Μεταξύ 3 Φεβρουαρίου και 28 Απριλίου φέτος, ο Μεξικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Χουάν Βιγιόρο έδωσε μια σειρά δέκα διαδικτυακών διαλέξεων με τίτλο «Από το χρονικό στη μυθοπλασία», μια εξαιρετική ανάλυση της πορείας του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες από τη δημοσιογραφία στο μυθιστόρημα. Τον Βιγιόρο τον γνώρισα το 2017, όταν είχε επισκεφτεί την Αθήνα καλεσμένος του Φεστιβάλ ΛΕΑ, ως μεταφράστρια του βιβλίου του Οι ένοχοι. Καλλιεργήσαμε τη φιλία μας και πρόσφατα με ρώτησε πώς έχω προσεγγίσει μεταφραστικά το έργο του Γκαρσία Μάρκες· του απάντησα: και με τις πέντε αισθήσεις. Δεν είχα διαβάσει όμως ακόμη τα δημοσιογραφικά κείμενα του Γκάμπο. Λάθος μου! Ήταν κάτι που έπρεπε να έχω κάνει πριν αρχίσω να μεταφράζω τα μυθιστορήματά του, διότι εκεί βρίσκονται τα θεμέλια της κατασκευής της προσωπικής του μυθολογίας και όλα μα όλα τα δομικά στοιχεία του ύφους του.

Ο Μάρκες εγκατέλειψε τις νομικές σπουδές για να γίνει δημοσιογράφος, αναγκάζοντας τον πατέρα του να του πει πάνω στην απελπισία του: «Χαρτί θα τρως!». Και πράγματι, έως την επιτυχία του Εκατό χρόνια μοναξιά, η δημοσιογραφική του δουλειά ήταν άγνωστη κι εκείνος πάρα πολύ φτωχός. Άρχισε να δουλεύει στην εφημερίδα Ελ Ουνιβερσάλ, της Καρνταχένα ντε Ίντιας, στα είκοσι ένα του χρόνια. Κατόπιν δούλεψε στην Ελ Εράλδο της Μπαρανκίγια, γράφοντας τις διάσημες Καμηλοπαρδάλεις του, που υπέγραφε με ψευδώνυμο παρμένο από το έργο της Γουλφ.

Αυτά τα κείμενα αποτελούν τον πρώτο από τους πέντε τόμους που συγκεντρώνουν το δημοσιογραφικό του έργο. Είναι τα Κείμενα των παραλίων 1948-1952 κι εκεί εντόπισα όλα όσα αναφέρει ο Βιγιόρο στις διαλέξεις του: την αναβάπτιση της πραγματικότητας με τον αφορισμό του είδους του Ραμόν Γκόμες ντε λα Σέρνα, την ολοκαίνουρια ματιά που έρχεται σε ρήξη με την ηθογραφία της εποχής και τον ορθοπολιτισμό στη χρήση της γλώσσας, το χιουμοριστικό και ειρωνικό βλέμμα στον κόσμο, το γεφύρωμα της λαϊκής παράδοσης με τη διανόηση, την παιγνιώδη διάθεση, τη μυθολογική διάσταση, την επιρροή του Θερβάντες, την προφορικότητα, τα πρότυπα πολλών από τα πρόσωπα που εμφανίζονται στα μυθιστορήματά του, τα ψήγματα ενός κόσμου και μιας γενεαλογίας που θα αποτελέσουν τον σκελετό του αφηγηματικού του έργου, τα αρχέτυπα και τους ψυχολογικούς τύπους που θα γεννήσουν τους χαρακτήρες του.

Ο Μάρκες εγκατέλειψε τις νομικές σπουδές για να γίνει δημοσιογράφος, αναγκάζοντας τον πατέρα του να του πει πάνω στην απελπισία του: «Χαρτί θα τρως!».

