Ο Ιερώνυμος Λύκαρης (εικάζουμε πως είναι ψευδώνυμο, κανείς δεν γνωρίζει – ή, για να είμαι πιο σωστός, εγώ δεν γνωρίζω ποιος είναι ο συγκεκριμένος συγγραφέας), έπειτα από μια μακρά και γόνιμη θητεία στο αστυνομικό και νουάρ μυθιστόρημα, στρέφεται αυτή τη φορά στην πολιτική πρόζα, στον πολιτικό στίβο, μεταφέροντάς μας λίγο πριν από την πτώση της χούντας, εκεί γύρω στο 1973, με τα γεγονότα της Νομικής λίγο πριν απ’ το Πολυτεχνείο. Παράλληλα όμως με την ιστορία που αφηγείται, σχετικά μ’ έναν φοιτητή ο οποίος δρα παράνομα απέναντι στη δικτατορία, ο οποίος με αφορμή το γεγονός ότι μια μέρα στον Ηλεκτρικό κάθεται δίπλα του ο βασανιστής του, επαναφέροντας στο προσκήνιο εκείνες τις άγριες ημέρες, και ο οποίος διηγείται τα καθέκαστα σε έναν φίλο του δόκιμο συγγραφέα, ο οποίος και τη γράφει στον υπολογιστή, προς το τέλος του βιβλίου παραθέτει εν είδει e-mail προς τον ήρωα ένα λογοτεχνικό δοκίμιο, μια πολιτική λογοτεχνική μπροσούρα (αν μου επιτρέπεται ο όρος) η οποία ψαχουλεύει και προβληματίζεται αλλά και πειραματίζεται στον ρόλο του παρελθόντος και της μνήμης, των αξιών και των συνισταμένων τους, του υποσυνείδητου (ή ακόμη και του ασυνείδητου) σε μια παράτολμη ενέργεια, τέλος, της Ιστορίας και πώς αυτή (ιδίως αν είναι πρόσφατη) μπορεί να αποτελέσει καταφύγιο έρευνας, ταυτότητας, ευαισθησίας και αγριότητας και μια χωρίς υπερβολή ταύτιση με καταστάσεις που δεν αντιλαμβάνεσαι πως κάποτε θα έχουν εσένα ως κύριο πρωταγωνιστή. Το, ας πούμε, δοκίμιο, που κλείνει το βιβλίο μετά την άψογη πεζογραφική ανάδειξη του μύθου, ασφαλώς και προσδίδει κομματιαστά την υφή και παράλληλα καταδεικνύει ότι ο συγγραφέας, αριστερών πεποιθήσεων και ιδεών, με κριτική άποψη και κομμουνιστική ορολογία, με θητεία σε προοδευτικές οργανώσεις, γίνεται ένας αφηγητής που, αν δεν έζησε τα γεγονότα ο ίδιος, τα βίωσε μέσω των οικείων του, θέτοντας τις βάσεις προς αναζήτηση της αλήθειας, της ηθικής, των αξιών και της γοητείας να παλεύεις για κάτι ξεχωριστό, μην υπολογίζοντας ούτε βασανιστήρια, ούτε την ίδια σου τη ζωή. Έτσι αγωνίζεται ο φοιτητής (και όχι μόνο) την περίοδο της επταετίας, με τόλμη και αρετή, πιστός σε οράματα και εν κατακλείδι ορκισμένος σταυροφόρος της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του λόγου.

Το βασικό στοιχείο το οποίο χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα είναι η άψογη γλωσσική εκφορά.

Ας πούμε λίγα λόγια για τον μύθο του βιβλίου (ο οποίος δεν αποκλείεται να είναι πραγματικός, τόσο αληθινός για την εποχή φαίνεται), ο οποίος όμως θα τεμαχιστεί για λόγους σύντμησης που στόχο έχει να μη χαλάσει τη μαγεία της ανάγνωσης. Ένας λοιπόν οργανωμένος στην Αντι-ΕΦΕΕ δρα παράνομα στα χρόνια της χούντας. Ύστερα από μια συνάντηση με τον σύνδεσμό του, ένας διευθυντής της αστυνομίας του Πειραιά τού παίρνει την ταυτότητα, λέγοντάς του να περάσει την επόμενη για να την πάρει από το τμήμα. Πράγματι, την επομένη ο ήρωας πηγαίνει, του παίρνουν δακτυλικά αποτυπώματα, του κάνουν φάκελο και τον ρίχνουν σχεδόν για δώδεκα ώρες σε ένα κελί παρέα με κάποιες γυναίκες που ασκούν το αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου. Ώσπου κάποια στιγμή τον μεταφέρουν στο γραφείο του διοικητή. Εκεί δέχεται φραστικά και σωματικά βασανιστήρια για αρκετή ώρα έως την απελευθέρωσή του με την ταυτότητα στο χέρι. Ο ήρωας μετά το γεγονός αυτό όχι μόνο δεν σταματά τη δράση του, το αντίθετο, την εντείνει. Δευτερεύοντες χαρακτήρες όπως ο Τσακαλάκης, ο Πατερίτσας, η Μπέλα, οι Μαριγούλες, ο Μπάμιας, ο Μπαχτσές, ο Θεοδόσης, αλλά και η γιαγιά, ο Φ και ο Τ, σύνδεσμοι του Κ σε κάθε του κίνηση μέσα και έξω από το πανεπιστήμιο, δίνουν μια ιδιαίτερη χροιά στο όλο έργο. Και φυσικά ο τίτλος του βιβλίου δανείζεται την απίστευτα πιεστική ερώτηση του βασανιστή προς τον Κ για άγνωστους λόγους, για άγνωστες αιτίες.

