Δημήτρης Στεφανάκης: «Μινώταυρος»

Γνωστός και ως διευθυντής της σειράς «Μεγάλες Αφηγήσεις» των Εκδόσεων Μεταίχμιο, ο Δημήτρης Στεφανάκης, βραβευμένος και μεταφρασμένος συγγραφέας, επέστρεψε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων ύστερα από καιρό με ένα μυθιστόρημα που διαθέτει τη στόφα του κλασικού. Θα μπορούσε, λοιπόν, να πει κανείς πως το νέο του βιβλίο, με τίτλο Μινώταυρος, είναι η δική του Μεγάλη Αφήγηση.

Στο περιθώριο παλαιότερης συνέντευξής μας, ο Δημήτρης Στεφανάκης μού είχε αποκαλύψει πως τα μυθιστορήματά του θέλει να θυμίζουν τις μεγαλουπόλεις που, όσο κι αν τις επισκέπτεται κανείς, πάντα κάτι μένει για την επόμενη φορά. Έφερνε τότε ως παράδειγμα την Άννα Καρένινα και το Μοναστήρι της Πάρμας, φαντάζομαι όμως πως κάτι τέτοιο ισχύει και για τις Μέρες Αλεξάνδρειας, αλλά και για τον Μινώταυρο. Στα χρόνια που μεσολάβησαν ανάμεσα στα δύο αυτά βιβλία, ο Στεφανάκης δοκίμασε πολλά και διάφορα είδη γραφής και αφήγησης, μπαίνοντας και βγαίνοντας από μικρότερους ή μεγαλύτερους κόσμους.

Κάθε βιβλίο του είχε διαφορετική απήχηση στο αναγνωστικό κοινό, που περίμενε πάντοτε έναν κόσμο εξίσου μεγαλειώδη με αυτόν της Αλεξάνδρειας. Ο συγγραφέας άφησε να περάσουν περίπου δεκαπέντε χρόνια για να επιχειρήσει ένα δεύτερο magnum opus. Χρειάστηκε γι’ αυτό να γυρίσει στις ρίζες του, αξιοποιώντας την κρητική του καταγωγή καθώς και την αγάπη του για το κλασικό μυθιστόρημα, μαζί με ένα άρωμα κοσμοπολιτισμού που διαπνέει όλη σχεδόν την πεζογραφία του μέχρι σήμερα. Με αυτά τα υλικά δημιουργεί έναν νέο, μεγάλο κόσμο, που υπόσχεται να παρασύρει μέσα του τον αναγνώστη. Άντλησε, όπως έχει πει ο ίδιος, έμπνευση από τις αφηγήσεις του πατέρα του και από τις οικογενειακές ιστορίες που άκουγε από παιδί. Πρόσθεσε σε αυτές το μεγάλο πλάνο της Ιστορίας, αλλά και μια ενδιαφέρουσα και συναρπαστική μυθοπλασία.

Μέσα σε αυτή την καλειδοσκοπική αφήγηση περικλείεται και μια έντονη διακειμενικότητα, είτε αφορά τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, τη μουσική, το πνεύμα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Στον συναρπαστικό Μινώταυρο, ο μυημένος αναγνώστης διακρίνει αμέσως έναν ανοιχτό διάλογο με τα προηγούμενα βιβλία του Στεφανάκη. Διακρίνει την υπέροχη Μαργώ Μποτέλη ως εξέλιξη της femme fatale, που με τη σμίλη της φαντασίας του λάξευσε ο συγγραφέας και σε παλιότερους κόσμους του. Από την Υβέτ Σαντόν της Αλεξάνδρειας μέχρι τη Μαργώ Μποτέλη του Μινώταυρου, παρελαύνουν ηρωίδες-αγάλματα μιας φίνας και αλησμόνητης εποχής, σύμβολα όχι μόνο της γυναικείας ομορφιάς αλλά κι ενός πνευματικού τυχοδιωκτισμού που συνηθίζουμε να αποκαλούμε κοσμοπολιτισμό. Η Μαργώ είναι σαφώς πιο ισορροπημένη από την Υβέτ, πιο αυτόφωτη από τη Μαρία ντελ Πιλάρ του Φιλμ νουάρ, πιο οικουμενική από την Ωραία της Άριας. Η Μαργώ είναι το πανάκριβο μονόπετρο στις σελίδες του Μινώταυρου.

