Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη είναι κλινική ψυχολόγος (MSc) Πανεπιστημίου Ουψάλα (Σουηδία), μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: Με λένε Εύα (Μανδραγόρας, 2023), η οποία μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη, Λιγοστεύουν οι λέξεις (Μελάνι, 2017), Διαδρομές (Γαβριηλίδης, 2015), Συναισθηματικό αλφαβητάρι (University Studio Press, 2009), Ο δρόμος (Δήμος Σερρών, 2006), τη συλλογή διηγημάτων Ο τόπος μέσα μας (Αρμός, 2020), καθώς και τρία βιβλία μετάφρασης ξένων ποιητών με δική της ανθολόγηση και εισαγωγή. Ποιήματα, μεταφράσεις, διηγήματα και κριτικές αναγνώσεις της δημοσιεύονται σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά.
Με λένε Εύα, η τελευταία σας ποιητική συλλογή. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία του βιβλίου;
Στην ποιητική αυτή σύνθεση, όπου η Εύα συμβολίζει το θήλυ αλλά και κάθε ύπαρξη, πραγματεύομαι θεάσεις, ιδέες, ερωτήματα και αγωνίες μου σχετικά με το υπαρξιακό από την απαρχή μέχρι το σήμερα, το αύριο και το επέκεινα, εστιάζοντας στο τραύμα που βίωσε και βιώνει η Άνθρωπος (κυρίως θήλυ αλλά και άρρεν) από την πατριαρχία, τον ανδρικό σοβινισμό και τη μισαλλοδοξία, οι οποίες τραυματίζουν τον έρωτα ως επιθυμία και ως σωματική και ψυχική εμπειρία, τραυματίζουν την ομορφιά και την ποίηση της ζωής, πνίγοντας το φιντανάκι της διανθρώπινης αγάπης και χαράζοντας μια γραμμή αίματος στην ιστορική διαδρομή του ανθρώπου από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα. Η «Εύα» αφορά στην αρχέγονη μήτρα, στην ύπαρξη, στον έρωτα και στην ποίηση. Η Αφροδίτη του Χόλε Φελς, η βιβλική Εύα, η Σαπφώ, η Μήδεια, η Αριάδνη, η Καρυάτιδα, η Κασσιανή, η Ιλδεγάρδη, ο Αδάμ, ο Κάιν, ο Όμηρος, ο Οιδίποδας, ο Σίσυφος κ.λπ. αποτελούν διάφορα προσωπεία της. Αφορά στο διαφυλικό, στον ατομικισμό, τον ναρκισσισμό, τη βία και τις πολεμικές συρράξεις που ματώνουν τη μεταμοντέρνα εποχή που διανύουμε, τη διόγκωση της τεχνολογικής ανάπτυξης με την τεχνητή νοημοσύνη από τη μια, και τη συρρίκνωση της συναισθηματικής επαφής και του έρωτα από την άλλη, τα βιοηθικά θέματα που προκύπτουν μπρος στο «τέρας» της βιοτεχνολογίας και των ανδροειδών, της αλλοτρίωσης, της μοναξιάς, της ανασφάλειας και της βίας που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος στην εποχή των αβεβαιοτήτων, των αλλεπάλληλων χασμάτων και ανοιγμάτων σε νέα και άγνωρα πεδία, ενώ τίθενται αναπάντητα εν πολλοίς ερωτήματα για το τι είμαστε, από πού ήρθαμε και πού πάμε. Οι υπαρξιακές αναζητήσεις κι αγωνίες μου εκφράζονται μέσα από μια προσωκρατική και ψυχαναλυτική θεώρηση σε διακειμενική συνομιλία με στοχαστές και δημιουργούς τέχνης και λόγου.
