«...Τι πολύτιμο λουλούδι είναι η φιλία. Δίχως δαύτη, ακόμα και ένας ισχυρός άντρας είναι αδύνατον να ζήσει για πολύ. Η καρδιά χρειάζεται μια αδελφική, έμπιστη καρδιά, ένα μικρό ξέφωτο στο δάσος, ένα μέρος όπου μπορεί να αναπαυτεί και να ξαπλώσει και να κουβεντιάσει...»

Η αναπόδραστη ανάγκη εκπλήρωσης μιας υπόσχεσης οδήγησε μέσα από πολλούς σταθμούς και ευτυχείς συμπτώσεις στην υλοποίηση της μετάφρασης του πρώτου βιβλίου του Ρόμπερτ Βάλζερ από τον εκδοτικό οίκο Κριτική. Μιας υπόσχεσης που δόθηκε πριν από χρόνια σε μια φίλη αληθινή, πολύ πριν αποτολμήσω να μεταφέρω την πρώτη μου μεταφρασμένη σελίδα από τη γερμανική στην ελληνική γλώσσα. Μιας υπόσχεσης-συμμόρφωσης στη δική μας «κατηγορική προσταγή»: «Αν ποτέ μεταφράσεις λογοτεχνικό βιβλίο από τα γερμανικά, αυτό θέλω να είναι ο Φριτς Κόχερ». Κι επειδή υπάρχουν ακόμα σήμερα άνθρωποι που μπορούν να διακρίνουν τα σύμπαντα που βρίσκονται από πάνω τους και μέσα τους, τη μυστική αλήθεια των ονείρων τους, τούτο το βιβλιαράκι απευθύνεται σ’ εκείνους. Μία-μία σμιλεύτηκαν οι λέξεις για να αποδοθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η μαγεία της γλώσσας, η μαεστρία της γραφής του Βάλζερ, το χαρισματικό του στιλ, η οξυδέρκεια του πνεύματός του, η σπάνια ευαισθησία των νοημάτων, ο βαθύς θαυμασμός του για την πλάση, τον κόσμο, τη δημιουργία, η οικουμενικότητα των ιδεών του, η διαύγεια των καταγραφών του, η γενναιότητα των συλλογισμών του, συλλογισμών γραμμένων από τον έφηβο Φριτς Κόχερ, από ένα παιδί δεκατεσσάρων ετών – μια υπόρρητη υπενθύμιση (κι αυτή) ενός τρανού λάθους των ενηλίκων, της απομάκρυνσης από την παιδικότητα, από την αφιλτράριστη, ακαμουφλάριστη, κοφτερή ματιά, από την υπερχειλισμένη από εικόνες και συναισθήματα καρδιά, από τη σοφία των παιδικών ματιών, από την αλήθεια της παιδικής καρδιάς.

Τον Ρόμπερτ Βάλζερ τον έχει γνωρίσει –και αγαπήσει– το ελληνικό βιβλιοφιλικό κοινό με τον Γιάκομπ φον Γκούντεν, τον Παραγιό, τα Αδέλφια Τάνερ, τον Περίπατο. Ο Ελβετός, γερμανόφωνος συγγραφέας, γεννημένος τον Απρίλη του 1878, υπήρξε το έβδομο παιδί ενός χρεοκοπημένου εμπόρου και μιας καταθλιπτικής μητέρας, την οποία χάνει σε μικρή ηλικία. Ονειρεύεται να γίνει ηθοποιός, ωστόσο δουλεύει από τα δεκατέσσερά του ως βοηθός λογιστή σε ασφαλιστική εταιρεία. Στον Ρόμπερτ, που αργότερα καταφέρνει να κερδίσει τον θαυμασμό του Μούζιλ, του Κάφκα, του Έσε και του Μπένγιαμιν, αυτή η ζωή δεν κάνει. Εγκαταλείπει γρήγορα την απασχόλησή του και αρχίζει την περιπλάνηση στη Βασιλεία, στη Στουτγάρδη, στη Ζυρίχη, στο Σόλοτουρν, στο Τουν, στο Μόναχο, στο Βερολίνο. Γίνεται παιδί για όλες τις δουλειές στο γραφείο ενός μηχανικού στη Ζυρίχη, μαθητεύει σε στρατιωτική σχολή στη Βέρνη, ενώ εκτελεί χρέη υπηρέτη σ’ έναν πύργο στην Άνω Σιλεσία. Αργότερα ζει σε μια σοφίτα ξενοδοχείου, κάνει περιπάτους και γράφει προσπαθώντας απεγνωσμένα να ζήσει από το γράψιμο.

Το 1919 ο αδελφός του Χέρμαν, καθηγητής γεωγραφίας στη Βέρνη, αυτοκτονεί. Τρία χρόνια νωρίτερα, ένας άλλος αδελφός του έχει πεθάνει σε ψυχιατρείο της Βέρνης. Το 1921 μετακομίζει στη Βέρνη, όπου γίνεται βοηθός βιβλιοθηκάριου στα κρατικά αρχεία του καντονιού. Παράλληλα πραγματοποιεί πλήθος δημοσιεύσεων σε εφημερίδες και περιοδικά. Το 1929 παθαίνει ισχυρό νευρικό κλονισμό. Παραισθήσεις και άγχη τον ταλαιπωρούν και εισάγεται για νοσηλεία πάσχοντας από σχιζοφρένεια στο ψυχιατρείο του Βαλντάου της Βέρνης, κατόπιν μεταφέρεται ενάντια στη θέλησή του στο σανατόριο Χέρισαου, στο οποίο παραμένει μέχρι τον θάνατό του το 1956, αρνούμενος να το εγκαταλείψει, παρότι από πολλά χρόνια είχε διαγνωστεί θεραπευμένος από ψυχικές ασθένειες. Τον λόγο δεν θα τον μάθουμε ποτέ: Πείσμα; Δεν είχε πού να πάει; Επειδή οι ναζί είχαν κάψει τα βιβλία του; Υποθέσεις, οι οποίες αναφέρονται στη σχετική βιβλιογραφία.