Ο δεύτερος τόμος, τα Πρωτευουσιάνικα κείμενα 1954-1955, συγκεντρώνει τη δουλειά του στην Ελ Εσπεκταδόρ της Μπογκοτά. Σ’ αυτή την εφημερίδα έμαθε ο Γκαρσία Μάρκες να κάνει τεκμηριωμένη δημοσιογραφία και χρονικό κι εκεί πρωτοπορεί δημοσιεύοντας κριτική κινηματογράφου. Η δημοσίευση σε συνέχειες της Ιστορίας ενός ναυαγού, που αποκαλύπτει τελικά ένα κρατικό σκάνδαλο λαθρεμπορίου και αναγκάζει την εφημερίδα να τον φυγαδεύσει κυριολεκτικά στην Ευρώπη, ανήκει σ’ αυτή την περίοδο. Το συναρπαστικό είναι ότι η θεματολογία της δημοσιογραφίας του δεν είναι ποτέ οι ενημερωτικές ειδήσεις, αλλά τα παραλειπόμενα, με τα οποία κατασκευάζει ένα γοητευτικότατο κείμενο, δίνοντας μια ανύποπτη διάσταση στην πραγματικότητα της καθημερινότητας, που του επιτρέπει να δημοσιογραφήσει και να κάνει πολιτική σε καθεστώς λογοκρισίας. Αφηγηματική δημοσιογραφία την αποκαλεί ο Βιγιόρο και είναι σοκαριστικό, διότι η πρώτη του νουβέλα του 1955 (που εκδόθηκε στα ελληνικά ως Ανεμοσκορπίσματα) βρίσκεται πολύ μακριά απ’ αυτό το ύφος και πολύ κοντά στη σοβαρότητα του Φόκνερ!

Στον τρίτο τόμο, με τίτλο Από την Ευρώπη και την Αμερική 1955-1960, εκτός από τις ανταποκρίσεις από τη Ρώμη, τη Γενεύη, το Παρίσι και τις σοσιαλιστικές χώρες και τα κείμενα από το Καράκας στην εφημερίδα Μομέντο, φτάνει να γίνει σχεδόν αστυνομικός ρεπόρτερ με το ιταλικό χρονικό Το σκάνδαλο του αιώνα και το γαλλικό Τα μυστικά της Γαλλίας. Κι όταν πια μένει χωρίς δουλειά στο Παρίσι, το 1961, στα είκοσι οκτώ του, θα γράψει το Ο συνταγματάρχης δεν έχει κανέναν να του γράψει μέσα σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Είναι πάρεργο δηλαδή το μυθιστόρημα, γράφει γιατί είναι άνεργος και θέλει να μιλήσει για τη βία στη χώρα του, παίρνοντας επιτέλους απόφαση ότι έχει μια δική του συγγραφική φωνή, που δεν είναι εκείνη των Ευρωπαίων μοντερνιστών, αλλά αυτή των δημοσιογραφικών του κειμένων. Και θα περάσουν ακόμη είκοσι χρόνια ώσπου να ταυτιστούν απολύτως οι δυο φύσεις του συγγραφέα, του ρεπόρτερ και του μυθοπλάστη, στο Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου, του 1981, αφού εκτός από συγκλονιστική λογοτεχνία, είναι και ένα εκτενές αστυνομικό ρεπορτάζ.

Βρίσκω αυτή την πορεία της αναζήτησης συγγραφικής φωνής συγκλονιστική και προτείνω σε όποιον επιθυμεί να μυηθεί στο σύμπαν του Γκαρσία Μάρκες και να εξερευνήσει τον λαβύρινθο μέσα από τον οποίο ο γιος ενός τηλεγραφητή από τη βαθιά κολομβιανή επαρχία έφτασε να κερδίσει ένα βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, να αρχίσει την ανάγνωση από την έκδοση Το σκάνδαλο του αιώνα, μια επιλεκτική ανθολόγηση και από τους πέντε τόμους του δημοσιογραφικού του έργου.

Το σκάνδαλο του αιώνα
Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες
Μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου
Ψυχογιός
σ. 408
ISBN: 978-618-01-3532-9
Τιμή: 19,90€

Twitter