Αποτυπώνετε τη διαχρονική θέση της γυναίκας σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Αλήθεια, η σημερινή Ελληνίδα έχει σημειώσει πρόοδο στην κατάκτηση των αυτονόητων δικαιωμάτων;
Αποτυπώνω τη διαχρονική θέση της γυναίκας αλλά και του άνδρα σε έναν πατριαρχικό κόσμο από τη βιβλική εποχή έως σήμερα, ο οποίος διακατέχεται από τη βία της επιβολής, της κυριαρχίας και της καταδυνάστευσης μεταξύ φύλων, φυλών, εθνών και γενικά αδύναμων ατόμων και συλλογικοτήτων. Στη χώρα μας σήμερα η γυναίκα έχει πετύχει πολλά, ωστόσο ακόμη υπολείπεται σε σχέση με την ισότητα, την αυτονομία και τα δικαιώματα που έχουν οι γυναίκες στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όχι μόνο ως νομική κατοχύρωση αλλά κυρίως ως εδραίωση στάσεων που θα της επιτρέπουν να χαίρεται την ισοτιμία και ισονομία σε όλους τους τομείς, την αυτονομία και την αυτοδιάθεσή της, και να ζει εν ελευθερία και αυτοπραγμάτωση. Αντίθετα, γνωρίζουμε την καταδυνάστευση που υφίσταται μέχρι σήμερα η γυναίκα στις φονταμενταλιστικές και υπό ανάπτυξη κοινωνίες. Το ζητούμενο τώρα είναι να πετύχουμε αυτεπίγνωση αποδεχόμενοι τη θηλύτητα και την αρρενωπότητα που φέρει το κάθε πρόσωπο ασχέτως φύλου, όπως και τις πανανθρώπινες ανάγκες που έχουμε όλοι μας, για να προσπαθήσουμε να μάθουμε ν’ αποδεχόμαστε κι αν είναι δυνατό ν’ αγαπάμε αλλήλους πέρα από διαφυλικές, φυλετικές, εθνικές και όποιες άλλες διαφορές και ιδιαιτερότητες. Το ζητούμενο είναι να συνυπάρχουμε εν ειρήνη και αλληλεγγύη, τιθασεύοντας το σκοτεινό του ψυχισμού μας και τις όποιες τάσεις αυτοκαταστροφής.
Στην περίοδο της πανδημίας σημειώθηκαν στη χώρα μας πολλές γυναικοκτονίες. Τι θεωρείτε πως οδήγησε στην έξαρση της βίας κατά των γυναικών;
Η πανδημία μπορεί να λειτούργησε ως αφορμή για ορισμένους που ο επιβεβλημένος εγκλεισμός και το άγχος θανάτου τούς έφεραν σε ψυχική κρίση, ωστόσο νομίζω ότι κύρια αιτία αποτελούν η διάχυτη βία γύρω μας και τα επιθετικά ερεθίσματα που δέχεται το άτομο από την παιδική ηλικία. Θεωρώ ότι οι γυναικοκτονίες οφείλονται στα εδραιωμένα ερείσματα της πατριαρχίας στο συνειδητό και κυρίως στο ασυνείδητο του σύγχρονου ανθρώπου και στο έλλειμμα αυτοελέγχου από τη μια και συμπόνιας κι ενσυναίσθησης από την άλλη που τον χαρακτηρίζουν. Σήμερα οι άνθρωποι στην πλειοψηφία τους διάγουν βίο σε συνθήκη αβεβαιότητας, αστάθειας και αλλοτρίωσης που υποσκάπτει την ψυχική τους γαλήνη και ισορροπία, με αποτέλεσμα κάποιοι κυριευμένοι από αισθήματα επιθετικότητας κι απόγνωσης να ωθούνται ή να εγκλωβίζονται σε σχέσεις και ρόλους θύτη και θύματος. Οφείλεται επίσης στη μειωμένη ετοιμότητα της Πολιτείας για προληπτικές δράσεις και εδραίωση ασφαλιστικών δικλείδων.
Οι υπαρξιακές αναζητήσεις κι αγωνίες μου εκφράζονται μέσα από μια προσωκρατική και ψυχαναλυτική θεώρηση σε διακειμενική συνομιλία με στοχαστές και δημιουργούς τέχνης και λόγου.
