Ανδρέας Β. Κωστάλας
Η συγγραφή «ελεύθερων συνειρμών» είναι μία συνήθεια δεκαετιών. Πρόκειται για σύντομα κείμενα, τα οποία θα χαρακτήριζα «Μικρές ασκήσεις ελευθερίας σκέψης». Αντλούν θεματολογία από την επικαιρότητα ή από ταξίδια (πραγματικά ή ταξίδια στοχασμών). Πρόκειται όμως και για αυθαίρετες σκέψεις που αποζητούν το δικαίωμά τους να διατυπωθούν. Οι σκέψεις αυτές διυλίζονται μέσα από φίλτρα ελεύθερων συνειρμών και ενίοτε μεταλλάσσονται σε φιλοσοφικές επιφυλλίδες, κάνοντας χρήση σκέψεων Ελλήνων και ξένων στοχαστών.
Μία λεπτή ειρωνεία που διατρέχει τα κείμενα δεν έχει πρόθεση να θίξει κανέναν. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα σχόλιο πάνω στην αμφισημία της ίδιας της πραγματικότητας αλλά και της «εσωτερικής» ανθρώπινης υπόστασης, που βιώνει και διαβάζει την πραγματικότητα αυτή με αμηχανία, συλλέγοντας ερωτήσεις χωρίς τη δυνατότητα, πολλές φορές, για απαντήσεις και γνώση της «αλήθειας». Η ίδια η «αλήθεια», όμως, έχει πολύτιμη αξία περισσότερο στη δυναμική διαδρομή αναζήτησής της, παρά στην απόλυτη «κατάκτησή» της. Άλλωστε, η ανθρωπότητα έχει υποφέρει πολύ από όσους θεωρούν ότι τη διερμηνεύουν απόλυτα. Ο André Gide είχε πει: «Πίστευε αυτόν που ψάχνει την αλήθεια, όχι αυτόν που βρήκε την αλήθεια».
Το ζητούμενο μέσα από την ανάγνωση των Ελεύθερων συνειρμών δεν είναι να υιοθετήσει ο αναγνώστης τις σκέψεις κάποιου (περιλαμβανομένου του εαυτού μου) αλλά να κάνει τις δικές του σκέψεις, μέσα από μία πραγματικότητα ζωής που μπορεί μεν να είναι πολύ γενναιόδωρη αλλά συγχρόνως είναι δύσκολη, δυσανάγνωστη και αντιφατική. Το εάν όλο αυτό οδηγεί σε απαισιοδοξία για τα ανθρώπινα ή εμπνέει αισιοδοξία, αποτελεί επιλογή του αναγνώστη.
Ταπεινά θεωρώ ότι η ελευθερία στη διαχείριση ελεύθερων συνειρμών έχει και μία διάσταση ψυχοθεραπευτική. Πρόκειται για το δικαίωμα σε δεύτερες σκέψεις που συχνά στοχεύουν καλύτερα και ανοίγουν ένα οπτικό πεδίο (πέρα από την ευκολία του άμεσα ορατού).
Κατά τα άλλα, αυθαίρετοι …ελεύθεροι συνειρμοί με οδηγούν στις πιο κάτω σκέψεις.
Στη ζωή, έχει μεγάλη σημασία και αξία το να μπορούμε να κάνουμε σφαιρική παρατήρηση αλλά και ενδοσκόπηση. Επίσης, το να είμαστε «φιλοσοφημένοι», κάτι που κάνει την περιπέτεια της ζωής περισσότερο ελκυστική. Το να μπορούμε δηλαδή να διαβάζουμε, συζητούμε και σκεφτόμαστε έξω από τα στερεότυπα και να μη δεσμευόμαστε με συγκεκριμένα σχήματα σκέψης.
Η δυνατότητα αλλαγών είναι βασικό ζητούμενο στην πραγματική έννοια της ζωής και αυτό είναι κάτι από το οποίο δεν μπορεί να εξαιρεθεί ο ίδιος μας ο εαυτός.
Σημασία όμως έχει ακόμα και το να μην έχουμε την απληστία για εύρος γνώσεων (ή και υλικών) αλλά τη δυνατότητα για βάθος σκέψης, που συνιστά πιο σημαντικό περιεχόμενο αληθινής ζωής. Ο Logan Pearsall Smith (Άγγλος συγγραφέας) έχει πει: «Υπάρχουν δύο πράγματα που στοχεύουμε στη ζωή μας: πρώτον να αποκτήσουμε αυτά που θέλουμε και δεύτερον να τα απολαύσουμε. Όμως, μόνο οι σοφότεροι των ανθρώπων πετυχαίνουν το δεύτερο».
