Σάκης Σερέφας: «Άνθρωπος Μαρίκα»

Ο ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, μελετητής και δημιουργός παιδικών βιβλίων Σάκης Σερέφας, με αφορμή την εκατοστή επέτειο από τη Μικρασιατική Καταστροφή, εμπνέεται από τη γέννηση, μέσα στο πλοίο που μεταφέρει τους εγκλωβισμένους από τη φλεγόμενη Σμύρνη στον Πειραιά, της μετέπειτα βεντέτας του λαϊκού και ρεμπέτικου τραγουδιού Μαρίκας Νίνου (κατά κόσμο Βαγγελιώς), παρακολουθεί τη ζωή και την καλλιτεχνικήτης καριέρα, η οποία υπήρξε βραχεία, και ενδύει το γεγονός με τον μεταφυσικό χαρακτήρα της ήττας, την οποία η χώρα μας υπέστη, αν και σε ολόκληρο το βιβλίο δεν γίνεται η παραμικρή νύξη στο στρατιωτικό σκέλος της. Πράγματι, η Βαγγελιώ φτάνει στην Κοκκινιά με τους δικούς της και άλλους Μικρασιάτες Έλληνες, Αρμένιους, Εβραίους, μεγαλώνει και έφηβη ψάλλει στην αρμένικη εκκλησία, από εκεί φαίνεται το τεράστιο λαρύγγι της, ενώ παντρεύεται έναν ακροβάτη, ο οποίος τη μυεί με τον γιο της ταυτόχρονα σε ένα αυτοσχέδιο θέαμα, μέχρι τη μέρα που κάποιος της πιάτσας τής προτείνει να βγει στο τραγούδι. Γνωρίζεται με τον Τσιτσάνη (ο οποίος στο βιβλίο αναφέρεται με ψευδώνυμο) και για περίπου δεκαπέντε χρόνια αποτελούν το πιο εμπορικό, το πιο σπουδαίο, το πιο προικισμένο καλλιτεχνικό ζευγάρι. Μαζί ταξιδεύουν στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην Αμερική. Ώσπου τα χρήματα που κερδίζει (με τα οποία χτίζει ένα σπίτι στο Αιγάλεω) αλλά και οι διθύραμβοι –για την ποιότητα της φωνής της και για το πώς καταφέρνει να μιλά στην ψυχή των ανθρώπων με το τραγούδι της– να κοπάσουν, η Μαρίκα αρρωσταίνει, ταξιδεύει μόνη στην Αμερική, επιστρέφει, δίνει αγώνα να κρατηθεί και τελικά σε ηλικία τριάντα πέντε ετών αφήνει την τελευταία της πνοή. Αυτό είναι το πλαίσιο το ας το πούμε ιστορικό, πάνω στο οποίο ο Σερέφας δουλεύει, η ουσία όμως είναι πως αυτή η μυθιστορηματική βιογραφία, η σύντομη και περιεκτική, αποδίδεται με όρους σύγχρονους, μεταμοντέρνους, πολλές φορές μιλώντας όχι ο αφηγητής αλλά ο άνθρωπος-συγγραφέας, εκσυγχρονιστικούς, γενικώς διαφορετικούς από οτιδήποτε παρόμοιο διαβάζουμε για θρύλους –ηθοποιούς, τραγουδιστές, αθλητές, πολιτικούς– που άφησαν ανεξίτηλο στίγμα με το ταλέντο τους στην ελληνική σκηνή, στο ελληνικό στερέωμα και όχι μόνο.

Ο Σερέφας φτάνει σε υψηλά στάνταρ λογοτεχνικής κατάθεσης και συνεχίζει ένα έργο άκρως ενδιαφέρον, δίνοντας μια ώθηση σε μια καινούργια για εκείνον εκδοχή πεζογραφική.

