Δημήτρης Αλεξίου: «Εγκόλπιον»

Το Εγκόλπιον – ήτοι ανθολόγιον τυχαίων περιστατικών του ποιητή Δημήτρη Αλεξίου είναι βιβλίο άκρως ιδιότυπο, αν όχι και μοναδικό στο είδος του. Δεν πρόκειται για συνηθισμένο ανάγνωσμα –ούτε καν, στην ουσία, για βιβλίο με την έννοια στην οποία είμαστε γενικά μαθημένοι– αλλά για κάτι σαν έντυπο σημειωματάριο, το οποίο περιέχει ένα βιβλίο, ή πολλά βιβλία, ποιητικά ή πεζά, στην προεμβρυϊκή τους μορφή. Ό,τι υπάρχει ή καταγράφεται στο μυαλό και τη μνήμη ως ιδέα ή/και εντύπωση, έχει μεταφερθεί ανεπεξέργαστο, ωμό στο χαρτί: αυτούσιοι στίχοι, παραφθορές και παραφράσεις γνωστών ποιημάτων και τραγουδιών, σπαράγματα διαλόγων, συνθήματα στους τοίχους, παροιμίες, ρητά και αποφθέγματα –ενίοτε με λιγόλογο χιουμοριστικό σχολιασμό–, ονόματα και ιδιότητες πραγματικών και φανταστικών προσώπων, υπαρκτά και φτιαχτά ακρωνύμια, λογοπαίγνια, βιογραφικά στοιχεία, τμήματα εγκυκλοπαιδικών άρθρων και πρωτότυπων λογοτεχνικών κειμένων, σκιτσάκια (χαριτωμένες ασπρόμαυρες βινιέτες φιλοτεχνημένες από τον Στάθη Σ.).

Στην αρχική και κυριολεκτική της σημασία, η λέξη «εγκόλπιο» δηλώνει σταυρό ή πλακίδιο με διακοσμητικές παραστάσεις (εγκόλπιο επισκόπου, για παράδειγμα), ή φυλαχτό (χαϊμαλί, αντιβασκανικό) το οποίο φοριέται στον λαιμό. Η ίδια λέξη σημαίνει τη μεταλλική ταυτότητα για τον καρπό του χεριού, καθώς και το στιλέτο, που ονομάζεται και «εγχειρίδιο» – έτσι, όμως, αποκαλούμε και το βιβλίο μικρού σχήματος με οδηγίες χρήσης, το οποίο παλιότερα λεγόταν επίσης «εγκόλπιο». Διακρίνουμε, επομένως, εδώ μια ενδιαφέρουσα όσο και αποκαλυπτική διαλεκτική σχέση μεταξύ των διαφορετικών σημαινομένων, η οποία θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντικατοπτρίζεται με παιγνιώδη τρόπο στα περιεχόμενα του Εγκολπίου: η αιχμηρότητα του στιλέτου αντιστοιχεί στην οξυδέρκεια της παρατήρησης και το λακωνικό καίριο του σχολίου, ενώ η επισήμανση αξιοσημείωτων και μη εικόνων και περιστατικών της καθημερινότητας ως δυνητικών πηγών έμπνευσης λειτουργεί όχι μονάχα ως συνοπτικό «φυλλάδιο οδηγιών» για τον κάτοχό του, αλλά και ως εξορκισμός για το φάσμα του συγγραφικού αδιεξόδου (αγγλιστί «writer’s block»).