Να συμπληρώσω και τη σημασία που έχει η «ελεύθερη σκέψη», σαν δικαίωμα και σαν ελευθερία, ανεξάρτητα από το πώς «αισθάνεται» κανείς. Ο Horace Walpole (Άγγλος συγγραφέας και πολιτικός του 18ου αιώνα) έχει πει χαρακτηριστικά ότι «η ζωή είναι τραγωδία για όσους αισθάνονται, αλλά κωμωδία για όσους σκέφτονται».
Ο «τρόπος θεώρησης» των πραγμάτων κάνει τη διαφορά. Ο κόσμος, το περιβάλλον, η Ιστορία, είναι πράγματα δεδομένα. Αυτό όμως που μπορεί να αλλάξει (και λίγο να τα «αλλάζει») είναι ο εαυτός μας και ο τρόπος που εμείς τα βλέπουμε όλα, καθώς και η διαλεκτική σχέση που μπορούμε να δημιουργούμε με το συνολικό περιβάλλον (ανθρώπινο και χωροχρόνου).
Η δυνατότητα αλλαγών είναι βασικό ζητούμενο στην πραγματική έννοια της ζωής και αυτό είναι κάτι από το οποίο δεν μπορεί να εξαιρεθεί ο ίδιος μας ο εαυτός. Ο Τολστόι έχει γράψει χαρακτηριστικά: «Όλοι σκέφτονται να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά κανείς δεν σκέφτεται να αλλάξει τον εαυτό του».
Η αυθαίρετη παραγωγή και διαδρομή σκέψεων προς μια αέναη αναζήτηση του αγνώστου (στο να γίνει γνωστό) μπορεί να περνά και μέσα από κανάλια της ποίησης. Ενδεικτικά σημειώνω τον Καβάφη, ο οποίος γράφει (στο «Από την Σχολήν του Περιωνύμου Φιλοσόφου»):
«Έμεινε μαθητής του Αμμωνίου Σακκά δυο χρόνια/ αλλά βαρέθηκε και τη φιλοσοφία και τον Σακκά/ Κατόπι μπήκε στα πολιτικά/ Μα τα παραίτησεν. Ήταν ο Έπαρχος μωρός/ κ’ οι πέριξ του ξόανα επίσημα και σοβαροφανή/ τρισβάρβαρα τα ελληνικά των, οι άθλιοι./ Την περιέργεια του είλκυσε/ κομμάτ’ η Εκκλησία· να βαπτισθεί/ και να περάσει Χριστιανός. Μα γρήγορα/ την γνώμη του άλλαξε. Θα κάκιωνε ασφαλώς/ με τους γονείς του, επιδεικτικά εθνικούς·/ και θα του έπαυαν –πράγμα φρικτόν– ευθύς τα λίαν γενναία δοσίματα/[…]».
Η διαδικασία συγγραφής «ελεύθερων συνειρμών», μέσα από τα χρόνια, είναι εθιστική και ατέρμων. Αρκετά από τα κείμενα αυτά έχουν δημοσιευτεί στον Τύπο, κυρίως στην εφημερίδα Η Καθημερινή (στη στήλη «Γράμματα Αναγνωστών»).
Θα ήταν παράλειψη εάν δεν σημείωνα (σε σχέση με «δεύτερες σκέψεις» και αντίληψη δεδομένων) την πολύτιμη συμβολή και βοήθεια του… γάτου μου. Είναι ο Black Cat Velvet, με τη δική του σελίδα στο FB και τα μάτια του καρφωμένα στα δικά μου ή στην οθόνη, βάζοντάς με σταθερά απέναντι στο ακατανόητο (για το οποίο ο ίδιος μπορεί να γνωρίζει πάντα κάτι περισσότερο). Με παραπέμπει στον T.S. Eliot, ο οποίος γράφει: «Το μυαλό του απασχολεί η γοητεία κάποιου στοχασμού. Σε απύθμενους συλλογισμούς βρίσκεται βυθισμένος. Της σκέψης, της σκέψης, της σκέψης για το όνομά του (και όχι μόνο): Το αρρήτως ρητό».
Ελεύθεροι συνειρμοί
Ανδρέας Β. Κωστάλας
Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις
176 σελ.
ISBN 978-960-452-295-8
Τιμή €16,00
