Χρύσα Φάντη: «Σε θολά νερά»

Διαβάζοντας τη συλλογή διηγημάτων της Χρύσας Φάντη Το δόντι του λύκου (Πατάκης, 2007) είχα θαυμάσει την αφηγηματική ικανότητά της, την τολμηρότητα στις ερωτικές περιγραφές, τον πλούτο των σκέψεων και των συναισθημάτων που ανέπτυξε στις ιστορίες της, την παρατηρητικότητά της, την εμμονή στις λεπτομέρειες. Στην πρόσφατη συλλογή της με διηγήματα, που τιτλοφορείται Σε θολά νερά, υπάρχουν όλες οι παραπάνω λογοτεχνικές αρετές, συν μια ακόμα: η κάπως καφκική αντιμετώπιση των ηρώων και των ηρωίδων της.

Από το πρώτο κιόλας διήγημα, τη «Χρυσόσκονη», ο αναγνώστης παρατηρεί στο κείμενο ασάφειες, αινιγματικές φράσεις, αοριστίες αλλά και επιρροές από το θέατρο του παράλογου, όπως το γνωρίζουμε από τα έργα του Μπέκετ και του Ιονέσκο. Σύμφωνα με τους ειδικούς, στο συγκεκριμένο είδος ο χρόνος, ο τόπος και η ταυτότητα των δρώντων προσώπων είναι ασαφή και ρευστά, ενώ ο δημιουργός επιχειρεί να δημιουργήσει ονειρικές και ενίοτε εφιαλτικές εικόνες.

Ας δούμε πώς αρχίζει η «Χρυσόσκονη», το καλύτερο και πιο αντιπροσωπευτικό της συλλογής: «Στη χώρα μας δεν ταξιδεύεις εύκολα από το εδώ στο εκεί. Για την ακρίβεια, δεν πας πουθενά χωρίς αβάντες. Εκείνος μια μέρα έφυγε, και αυτό ήταν όλο». Η χώρα δεν κατονομάζεται, «εκείνος» δεν έχει όνομα, δεν γνωρίζουμε τι δουλειά κάνει, σίγουρα το επάγγελμά του δεν είναι συνηθισμένο, πρέπει να διαθέτει δύναμη και να ασκεί επιρροή στους γύρω του.

Κεντρική ηρωίδα είναι η Μίκρα, μια δεκαπεντάχρονη, η οποία μπλέκει σε μια ασυνήθιστη όσο και επικίνδυνη περιπέτεια. Χρειάστηκε να διασχίσει μια θάλασσα μέσα σε βάρκα, μια δεύτερη θάλασσα σε άλλη βάρκα, να μπει σε φορτηγό και σ’ ένα στέισον βάγκον με κοτόπουλα, μ’ ένα γράμμα κρυμμένο στον κόρφο της. Φτάνει σε μια πόλη, αναζητώντας έναν άντρα. Κι ύστερα εμφανίζεται ένα αγόρι, που δεν έχει όνομα και δουλειά του είναι να παρακολουθεί το κορίτσι. Μετά οι δυο τους μπαίνουν σ’ ένα λεωφορείο για κάποιον προορισμό και βρίσκονται σ’ ένα καλύβι, όπου τους περιμένουν μερικοί άντρες με όπλα. Κι εκεί γίνεται κάτι αποτρόπαιο.

«Η ιστορία σου είναι μια απλή ιστορία. Η ιστορία σου δεν είναι μια απλή ιστορία».

Η ιστορία της Μίκρας, που θα μπορούσε να γίνει αστυνομικό διήγημα με καλούς και κακούς, με θύτες και θύματα, αλλά που με κανέναν τρόπο δεν ανήκει στο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, είναι αινιγματική, σύμφωνα προφανώς με την επιθυμία της συγγραφέως, η οποία έχει επιλέξει αυτόν τον κρυπτικό τρόπο για να μιλήσει για την ηρωίδα της. Διότι δεν ξέρουμε τίποτα για τη ζωή της, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτήν και τους άλλους σαν κι αυτήν. Μάλλον πρόκειται για πρόσφυγα που αναζητά τη σωτηρία, ενώ, όπως όλοι οι απελπισμένοι άνθρωποι γύρω της, υποφέρει από μοναξιά, πείνα και φόβο.

Το επόμενο διήγημα, η «Κουφόβραση», είναι επίσης αινιγματικό. Εδώ ήρωας είναι ένας άντρας, πάλι χωρίς όνομα, μεσήλικας, που διευθύνει ένα γραφείο τουρισμού και ταξιδεύει. Κάποτε φτάνει σ’ ένα ξενοδοχείο, όπου φαντάζεται, βλέπει όνειρα και εφιάλτες –παίρνει διαφόρων ειδών χάπια–, θυμάται στιγμές από το παρελθόν του και αναρωτιέται αν αυτά που βλέπει γύρω του συμβαίνουν πραγματικά ή αποτελούν σκηνή από ταινία. Θυμάται τους γονείς του, θυμάται και γυμνές γυναίκες που είχαν σημαδέψει την εφηβεία του.

Σαν αυτόν τον ήρωα είναι πλασμένοι λογοτεχνικά οι περισσότεροι ήρωες της Χρύσας Φάντη, η οποία παλεύει διαρκώς με τις λέξεις, αγωνίζεται να συνταιριάξει ρεαλιστικές σκηνές με ονειρικά επεισόδια. Πάντα με ποιητική διάθεση, αφηγείται κομμάτια από την καθημερινότητα αυτών των ηρώων, χρησιμοποιώντας υπερρεαλιστικά σχήματα και φράσεις του τύπου «αν μου ζητούσαν νε με σκιτσάρω, θα μου έδινα τη μορφή πουλιού που έχει μεταμορφωθεί σε ερπετό» ή «Το ’ξερες πως η γάτα πριν ξεψυχήσει τρώει χόρτο;»

xr fanti22 Μπορεί σε κάποια διηγήματα να υπάρχουν ημερομηνίες, π.χ. «Καλοκαίρι του 2019» ή «Το πρωί της 12ης Ιανουαρίου του 2027», μπορεί να διαβάζουμε για συγκεκριμένες τοποθεσίες, στην οδό Αχαρνών, στη Μάνη, στον Ταΰγετο, στα Άνω Μουδανιά, αλλά αυτά μάλλον πλαγίως συντείνουν στην κατανόηση των δρώμενων. Σ’ ένα από τα τελευταία διηγήματα, τον «Πανικό», δυο φράσεις συνοψίζουν το συμπέρασμα του αναγνώστη για τα εξαιρετικά κείμενα του παρόντος βιβλίου, τα δουλεμένα προσεκτικά με μόχθο και υπομονή: «Η ιστορία σου είναι μια απλή ιστορία. Η ιστορία σου δεν είναι μια απλή ιστορία».