Ο Laurence Sterne εισάγει το τέταρτο κεφάλαιο του Τρίστραμ Σάντι με την εξής φράση: «Ξέρω ότι στον κόσμο υπάρχουν αναγνώστες, καθώς και άλλοι καλοί άνθρωποι που δεν είναι καθόλου αναγνώστες, που δυσανασχετούν αν δεν μάθουν όλο το μυστικό απ’ την αρχή ως το τέλος…»[1]. Ωστόσο, επειδή ο (ανομολόγητος, συνήθως) σκοπός του συγγραφέα είναι να προσφέρει απόλαυση, η τέχνη του, ιδιαίτερα στην περίπτωση ενός έργου όπως το Κάτω από το δέρμα, είναι μια άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στην αποκάλυψη και την απόκρυψη. Η απόλυτη διαφάνεια θα κούραζε, ίσως ακόμη και να «προσέβαλλε» τον ευφυή αναγνώστη, ενώ αντιθέτως η απόλυτη συσκότιση θα τον αποπροσανατόλιζε και τελικά θα τον απογοήτευε. Το τελικό αποτέλεσμα, δηλαδή η ικανότητα του συγγραφέα να δομήσει ένα πειστικό αλλά και ταυτοχρόνως συναρπαστικό σύμπαν, κρίνεται από τη συνετή ανάμειξη των δύο αυτών στοιχείων. Ο «δραστήριος» αναγνώστης ενθουσιάζεται όταν έρχεται σε επαφή με το ανοίκειο και όταν αντιμετωπίζει συνθήκες κατάλληλες, ώστε να ενεργοποιήσει τις φυσικές λειτουργίες του εγκεφάλου του συμπληρώνοντας κενά, ερμηνεύοντας, λύνοντας γρίφους.

Το Κάτω από το δέρμα, με το οποίο ουσιαστικά συστήνεται ο Γκούναρ Κάιζερ στο αναγνωστικό κοινό, είναι ένα έργο καθαρής μυθοπλασίας. Σε συνέντευξή του, ωστόσο, όταν ερωτάται αν το μυθιστόρημά του αποκαλύπτει στοιχεία της προσωπικότητάς του, απαντάει: «Πάρα πολλά… Φοβάμαι ότι αυτοί που με γνωρίζουν καλά θα τα εντοπίσουν αμέσως διαβάζοντας το μυθιστόρημα. Ευτυχώς, είναι πολύ λίγοι αυτοί που με γνωρίζουν καλά». Αυτό, το οποίο μπορούμε να κάνουμε εμείς, που ανήκουμε σ’ εκείνους που δεν τον γνωρίζουν, είναι να ιχνηλατήσουμε τους λογοτεχνικούς του προγόνους, τις επιδράσεις που έχει δεχτεί, τις «εκλεκτικές συγγένειες» που έχουν αναπτυχθεί και σχηματίζουν τη βάση πάνω στην οποία δομείται ο κόσμος του. Στην ίδια συνέντευξη η δημοσιογράφος τον ρωτάει: «Πού βρήκατε τα “κότσια” να πείτε, τώρα θα στρωθώ να γράψω ένα μυθιστόρημα;» για να ακολουθήσει η απάντηση, ακαριαία και αυθάδης: «Από τότε που ήμουν δεκαέξι χρονών, έβλεπα τον εαυτό μου ως τον επόμενο στη γραμμή των Γκρίμελσχαουζεν – Γκαίτε-Μαν. Αυτό είναι σίγουρα μια ύβρις, εμένα όμως με βοήθησε να ξεπεράσω τις αμφιβολίες μου. “Κότσια” θα απαιτούσε ίσως η απόφαση να μην ακολουθήσω το όνειρό μου – τότε θα ήταν σαν να με έθαβαν ζωντανό». Θα μπορούσα να προσθέσω και μερικές ακόμη, ομολογημένες και μη, επιδράσεις, για παράδειγμα τον Σενέκα, τον Ρίλκε, τον Κανέτι, τον Μπέρνχαρντ, τον Χάντκε, τον Φίλιπ Ροθ και τον Πολ Όστερ.

