπονδους φίλους του θα καταλήξει να γνωρίζει πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορεί να καταπιεί ένα παιδί που στα πρώτα του συγγραφικά βήματα ψάχνει την επιβεβαίωση. Εν κατακλείδι, αυτός θα κινηθεί ώστε η ιστορία της μητέρας του να μην ξεχαστεί αλλά να γίνει κτήμα κοινό, να τη γνωρίσει όλος ο κόσμος, γιατί πάνω απ’ όλα αισθάνεται υπερήφανος γι’ αυτή και τους αγώνες της, όσο και αν του ’κρυψε αυτή την πτυχή της βίωσής της. Όσο για το αν ο επίλογος είναι αληθινός, προσωπικά πιστεύω πως όχι, ο ίδιος ο Άρης έγραψε, ψάχνοντας ένα θέμα που θα συγκινούσε πολλούς ανθρώπους, με κεντρική ηρωίδα τη μητέρα του, προσπαθώντας να της αποδώσει –μετά τον θάνατό της– την αγάπη και τον σεβασμό που της άξιζε, παρότι πολλές φορές και μάλιστα όταν δεν ήξερε, ερχόταν σε ρήξη μαζί της, μην αντέχοντας, όπως νόμιζε τότε, τις παραξενιές και τις ιδιορρυθμίες της, οι οποίες και σκοτείνιαζαν τον ήδη συννεφιασμένο συναισθηματικό του ουρανό. Είναι λοιπόν γεγονός πως κανένας τρίτος δεν μπήκε ανάμεσά τους, κανείς άλλος δεν μπόρεσε να αναγνωρίσει τα αισθήματα που αναπτύχθηκαν όταν όλα βγήκαν στο φως, κανείς τρίτος, ούτε καν ο πατέρας, που όλα αυτά τα χρόνια στήριζε τη γυναίκα του με κάθε τρόπο, για να καταλήξει μετά τον θάνατό της σχεδόν καταθλιπτικός, μπόρεσε να διαταράξει τις σχέσεις τους, που υπήρξαν παραδειγματικές, όπως αρμόζει σε μάνα και γιο, όπως ορίζει το πρωτόκολλο της συμβίωσης μεταξύ συγγενών πρώτου βαθμού.
Και παρακάτω, όσον αφορά τα τεχνικά χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος, έχουμε ένα ευκολοδιάβαστο πεζό, συναρπαστικό στην εξέλιξή του, ενδιαφέρον, με κορυφώσεις αλλά και απότομες πτώσεις στην καρδιά της καθημερινότητας, τέλος, ένα έργο χωρίς υπερβολή, που συνεχίζει την καλή πορεία ενός ώριμου πια συγγραφέα στη λογοτεχνία. Αν εξαιρέσει κανείς τις πενήντα επτά πρώτες σελίδες, όπου ο δημιουργός είναι σαφέστατα αναποφάσιστος για το πώς θα δρομολογήσει το πόνημά του, από εκεί και μετά λύνεται θριαμβικά και παρουσιάζει ένα κείμενο με μια γλώσσα καθηλωτική αλλά και κεκτημένη, με δραματική ατμόσφαιρα, ιδίως στα μέρη που αφορούν τη Δέσποινα, με ένα ύφος στιβαρό, που συνδράμει με όλες του τις δυνάμεις προς την όχι τόσο πρωτοφανή όσο ιδιάζουσα παραμυθία και, τέλος, με μια έκφραση η οποία μπορεί να υποσχεθεί και καλύτερα να υλοποιήσει τη διακριτικότητα με την οποία ο συγγραφέας οφείλει να πορεύεται και να ολοκληρώνει ένα έργο, το οποίο δεν χάρισε στον αναγνώστη ούτε το παραμικρό χαμόγελο, τόσο τραγικά περιγράφεται, διότι ακόμη και η οποιαδήποτε πεζογραφική χαλάρωση θα χαλούσε στον μέγιστο βαθμό την τιτάνια μάχη του συγγραφέα με το χαρτί, του δημιουργού με την ιστορία.
Είναι γεγονός ότι ζούμε σε μια εποχή όπου όλα στην πεζογραφία (αλλά και στην ποίηση) έχουν κυριολεκτικά αλλάξει, η γλώσσα, η γραφή, η τεχνική έχουν διαφοροποιηθεί δραματικά, έτσι που ερχόμαστε σε δίλημμα: η «Γενιά του ’30», οι πρώτοι μεταπολεμικοί ή μεταπολιτευτικοί ή οι σύγχρονοι παρέδωσαν αληθινά αριστουργήματα, ποιος επένδυσε στο συναίσθημα, ποιος στην πολιτική και ποιος και στα δύο, ποιος έγραψε για τους απλούς ανθρώπους γενικά και ποιος για τη μεγάλη ιστορική χαραμάδα, ποιοι μας χάρισαν έργα αξέχαστα ακόμη και αν σήμερα δεν σκύβουμε πάνω τους και ποιοι έγραψαν όπως σκεφτόμαστε όλοι (και εννοώ όλοι εμείς που δεν έχουμε το χάρισμα της αφήγησης και παράλληλα το στήσιμο ενός πεζού έργου). Η απάντηση δεν είναι εύκολη, το κυριότερο πάντως είναι πως ο Σεβαστάκης πήρε τη σκοτεινιά του εγχειρήματος των μεταπολεμικών την ιστορική στιγμή της μεταπολίτευσης και τέλος αυτό το σοβαρό βίωμα, που διακρίνει το σύνολο των συναδέλφων του στη συγκεκριμένη τέχνη, και δημιούργησε ένα μυθιστόρημα όχι απλώς άξιο λόγου, όχι απλώς ευαίσθητο και αισθαντικό, όχι απλώς δομημένο με την προσωπική του ηθική, αλλά επιπλέον συναρπαστικό και πάνω απ’ όλα (χωρίς αυτή να είναι η πρόθεσή του) εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Και λέω εκπαιδευτικού χαρακτήρα γιατί οι νεότεροι οφείλουν, είναι καθήκον τους, να γνωρίζουν την Ιστορία, ιδίως τη νεότατη (για τη Χούντα εν προκειμένω) όπου άνθρωποι σακατεύτηκαν, έμειναν ανάπηροι για μια ζωή, χωρίς να ζητήσουν το παραμικρό αντάλλαγμα.
Καταγωγή ή Οι ιστορίες των άλλων
Νικόλας Σεβαστάκης
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 384
ISBN: 978-618-07-0505-8
Τιμή: 18,80€
