Κωνσταντίνος Ν. Γκάνιας: «Κώστας: Η ιστορία μου»
Ο Κωνσταντίνος Ν. Γκάνιας, συνταξιούχος καθηγητής, 78 ετών σήμερα, κάτοικος της πόλης Γούστερ στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, γεννήθηκε το 1942 στο Βαβούρι Θεσπρωτίας, ένα ορεινό χωριό κοντά στα σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία. Το 1947 κι ενώ ο Εμφύλιος Πόλεμος έχει μόλις ξεσπάσει, ο πατέρας του φεύγει για τις ΗΠΑ ως οικονομικός μετανάστης, αφήνοντας πίσω του τη σύζυγο και τα τρία παιδιά τους – ένα από αυτά ο μικρός Κώστας.
Το 1949 ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, ο οποίος ελέγχει τα χωριά της Μουργκάνας (Βαβούρι, Λια και Τσαμαντά), αποφασίζει να διαφύγουν οι δυνάμεις του προς την Αλβανία κι από εκεί στις αδελφές «σοσιαλιστικές» χώρες, διαβλέποντας ότι η μάχη έχει πλέον χαθεί. Κατά την υποχώρησή τους, οι λιγοστές πλέον δυνάμεις του ΔΣΕ αποφασίζουν να πάρουν μαζί τους έναν μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής αριθμό αμάχων, γυναικόπαιδα και ηλικιωμένες γυναίκες, θεωρώντας ότι με την απόφαση αυτή θα προστατέψουν τους ορεινούς πληθυσμούς από την εκδικητική μανία του εθνικού στρατού που προέλαυνε. Εκεί αρχίζει η περιπέτεια του μικρού Κώστα Γκάνια.
Ελλάδα-Αλβανία-Ουγγαρία
Εδώ κι αρκετά χρόνια, η ιστοριογραφία για τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ελλάδα (1946-1949) έχει πάρει μια ενδιαφέρουσα, ευπρόσδεκτη στροφή, με την έκδοση έργων γραμμένων από νεότερους «πρωταγωνιστές» της περιόδου οι οποίοι αφηγούνται τη ζωή τους μετά τον Εμφύλιο, κυρίως στις χώρες της υπερορίας, όπου κατέφυγαν κυνηγημένοι από τον εθνικό στρατό και τους συμμάχους του. Στα βιβλία τους, οι σελίδες για τον Εμφύλιο δεν αριθμούν παρά ένα-δύο κεφάλαια στην αρχή, καθώς οι σημαντικότερες αναμνήσεις τους είναι μεταγενέστερες. Η εξιστόρηση της ζωής τους στις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες, το αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που κάποια από τα βιβλία αυτά παρουσιάζουν, οι εντυπώσεις των συγγραφέων από τις επισκέψεις τους στους τόπους διαμονής 50 ή 60 χρόνια αργότερα και, φυσικά, η αποτίμηση όλης εκείνης της περιόδου σήμερα δεν μπορεί παρά να είναι εξαιρετικά σημαντικό υλικό για τους ιστορικούς. Για όλους εμάς, τους υπόλοιπους, είναι η ευκαιρία για να πιάσουμε το νήμα από εκεί που το άφησαν οι αφηγήσεις των εμπόλεμων και από τις δύο πλευρές.
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Γκάνια πρέπει να διαβαστεί σε αυτό το πλαίσιο της νέας ιστοριογραφίας, αλλά όχι ακριβώς ως Ιστορία. Είναι μια βιογραφική αφήγηση, είναι η προσωπική αποτύπωση όσων έζησε ένας απλός άνθρωπος, ο οποίος πριν κλείσει μια δεκαετία ζωής είδε να περνούν μπροστά από τα αθώα τότε παιδικά μάτια του τα γεγονότα που διαμόρφωσαν –ως έναν βαθμό– τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η βία και ο παραλογισμός του Εμφυλίου, η απόλυτη φτώχεια της υπαίθρου, η προσφυγιά, η δυστοπία του σοσιαλιστικού «παραδείσου» της Ουγγαρίας, ο επαναπατρισμός στην Ελλάδα το 1954 και, στη συνέχεια, η μετανάστευση στις ΗΠΑ. Εκεί η οικογένεια του Γκάνια θα σμίξει και πάλι με τον πατέρα το 1956.