Ήταν για εσάς η περίοδος της πανδημίας γόνιμη αναγνωστικά και συγγραφικά;
Ναι, είχα μεγαλύτερη άνεση χρόνου, οπότε μπορούσα να ξαναδιαβάσω και να συνομιλήσω με παλιούς αγαπημένους συγγραφείς που περιμένουν αφοσιωμένοι στα ράφια της βιβλιοθήκης μου. Επίσης, το διαδίκτυο ήταν σπουδαία πηγή ανάγνωσης και αναπλήρωσης της ανάγκης για επικοινωνία, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των διαδικτυακών ομαδικών δράσεων. Λόγου χάρη, παρουσιάσαμε διαδικτυακά τη συλλογή διηγημάτων μου Ο τόπος μέσα μας (Αρμός, 2020) και συμμετείχα σε διαδικτυακές λέσχες ανάγνωσης. Ναι, έχω γράψει αρκετά αυτή την περίοδο εγκλεισμού μας, μια ανέκδοτη ποιητική συλλογή με σχετική θεματική, όπως και διηγήματα, κάποια από τα οποία δημοσιεύτηκαν σε συλλογικές εκδόσεις και εντάχθηκαν σε ανέκδοτη συλλογή διηγημάτων μου.
Οικονομική κρίση, πανδημία, πυρκαγιές, πλημμύρες και δυο πόλεμοι στη γειτονιά μας. Ποια είναι η δική σας αίσθηση για όσα συμβαίνουν;
Έχω την αίσθηση πως αιτία και αποτέλεσμα των πολεμικών συρράξεων και της οικονομικής κρίσης είναι το διογκωμένο και άπληστο ένστικτο κυριαρχίας από το οποίο διακατέχονται οι ισχυροί του κόσμου και η άκρατη επιδίωξή τους για επιβολή και συσσώρευση του χρήματος, με αποτέλεσμα η πλουτοκρατία να γίνεται ισχυρότερη, ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων και οι λαοί φτωχότεροι και πιο αδύναμοι αποτελώντας τα θύματα πολεμικής βίας είτε ως ηττημένοι είτε ως νικητές. Νομίζω ότι η πανδημία, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και οι βιβλικές καταστροφές είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την προαναφερόμενη βουλιμική στάση των ισχυρών, που βιάζουν τη φύση και τον πλανήτη προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους, με αποτέλεσμα η φύση, η μεγάλη Μητέρα να αμύνεται απειλούμενη από την αλαζονεία και την απερισκεψία του ανθρώπου, που ροκανίζει το κλαδί πάνω στο οποίο πατάει. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας λάτρευαν τη φύση πάνω κι απ’ τους θεούς τους, ο σύγχρονος άνθρωπος λες και βάλθηκε να την αφανίσει. Σήμερα ως ανθρωπότητα δεν διάγουμε μια λιμπιδική περίοδο, μια περίοδο έρωτα, αγάπης και οργασμικής δημιουργίας, αλλά μια περίοδο ακατάσχετου ναρκισσισμού, επιβολής και επικυριαρχίας, βίας και θανάτου. Χρειάζεται να αναπτύξουμε ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη, να εστιάσουμε στην αγάπη ως πρόσωπα, ως ομάδες και γενικά ως υπάρξεις ανάμεσα σε άλλες υπάρξεις του ζωικού και φυτικού βασιλείου του πλανήτη μας. Χρειάζεται να αμυνθούμε απέναντι στην κυριαρχία των ισχυρών, του χρήματος και του κέρδους.
Έχετε εκδώσει βιβλία που ανήκουν σε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη. Έχετε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση, ως αναγνώστρια, σε κάποιο;
Ναι, στη συλλογή διηγημάτων που προανέφερα, ενώ ετοιμάζω μια νέα συλλογή διηγημάτων.Βέβαια, η ποίηση είναι το λογοτεχνικό είδος που με κέρδισε από την αρχή, κυρίως γράφω ποίηση ή μεταφράζω αγαπημένους Σουηδούς ποιητές. Έχουν εκδοθεί τρία βιβλία με δική μου ανθολόγηση, μετάφραση και εισαγωγή, ενώ το τέταρτο θα είναι έτοιμο μέσα στο 2024. Ως αναγνώστρια προτιμώ επίσης βιβλία ποίησης και δοκιμίων.
Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;
Ξαναδιάβασα το μυθιστόρημα Αδελφοί Καραμάζοφ του Ντοστογιέφσκι, που έχει χαραχτεί μέσα μου από τα χρόνια της εφηβείας.
Τι μπορεί να προσφέρει ένα λογοτεχνικό βιβλίο σε δύσκολους καιρούς;
Η λογοτεχνία είναι η αποτύπωση της μνήμης και της διαδρομής που διανύουμε στον χρόνο ως έλλογα όντα, ως πρόσωπα αλλά και ως συλλογική συνείδηση. Αποτελεί την οραματική και ανιχνευτική δύναμη που ελλοχεύει μέσα μας και μας πάει με τις άπειρες φωνές της ένα βήμα παραπέρα, είναι η παραμυθητική αγκαλιά που μας κρατά να μη βουλιάξουμε σε καιρούς δυστοπίας, είναι η επινόηση της δικαιοσύνης, της ομορφιάς και του ωραίου με την έννοια του καλού, όταν μας κατακλύζουν δυνάμεις του σκοτεινού εαυτού μας ή της ανθρώπινης βαρβαρότητας. Είναι η φτερωτή νίκη που ορθώνει τα ανοιγμένα φτερά της στην πρύμνη και μας ωθεί σε ταξίδια πελάγια, σε μικρές και μεγάλες μεγαλουργίες του ανθρώπινου νου, στο μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης και ομορφιάς. Το λογοτεχνικό βιβλίο είναι η άγκυρα που στέκει εκεί και μας περιμένει χωρίς να μας εγκαταλείπει ποτέ για να μας σηκώσει απ’ τα σκοτάδια μας, αρκεί να βυθιστούμε στον κόσμο που μας ανοίγει χαρίζοντάς μας χαραμάδες φωτός και ρινίσματα παραμυθίας, που γαληνεύουν τον νου και την καρδιά μας, ωθώντας μας κάποιες φορές να δημιουργήσουμε κι εμείς κάποιο σύγγραμμα, κουκκίδα στο παλίμψηστο της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Οι αρχαίοι πρόγονοί μας λάτρευαν τη φύση πάνω κι απ’ τους θεούς τους, ο σύγχρονος άνθρωπος λες και βάλθηκε να την αφανίσει.
Τι θεωρείτε εξέλιξη σε έναν/μια συγγραφέα;
Να μην επαναπαύεται στις όποιες δάφνες του και να μιλάει μόνο όταν έχει κάτι να πει, δίχως να επαναλαμβάνεται κι αποφεύγοντας τη μανιέρα. Να σκάβει ένδον αναζητώντας τα απωθημένα, προσπαθώντας ν’ ανιχνεύσει και ν’ ανασύρει το τραύμα και το ονειρικό, παράλληλα να ρίχνει βαθιά το βλέμμα γύρω του, αναζητώντας πάντα τα όρια της λεκτικής του έκφρασης και μετασχηματίζοντας τις συγκινήσεις και θεάσεις του σε λογοτεχνική γραφή.
Ασχολείστε με τη συγγραφή κάποιου νέου βιβλίου;
Αυτό το διάστημα με απορροφά το κυρίως Ποίημα, τα τρία εγγονάκια μου, η συγκίνηση που νιώθω με τα τρυφερά τους αγγίγματα και τιτιβίσματα. Παράλληλα, ετοιμάζω το τέταρτο βιβλίο μετάφρασης και ξανακοιτάζω μια παλαιότερη συλλογή τρίστιχων με τον τρόπο των χαϊκού, που για κάποιο λόγο δεν έχει εκδοθεί ακόμη. Ετοιμάζω επίσης μια νέα συλλογή διηγημάτων, κάποια από τα οποία είχαν γραφτεί την περίοδο της πανδημίας.
Με λένε Εύα
Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
Μανδραγόρας
σ. 64
ISBN: 978-960-592-170-5
Τιμή: 10,60€
