Μάιρα Παπαθανασοπούλου: «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής»

Στο μυθιστόρημά της Η ιεραποστολική στάση, το οποίο εκδόθηκε το 2017, η Μάιρα Παπαθανασοπούλου επιχείρησε να μιλήσει για την Ανατολική Γερμανία, αλλά και το φιλοσοβιετικό καθεστώς που είχε εγκαθιδρυθεί εκεί μετά την ήττα της Γερμανίας του Χίτλερ και το μοίρασμα της χώρας σε δυτική και ανατολική. Σε αυτό πρωταγωνιστούσε μια γυναίκα, η οποία βίωνε εμπειρίες από τη ζωή στη συγκεκριμένη χώρα. Στο καινούργιο της μυθιστόρημα, με τον τίτλο Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής, ο χώρος δράσης είναι πάλι η Ανατολική Γερμανία ή, καλύτερα, η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, ενώ κεντρικός ήρωας είναι ένας άνδρας, συγκεκριμένα ο Σταύρος. Γεννημένος στην ελληνική επαρχία την ημέρα της γερμανικής εισβολής, το 1941, ο Σταύρος βρέθηκε εκεί την περίοδο του Εμφυλίου μαζί με εκατοντάδες άλλα παιδιά, γνωστά ως τα «παιδιά του Μάρκου» (του Μάρκου Βαφειάδη, δηλαδή, αρχηγού του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας), που στάλθηκαν στο εξωτερικό για να γλιτώσουν από τα δεινά του αδελφοκτόνου πολέμου.

Από την αρχή, από την πρώτη σελίδα του πρώτου κεφαλαίου του βιβλίου, η συγγραφέας μάς εισάγει στο ερωτικό κλίμα που θέλει να δημιουργήσει, μολονότι το μυθιστόρημα είναι πολιτικό. Διαβάζουμε ότι ο Σταύρος, που ζει στο Ράντεμποϊλ της Δρέσδης, συναντάει στον δρόμο μια ξανθιά και γαλανομάτα κοπέλα, που τον ρωτάει αν έχει ώρα. Σημειωτέον ότι ο Σταύρος είχε φτάσει στην ηλικία των είκοσι τεσσάρων χρονών και δεν είχε σεξουαλικές εμπειρίες, μόνο αχαλίνωτες φαντασιώσεις, σύντομα όμως θα νιώσει ερωτευμένος. Αμέσως μετά μαθαίνουμε για τη ζωή του μικρού Σταύρου σε οικοτροφείο της Ανατολικής Γερμανίας, όπου αντιμετωπίζει τη χλεύη των συμμαθητών του επειδή έχει ένα ανατομικό πρόβλημα, είναι εκ γενετής μονόχειρας και ορισμένοι τον αποκαλούν κουλοχέρη. Εκείνες τις δύσκολες στιγμές, θυμάται το χωριό του στη Μάνη και τη μητέρα του, τη Γερακίνα, την οποία είχε αποχωριστεί παρά τη θέλησή του στα εφτά του χρόνια.

Η αφήγηση της φυγής του Σταύρου από την Ελλάδα στην Ανατολική Γερμανία και των περιπετειών του γίνεται παράλληλα με την εξιστόρηση των γεγονότων που σημάδεψαν την Ελλάδα και την Ευρώπη εκείνη τη δραματική εποχή. Γερμανική Κατοχή, εισβολή της Γερμανίας στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1941, ίδρυση του ΕΛΑΣ το 1942, Άρης Βελουχιώτης, ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, αυτοκτονία του Χίτλερ, τέλος του πολέμου, Εμφύλιος, λήξη του Εμφυλίου με ήττα του ΔΣΕ, θάνατος του Στάλιν, αποκήρυξη του Στάλιν από τον Χρουστσόφ το 1956, απομόνωση του Νίκου Ζαχαριάδη από το ΚΚΕ.

Από την πρώτη σελίδα του πρώτου κεφαλαίου του βιβλίου, η συγγραφέας μάς εισάγει στο ερωτικό κλίμα που θέλει να δημιουργήσει, μολονότι το μυθιστόρημα είναι πολιτικό.

Ο Σταύρος, λοιπόν, έχει την τύχη να βρεθεί δίπλα σ’ έναν δάσκαλο, τον Πέτρο, πολιτικό πρόσφυγα, πρώην μαχητή του ΕΛΑΣ, ο οποίος τον θέτει υπό την προστασία του. Στο μεταξύ, γνωρίζει και τον θείο του Γιάννη Παπαδάκο, ιδρυτή καπνοβιομηχανίας στη Γερμανία, που άλλαξε χέρια την περίοδο του ναζισμού. Όταν τον συναντάει το 1964, θα ξεκινήσει και η αισθηματική αγωγή του, αφού νιώθει τα πρώτα του ερωτικά του σκιρτήματα για τη Σιμόνε, την Εβραία σύζυγο του θείου του, μια γυναίκα με πλούσια σεξουαλική ιδιοσυγκρασία. Ωστόσο, είναι η νεαρή Μάρτα, ένα από τα «παιδιά του Χίμλερ», που σημαδεύει τη ζωή του κι όχι μόνο ερωτικά. Η Μάρτα ή Άλβα, κόρη Νορβηγίδας που κοιμήθηκε με Γερμανό, ψάχνει να βρει τις ρίζες της και ερωτεύεται τον Σταύρο, ο οποίος χάρη σε αυτήν ξεπερνάει το πρόβλημα με το χέρι του – του έχουν τοποθετήσει ξύλινο.

Συμπερασματικά, το μυθιστόρημα είναι μια ιστορία για τα παιδιά που βρέθηκαν ερήμην τους εκτός Ελλάδας, για τις αλλαγές που φέρνουν οι πόλεμοι στη ζωή των ανθρώπων, αλλά και για τα τραύματα του Ψυχρού Πολέμου – στη σελίδα 256, μάλιστα, γίνεται αναφορά στον Βλαντίμιρ Πούτιν και τον αυταρχισμό του.

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του μυθιστορήματος, αντιλαμβανόμαστε πως η Μάιρα Παπαθανασοπούλου θέλησε για μια φορά ακόμα να ξεφύγει από τον μύθο της μπεστσελερίστριας συγγραφέως, που το 1998 είχε προκαλέσει εκδοτικό σεισμό με το Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα. Τόσο Η ιεραποστολική στάση όσο και Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής περιέχουν πολιτικά και κοινωνικά στοιχεία, μα κυρίως στηρίζονται σε ιστορικά ντοκουμέντα – στο τέλος του βιβλίου υπάρχει και σχετική βιβλιογραφία.

Πάντως, μπορεί η συγγραφέας να θέλει να μιλήσει για την κοινωνία στην Ανατολική Γερμανία, για τη Στάζι και το Κόμμα που καταπίεζε παντοιοτρόπως τους πολίτες της χώρας και τους εξανάγκαζε να γίνουν καταδότες, κι ακόμα για τους Έλληνες εκεί, από τους οποίους οι μισοί ήταν κομμουνιστές κι οι άλλοι μισοί «μαυραγορίτες», αλλά δίνει μεγάλο βάρος στην ερωτική φύση του πρωταγωνιστή της. Τόσο αυτός όσο και άλλοι ήρωες και ηρωίδες του μυθιστορήματος εμπλέκονται σε αισθηματικές ιστορίες, μάλιστα η συγγραφέας περιγράφει με ποιητική ωμότητα σεξουαλικές σκηνές, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην Ιεραποστολική στάση.