Όσο κι αν μιλάμε για ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στην Κρήτη, ο Στεφανάκης δεν θα άφηνε σε καμία περίπτωση αναξιοποίητη τη μυθιστορηματική του οικουμένη, όπως την όρισε στις Μέρες Αλεξάνδρειας. Κι αυτή δεν είναι άλλη από την Ευρώπη του μεσοπολέμου. Είναι η Ευρώπη της τέχνης, των μεγαλουπόλεων, της πολιτικής, της Ιστορίας και των μικρών θαυμάτων. Ο Μινώταυρος εξελίσσεται κάπου-κάπου σε καλειδοσκόπιο μιας ολόκληρης εποχής. Μέσα σε αυτή την καλειδοσκοπική αφήγηση περικλείεται και μια έντονη διακειμενικότητα, είτε αφορά τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, τη μουσική, το πνεύμα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το τρίτο στοιχείο από το οποίο ποτέ δεν παραιτείται ο συγγραφέας του Μινώταυρου είναι οι ανοιχτοί λογαριασμοί με την Ιστορία. Ο Στεφανάκης γνωρίζει τους κανόνες της αποκάλυψης, ξέρει πώς πρέπει να θέσει αμείλικτα ερωτήματα γύρω από τις γκρίζες ζώνες του ιστορικού παρελθόντος και δεν διστάζει να μπήξει βαθιά το νυστέρι του στο πληθωρικό σώμα της επίσημης Ιστορίας. Το έκανε με τρόπο εμφατικό στο Φιλμ νουάρ και στην Άρια, το επαναλαμβάνει τώρα. Είναι σαν να μας λέει: «Διαβάζοντάς με δεν θα μάθετε Ιστορία, θα μάθετε όμως να δυσπιστείτε απέναντι στην Ιστορία και στα πρόσωπα που εκείνη καθαγιάζει». Με την έννοια αυτή, ο Στεφανάκης είναι ένας πραγματικός ιστορικός. Είναι όμως πρωτίστως λογοτέχνης. Το ξέρει, και για τον λόγο αυτό προσπαθεί πάντα να δημιουργήσει χαρακτήρες που υπερβαίνουν κάθε προηγούμενο. Όπως συχνά έχει δηλώσει σε συνεντεύξεις μας: «Η λογοτεχνία είναι ένα μουσείο χαρακτήρων. Όσο πιο ισχυρά είναι τα πρόσωπα που επινοεί ο συγγραφέας, τόσο πιο υψηλής αξίας είναι το έργο του».

Οι χαρακτήρες στον Μινώταυρο δικαιώνουν αυτή την άποψή του. Ένας ηγεμονικός Γιαννιός Αστάκης, ένας πνευματώδης και σπιρτόζικος Σήφης Μαραβελάκης, ένας βιβλικός Άγγελος Γαληνός, μια χειμαρρώδης Εμμέλεια κι ένας Τσουγκρής, λαϊκός ήρωας. Δίπλα τους στέκονται επάξια ο οικουμενικός Μανώλης Γαληνός και η πανέμορφη Ζόλντα. Θα πρέπει να παραδεχτούμε, ωστόσο, πως ακόμα και οι δευτεραγωνιστές του βιβλίου αφήνουν ένα αδρό αποτύπωμα στη συνείδηση του αναγνώστη.

di stefanakis23 Κλείνοντας το βιβλίο οι χαρακτήρες του παραμένουν ακόμα μέσα σου, ακούς τη φωνή τους, αιχμαλωτίζεσαι στον κόσμο τους για καιρό και ανασαίνεις το άρωμά τους. Έτσι συνέβαινε ανέκαθεν με τα μυθιστορήματα που δεν μπορούμε να αφήσουμε στην άκρη, έτσι φαίνεται να συμβαίνει και με τον Μινώταυρο, για τον οποίο πιστεύω πως θα μιλάμε και τα επόμενα χρόνια, ανακαλύπτοντας πως ποτέ δεν βγήκαμε από τον γοητευτικό του λαβύρινθο.