Όλα τα βιβλία του Σερέφα κινούνται ανάμεσα στο περιπαικτικό και το παιγνιώδες, στο ανατρεπτικό και αυτόνομο, στο οριακό και το παράδοξο (σε πολλά αγγίζει τον απόλυτο σουρεαλισμό), κινούνται με στόχο να καταδείξουν περισσότερο πως η λογοτεχνία (και το θέατρο) πρέπει να συνδράμουν προς μια τελείως παραπλανητική λογική από εκείνη που η ζωή με τάξη επιτάσσει. Με άλλα λόγια, έχει πετύχει να μιλά για πράγματα αυτονόητα, για πράγματα που συναντάμε καθημερινά και μας θλίβουν, για γεγονότα που ως αληθινά φορτώνουν με βάρος τις αισθήσεις μας, για καταστάσεις που φαίνονται ανυπέρβλητες κ.ο.κ., με τρόπο τέτοιο που η αισιοδοξία να τα υπερβαίνει, ένα χαμόγελο να διαγράφεται στα χείλη μας ως αναγνώστες (και θεατές), τέλος, αυτή η τόσο προσποιητή χαλαρότητα να περνά μέσα μας με ύφος ανάλαφρο, διεγερτικό και διεισδυτικό. Έτσι και εδώ, στο Άνθρωπος Μαρίκα, δεν αφήνει την πραγματικότητα που η ζωή της ηρωίδας του περιέχει να σταθεί εμπόδιο στην επί τόσα χρόνια προσπάθειά του να αστειευτεί, να σατιρίσει και να διακωμωδήσει (όχι με τη μέθοδο της βάναυσης καταγραφής, αλλά με μια επιπέδου χιουμοριστική πινελιά) με βάση τα λεγόμενα των δύο γυναικών, που βολτάρουν στην Καστέλα σχολιάζοντας τα πάντα και κουτσομπολεύοντας με λίγα λόγια ό,τι υπάρχει γύρω τους (δίνοντας έτσι τη θεατρική πλευρά σε ένα πεζογράφημα το οποίο ουσιαστικά είναι τα πάντα). Άρα όταν πρέπει ο συγγραφέας κινείται περιπαικτικά, όταν πρέπει γίνεται δραματικός, όταν πρέπει προσδιορίζει την ιστορία στους κανόνες των επιλογών του και όταν πρέπει χαρίζει το έργο στους αναγνώστες, προσποιούμενος τον αφηγητή αλλά βγαίνοντας παράλληλα πολλές φορές και έξω από το παρόν ένδυμα, αλλάζοντας το ύφος ανάλογα με το δρώμενο και μεταφράζοντας την ατμόσφαιρα σύμφωνα με το βάρος των εκάστοτε στιγμών της ηρωίδας, αλλά και ολόκληρης της ιστορικής περιόδου από το ’22 έως το ’57, που δεν ήταν και λίγο, που δεν ήταν και αμελητέο.

Ο συγγραφέας Σάκης Σερέφας με 70 βιβλία στο ενεργητικό του είναι ασφαλώς όχι απλώς ώριμος αλλά υπερώριμος δημιουργός, έτσι μπορεί να φέρει εις πέρας ακόμη και τα δυσκολότερα θέματα με τα οποία και καταπιάνεται. Δεν ξέρω για το συγκεκριμένο που συζητάμε πόσο ψηλά μπορεί να βρίσκεται στην προσωπική του κλίμακα, πόσο δηλαδή το πιστεύει ως κάτι το πραγματικά αξιόλογο, ως κάτι το αληθινά υψηλό, η γνώμη μου όμως είναι πως ναι, είναι από τα καλύτερα που έχει γράψει σε αυτή την εκτενή του πορεία. Και αυτό το λέω όχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά για το γεγονός ότι το εκδίδει στη μαύρη επέτειο θέλοντας να πάρει δύναμη από μια περίοδο όντως δραματική, που προστατεύει με αγάπη την ηρωίδα πιστεύοντας πως ίσως θα μπορούσε και να τη σώσει ακόμη και από του χάρου τα δόντια, την κινεί με την ευαισθησία του, τον ταρακουνά η μοιραία κατάληξή της, τέλος, προσποιείται τον άνετο ενώ στην ουσία θρηνεί με όλη του την ύπαρξη, με όλο του το είναι. Ο Σερέφας φτάνει σε υψηλά στάνταρ λογοτεχνικής κατάθεσης και συνεχίζει ένα έργο άκρως ενδιαφέρον, δίνοντας μια ώθηση σε μια καινούργια για εκείνον εκδοχή πεζογραφική με τον δικό του όμως τρόπο, με μια ατομική προσήλωση σε ένα γενικότερο μύθο (πραγματικό και συμβολικό) που υπήρξε το αντικείμενο της δημιουργίας του, η αξέχαστη Αρμένισσα Μαρίκα Νίνου.

Δεν έχω να προσθέσω κάτι άλλο σημαντικό για το βιβλίο του πεζογράφου Σερέφα εκτός από την απορία γιατί ο Τσιτσάνης δεν πήγε μαζί με τη Μαρίκα στην Αμερική, όταν εκείνη έκανε εξετάσεις, και γιατί δεν πήγε να τη δει όταν γύρισε με τα άσχημα αποτελέσματα, να τη βρει στο σπίτι της, παρότι ήταν τόσο δεμένοι μεταξύ τους. Το έργο δεν μας διαφωτίζει, δεν μας λέει τους λόγους και, προσωπικά, για κάτι που δεν γνωρίζω δεν μπορώ να πάρω θέση. Παρ’ sa serefas22 όλα αυτά, όπως και να έχει, οι δυο τους όχι μόνο σφράγισαν μια ολόκληρη εποχή, όχι απλώς τραγουδούσαν όταν οι αμερικάνικες βόμβες Ναπάλμ εξουδετέρωναν τις τελευταίες αντάρτικες ομάδες στον Γράμμο διαλύοντας σώματα και ψυχές, όχι απλώς στάθηκαν πρωτοπόροι σε ένα συγκεκριμένο είδος μουσικής, το οποίο και ενέπνευσε ακόμη και τον Θεοδωράκη και τον Χατζιδάκι ώστε να τους θεωρούν δασκάλους τους, αλλά πολύ περισσότερο, αγαπήθηκαν όσο κανένας άλλος από απλούς ανθρώπους του λαού, του μεροκάματου, της φτώχειας.