Η δημιουργική έφεση αποτελεί, στη βάση της, ένα αίνιγμα που γραφτό του είναι να παραμείνει άλυτο. Κανείς δεν είναι σε θέση να την περιγράψει με όρους απόλυτα κατανοητούς σε κάποιον χωρίς παρόμοια κλίση, και ακόμα λιγότερο, να την ερμηνεύσει. Για τον λόγο αυτόν, η ιδέα της έμπνευσης, του εναύσματος ή της αφορμής απ’ την οποία πηγάζει ένα πνευματικό ή καλλιτεχνικό έργο, παίρνει συχνά διαστάσεις σχεδόν μυθικές – πράγμα που, βέβαια, ίσχυε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό πριν από την εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων, τα οποία τώρα πια έχουν, λίγο-πολύ, εκμηδενίσει την απόσταση μεταξύ δημιουργών και κοινού. Κάποτε, στα μάτια του κόσμου, ο ποιητής ήταν ένα πλάσμα ξεκομμένο απ’ τα ανθρώπινα, αποτραβηγμένο στον «χρυσελεφάντινο πύργο του» – για να θυμηθούμε τον περιώνυμο Γάλλο κριτικό λογοτεχνίας Σεν-Μπεβ, που χρησιμοποίησε τη βιβλική αυτή έκφραση (αλληγορικό προσωνύμιο της Παναγίας, δανεισμένο από το Άσμα Ασμάτων) προκειμένου να χαρακτηρίσει τον σύγχρονο και συμπατριώτη του Αλφρέ ντε Βινί, έναν από τους πρωτεργάτες του Ρομαντικού κινήματος. Στις μέρες μας, αντίθετα, οι ποιητές δεν διστάζουν να κατεβούν στη γη, να λερωθούν και να τσαλακωθούν, να συνομιλήσουν με την πεζή, άχαρη, κακόφωνη και κακοπαθημένη πραγματικότητα της ζωής και ανερυθρίαστα να γυρέψουν τη Μούσα τους στους κόλπους της.

Η δημιουργική έφεση αποτελεί, στη βάση της, ένα αίνιγμα που γραφτό του είναι να παραμείνει άλυτο.

d alexiou Είτε, λοιπόν, πρόκειται για «την αποθέωση της μικρής φόρμας», είτε για «μια λοξή ματιά στον πεπερασμένο μας βίο», όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του Εγκολπίου, η δημοσιοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι πρώτα απ’ όλα μια αφοπλιστική πράξη πίστης, μια γενναιόδωρη πρόσκληση να κοιτάξουμε μέσα σ’ ένα δημιουργικό μυαλό πριν καν τη σύλληψη μιας ιδέας. Μας ανοίγει την πόρτα σ’ ένα σύμπαν συναρμολογημένο από οικείες ψηφίδες, που ωστόσο, στο σύνολό τους, απαρτίζουν κάτι εντελώς πρωτόγνωρο. Γιατί η ματιά, η αντίληψη και το συναίσθημα του καθενός μας είναι εκείνα που απομονώνουν τις λεπτομέρειες απ’ τον ευρύτερο χώρο τους (φυσικό ή συμβολικό), τις διυλίζουν και τις συγκρατούν, εντάσσοντάς τες σ’ ένα νέο, διαρκώς μεταβαλλόμενο και εμπλουτιζόμενο πλαίσιο/σύστημα συμφραζομένων. Κι αυτή η διαδικασία, από μόνη της –κοινή σε όλα τα νοήμονα όντα– ταυτίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου με το προπαρασκευαστικό στάδιο της ποιητικής/καλλιτεχνικής γένεσης. Με την καθαρεύουσα του τίτλου και του υποτίτλου του να κλείνει περιπαικτικά το μάτι στην απαρχαιωμένη σοβαροφάνεια της διανόησης, το Εγκόλπιον προσφέρει απλόχερα στους αναγνώστες το υλικό ώστε να παίξουν κι εκείνοι στον συναρπαστικά αγεωμέτρητο λαβύρινθο του κήπου του, να φανταστούν τη συνέχεια των αποσπασματικών του σκηνών, να ζωντανέψουν νοερά τις μυστηριώδεις σιλουέτες των προσώπων του: να πάρουν, έτσι, μια γεύση απ’ την ανόθευτη, πρωτογενή ουσία της ποίησης.