Αυτή είναι η αλήθεια του και, όσο κι αν αποτελεί μια απολύτως μεμονωμένη κι εντελώς προσωπική ματιά στον κόσμο και την Ιστορία, δεν παύει να έχει την –ανεκτίμητη– αξία της, διότι είναι αυθεντική.
Η προσωπική αλήθεια
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Γκάνια δεν διεκδικεί δάφνες λογοτεχνίας, ούτε θα τύχει της δημοσιότητας του άλλου βιβλίου της εποχής και της περιοχής εκείνης: η Ελένη (1983) του Νίκου Γκατζογιάννη –μόλις τρία χρόνια μεγαλύτερος του Γκάνια και από το διπλανό χωριό, τον Λια του Δήμου Φιλιατρών Θεσπρωτίας– υπήρξε η πρώτη σημαντική βιογραφική αφήγηση της «άλλης» πλευράς, που δίχασε το κοινό κι αναζωπύρωσε πάθη στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ο Γκάνιας άργησε να γράψει την ιστορία του: αν κι από νωρίς τον απασχολούσε η καταγραφή της μνήμης, βρήκε τον χρόνο μόλις πριν από δύο-τρία χρόνια.
Ο Γκάνιας δεν εξιστορεί τον πόλεμο· έβλεπε μόνο μέχρι την πλατεία του χωριού του όπου όμως, όπως και ο Γκατζογιάννης στον Λια, έγινε αυτόπτης μάρτυρας μιας απάνθρωπης, παραδειγματικής εκτέλεσης αθώων πολιτών, από αυτές για τις οποίες χτυπάει το κεφάλι της εδώ και 70 χρόνια η κομμουνιστική αριστερά. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Γκάνιας δεν εξιστορεί το μαρτυρικό ταξίδι των προσφύγων και την εγκατάστασή τους στην Ουγγαρία· ένα παιδί ήταν, το οποίο έπαιζε μπάλα και πετροπόλεμο με τα άλλα παιδιά στην ταπεινή αυλή του καταλύματος που του προσφέρθηκε από την ουγγρική κυβέρνηση στο χωριό Μπελογιάννης, όπου έζησε από το 1952 μέχρι το 1954. Δεν κάνει κοινωνική και οικονομική ανάλυση· τη λυσσαλέα μάχη που έδωσε η μάνα του μας περιγράφει, μάχη για να κρατήσει ζωντανά τα τρία ανήλικα παιδιά της μέσα στη λαίλαπα των καιρών.
Αυτή είναι η αλήθεια του και, όσο κι αν αποτελεί μια απολύτως μεμονωμένη κι εντελώς προσωπική ματιά στον κόσμο και την Ιστορία, δεν παύει να έχει την –ανεκτίμητη– αξία της, διότι είναι αυθεντική. Ορισμένοι αναγνώστες ίσως δυσανασχετήσουν με την απλότητα με την οποία αντιμετωπίζει κορυφαία γεγονότα, ίσως να εκνευριστούν με τον σκληρό αντικομμουνισμό του, ο οποίος δεν κάνει διακρίσεις ούτε καν στο πρόσωπο του Νίκου Μπελογιάννη. Ακόμα και οι εκτός ΚΚΕ αριστεροί έχουν πάντα έναν καλό λόγο για τον εκτελεσμένο κομμουνιστή ηγέτη – όχι όμως ο Γκάνιας.
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Γκάνια, ο οποίος μετά το 1956 και μέχρι σήμερα ζει στις ΗΠΑ κι επισκέπτεται την Ελλάδα μόνο για διακοπές, είναι ένα τεκμήριο μιας ταραγμένης περιόδου και, παρότι δεν προσφέρεται για ιστορική μελέτη, διαβάζεται περισσότερο σαν ένα αληθινό παραμύθι, χωρίς δράκους αλλά με ανήλικους ήρωες, χωρίς μάχες αλλά με τον αγώνα της καθημερινής επιβίωσης και, φυσικά, με happy end, που λένε και οι Αμερικανοί…
Κώστας: Η ιστορία μου
Κωνσταντίνος Ν. Γκάνιας
μετάφραση: Φωτεινή Σπανού-Βεργωτή, Δημήτρης Κασπάρης
Εναλλακτικές Εκδόσεις
142 σελ.
ISBN 978-960-427-203-7
Τιμή €10,60