Κι επειδή υπάρχουν ακόμα σήμερα άνθρωποι που μπορούν να διακρίνουν τα σύμπαντα που βρίσκονται από πάνω τους και μέσα τους, τη μυστική αλήθεια των ονείρων τους, τούτο το βιβλιαράκι απευθύνεται σ’ εκείνους.

Οι Εκθέσεις γράφτηκαν στη Ζυρίχη στις αρχές του 1902, όταν ο Βάλζερ είχε επιστρέψει στη Ζυρίχη έπειτα από μακρά περιπλάνηση σε γερμανόφωνες πόλεις, έχοντας αποτύχει να ζήσει ως συγγραφέας, κι είχε νοικιάσει ένα δωμάτιο στον δεύτερο όροφο της Σπίγκελστρασε 23, στον ίδιο δρόμο του κέντρου, όπου μετέπειτα θα κατοικούσε ο Λένιν και το 1916 θα ιδρυόταν το Καμπαρέ Βολτέρ, η πατρίδα του κινήματος νταντά. Από τα τέλη Μαρτίου δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες στο κυριακάτικο φύλλο της Berner Tageszeitung, όπως, κατόπιν, και τα άλλα κείμενα που περιλαμβάνονται στην ελληνική έκδοση. Το 1904 κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό οίκο της Λειψίας, Insel (Ίνσελ). Παρακινημένος από τον Γιόζεφ Βίκτορ Βίντμαν, τον άνθρωπο που τον ανακάλυψε και τον βοήθησε με κάθε τρόπο, ο ψυχολογικά καταρρακωμένος Βάλζερ ενδύεται την περσόνα ενός φανταστικού συμμαθητή, που έχει πεθάνει, και (περι)γράφει με τα μάτια ενός δεκατετράχρονου, με φαινομενική αφέλεια, ευαισθησία, λυρισμό, χιούμορ και ειρωνεία, τον κόσμο γύρω του και μέσα του.

«Το πρώτο του βιβλιαράκι, ένα προσεγμένο, κομψό πραγματάκι με κωμικά σκίτσα του αδελφού του, Καρλ Βάλζερ...» έγραφε το 1909 ο Χέρμαν Έσε, πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου του Ρόμπερτ Βάλζερ, «...το αγόρασα εκείνον τον καιρό λόγω της ωραίας, αυθεντικής του εμφάνισης και το διάβασα σ’ ένα μικρό ταξίδι...» Κι υπήρξε ο Έσε ισόβιος θαυμαστής του έργου του Βάλζερ, ένας από τους σαράντα επτά αναγνώστες που ανακάλυψαν τις Εκθέσεις του Φριτς Κόχερ και αγόρασαν, ως τον Απρίλιο του 1905, ένα από τα χίλια τριακόσια αντίτυπα της πρώτης έκδοσης του βιβλίου από τον νεοσύστατο οίκο Insel.

Το βιβλίο πέρασε απαρατήρητο στον καιρό του και ξεχάστηκε. Ο Βάλζερ συνέχισε να εργάζεται για δύο χρόνια ακόμα ως γραφιάς, μέχρι να πάει στο Βερολίνο κι εκεί να συγγράψει σε σύντομο διάστημα τα μυθιστορήματα Τα αδέλφια Τάνερ, Παραγιός και Γιάκομπ φον Γκούντεν, τα οποία επιτέλους του εξασφάλισαν μια ελπιδοφόρα είσοδο στη λογοτεχνική σκηνή. Σχεδόν εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα, οι Εκθέσεις, όπως και τα άλλα κείμενα του πρώτου βιβλίου του Βάλζερ «Ο γραφιάς», «Ένας ζωγράφος», «Το δάσος», τα οποία περιλαμβάνονται αυτούσια στην παρούσα έκδοση, μέσω της τρυφερής, κοφτερής ματιάς και της λιτής, ευαίσθητης γλώσσας ενός παιδιού των αρχών του 20ού αιώνα, αποτυπώνουν την αδιαμεσολάβητη αγάπη για τον κόσμο που μας περιβάλλει, μ’ όλη του τη μαγεία κι όλη του την τραγικότητα!

Ο Τέλλος Άγρας, περίπου έναν αιώνα πριν, υποστήριζε πως ο μεταφραστής πρέπει να σκοτώσει πρώτα τον εφηβικό του ενθουσιασμό, ύστερα να ταπεινώσει το εγώ του και, τέλος, να λειτουργήσει σαν υπεύθυνος μαθητής. Να μαθητεύσει στο κείμενο που κλήθηκε να μεταφράσει. Στην προκειμένη περίπτωση χρειάστηκε να λειτουργήσει όχι μόνο ως μαθητής, αλλά να αφήσει τον δεκατετράχρονο μαθητή Φριτς Κόχερ να οδηγήσει το χέρι του, ώστε να λειτουργήσει ως μεσολαβητής, αγωγός και ανταποκριτής μεταξύ των γενεών, περαματάρης πάνω σε μια σχεδία, στον ωκεανό του χρόνου.

Οι εκθέσεις του Φριτς Κόχερ
Robert Walser
μετάφραση: Απόστολος Στραγαλινός
Κριτική
136 σελ.
ISBN 978-960-586-364-7
Τιμή €10,00

Twitter