Το βασικό στοιχείο το οποίο χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα είναι η άψογη γλωσσική εκφορά. Πράγματι, ο Λύκαρης μας παραπλανά, καθώς μας μιλά για τόσα χρόνια πίσω, στην ουσία όμως είναι σαν όλα αυτά τα γεγονότα να συμβαίνουν μόλις σήμερα. Είναι απίστευτα κραυγαλέα τρία σημεία τα οποία αποδεικνύουν την κορμοστασιά του, το ύψος του, την ατμόσφαιρα και το ύφος του – αν το διαβάσετε, προσέξτε τα ιδιαίτερα: κατ’ αρχάς, η μετακίνηση του υλικού, που δεν είναι τίποτε άλλο από τρικάκια, μέσα στη νύχτα χωρίς ταυτότητα από μια οικοδομή σε ασφαλές σημείο, η περιγραφή ενός απόπατου, στο τμήμα όλων αυτών των ανθρώπων που διαβιούν παραβατικά, στα κρατητήρια δηλαδή της αστυνομικής διεύθυνσης, και τέλος οι προφυλάξεις που παίρνει ο Κ όταν έρχεται σε επαφή και με τον πρώτο, και με τον δεύτερο σύνδεσμό του. Τεράστιο επίσης εύρος για τη δομή του βιβλίου έχει η ανάκριση από τον Θεοδόση, ο οποίος αναπαριστά όλα τα βλαχαδερά, τους αλήτες, τους κοκορόμυαλους, τους ανίδεους, τους φασίστες εν τέλει μιας εποχής, στην οποία προσπαθεί με κάθε τρόπο, πέρα από όλα τα άλλα, να αποσπάσει την ομολογία ότι ο Στάλιν έβαφε τα μαλλιά του, πράγμα που ο Κ ούτε υιοθετεί, ούτε αρνείται. Το μήνυμα της άσκησης για όσους έζησαν παρόμοιες καταστάσεις είναι ασφαλώς πεντακάθαρο και περιοδικό, είναι σημείο των καιρών, είναι πράγματι η μέση αντίδραση απέναντι στην εξουσία που εφαρμόστηκε εις βάρος ανθρώπων, κάτι που υπέγραψαν σύσσωμοι οι πολιτικοί, οι οποίοι απλά ήταν αντίθετοι σε μια πολιτική παρεκτροπή, σε ένα βάναυσο πραξικόπημα.

Ο Ιερώνυμος Λύκαρης έγραψε αρκετά βιβλία, αστυνομικά και νουάρ μυθιστορήματα μέχρι σήμερα, το συγκεκριμένο όμως που συζητάμε, παρά το αστυνομικό του ενδιαφέρον, είναι καθαρά ένα πολιτικό θρίλερ. Μια εποχή που έχει αρχίσει να αποκτά ιδιαίτερες εμπνεύσεις για τους σύγχρονους πεζογράφους, όπως αυτή της δικτατορίας, ασφαλώς παρά την ομοιότητα των ανακρίσεων, των βασανιστηρίων, της παρανομίας, των έκτακτων αναγκών, του αγώνα κάποιων για τα πιστεύω τους, η κάθε μια ξεχωριστά (η έμπνευση εννοώ) κάτι καινούργιο έχει να προσθέσει, κάτι νέο έχει να καταγγείλει, κάτι νέο έχει να δώσει στον δημόσιο διάλογο. Γιατί πράγματι, όσο και αν δεν φαίνεται δεδομένο αυτό, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να επανέλθει η χώρα σε τέτοια φάση πολιτική πλήρους στέρησης των κυρίαρχων δικαιωμάτων του ανθρώπου, της πλήρους απαγόρευσης του λόγου και της ελευθερίας του, από ανθρώπους που, αν δεν ήτανε παράφρονες (όπως όλοι οι δικτάτορες), ήταν σίγουρα φασίστες και ναζί οι οποίοι, θιασώτες του πρώτου διδάξαντα, εφάρμοσαν όλες του τις πεποιθήσεις στους ώμους των Ελλήνων πολιτών. Άρα τέτοιου είδους βιβλία, τα οποία έχουν πέραν όλων των άλλων και εκπαιδευτικό στόχο, έχουν και πεδίο διεργασιών, πρέπει να εκδίδονται, πρέπει να διαβάζονται, πρέπει να κριτικάρονται, ακόμη και στην περίπτωση που ίσως ό,τι μας ξεφεύγει επειδή δεν το ζήσαμε να θεωρείται υπερβολή. Γιατί τι άλλο από υπερβολή είναι η πεζογραφία, η λογοτεχνία, η τέχνη γενικότερα, τι άλλο από υπερβολή ήταν τα παραμύθια που μας λέγαν στα παιδικά μας χρόνια γονείς και παππούδες.

Έβαφε ο Στάλιν τα μαλλιά του;
Ιερώνυμος Λύκαρης
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 160
ISBN: 978-960-03-6934-2
Τιμή: 12,00€

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»
• Τάκης Καμπύλης: «Το κόμμα του καλού θεού»

Twitter