Η εντύπωση που αποκόμισα από την πολύμηνη και, ενίοτε, εξαιρετικά επίπονη ενασχόληση με ένα κείμενο απαιτητικό, είναι ότι το πρόβλημα του Κάιζερ δεν ήταν να υποτάξει τη γλώσσα ώστε να την καταστήσει όργανο έκφρασης του μυθιστορηματικού του κόσμου, αλλά να χαλιναγωγήσει το πληθωρικό του ταλέντο, που ξεχύθηκε σαν ορμητικό ρεύμα μόλις βρήκε ένα ρήγμα στο συμπαγές πέτρωμα που το κρατούσε φυλακισμένο. Αυτό που σίγουρα έχει καταφέρει να επιτύχει από το πρώτο του κιόλας βιβλίο είναι να πείσει πως η τέχνη του δεν είναι μια απλή επιτήδευση άνευ περιεχομένου. Αντιθέτως, δείχνει ότι έχει τόσο πολλά να πει, που πρέπει να ξεπεράσει το σύνδρομο της αγωνίας για το πεπερασμένο του βίου και να κατανείμει έξυπνα και με φειδώ το υλικό του σε βάθος χρόνου. Άλλωστε, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, το δεύτερο μυθιστόρημά του αναμένεται στα τέλη του 2020.

Αυτό που σίγουρα έχει καταφέρει να επιτύχει από το πρώτο του κιόλας βιβλίο είναι να πείσει πως η τέχνη του δεν είναι μια απλή επιτήδευση άνευ περιεχομένου.

Ο αναγνώστης παρακολουθεί δύο ιστορίες ενηλικίωσης, του Τζόναθαν Ρόζεν στην εκρηκτική ατμόσφαιρα της Νέας Υόρκης τον τελευταίο χρόνο της δεκαετίας του ’60 και του Γιόζεφ Άιζενσταϊν την εποχή της ανόδου του ναζισμού στο καμίνι του Βερολίνου. Οι δρόμοι του νεαρού σπουδαστή της λογοτεχνίας και του μεσήλικα, σκοτεινού δανδή, τέμνονται στο Μανχάταν τον Ιούνιο του ’69 και χωρίζουν τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους στην προβλήτα 88, στον ποταμό Χάντσον, για να ξανασυναντηθούν είκοσι χρόνια αργότερα στην Αργεντινή, όπου και θα πέσει η αυλαία του δράματος. Στο μεταξύ ο αναγνώστης θα στροβιλιστεί στον κόσμο της αναζήτησης του άδολου έρωτα, του «ανέφικτου βιβλίου» και από εκεί στη φρίκη του πολέμου, στην επικράτεια του απόλυτου κακού και της σεξουαλικής διαστροφής από τη Νέα Υόρκη στη Βαϊμάρη, από εκεί στο Βερολίνο και τη Βαρσοβία, στο Ισραήλ και την Αργεντινή.

Το μυθιστόρημα από την άποψη της αφηγηματικής τεχνικής είναι επιμελώς δομημένο σε ισομερή σχεδόν κεφάλαια, στα οποία ο τριτοπρόσωπος (ανώνυμος) αφηγητής της ιστορίας του Γιόζεφ Άιζενσταϊν διαδέχεται την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Τζόναθαν Ρόζεν. Ένα άλλο τέχνασμα είναι οι λίγες, σκόρπιες εγκιβωτισμένες ιστορίες, οι οποίες σημαίνονται στο σώμα του βιβλίου με διαφορετική γραμματοσειρά και στις οποίες περιγράφονται οι πλέον ανατριχιαστικές λεπτομέρειες των εγκλημάτων τού κατά συρροή δολοφόνου, στον οποίον ο Τύπος της εποχής έδωσε το όνομα «Ο Γδάρτης του Γουίλιαμσμπεργκ».

Το αίνιγμα στο οποίο τελικά καλείται να δώσει απάντηση ο αναγνώστης είναι: Πρόκειται μόνο για την εξιστόρηση της γένεσης και ωρίμανσης ενός ψυχοπαθούς δολοφόνου, που οδηγήθηκε στα εγκλήματα μέσω της εμμονικής αναζήτησης για το τέλειο βιβλίο; Για την αφήγηση της ιστορίας ενός δολοφόνου, ο οποίος στο προηγούμενο κίνητρο πρόσθεσε και την εκδίκηση για ένα ανήκουστο, πρωτοφανές στην έκτασή του έγκλημα που διαπράχθηκε εις βάρος του λαού του ή μήπως όλα αυτά αποτελούν μια πρόφαση για να ξετυλίξει ο συγγραφέας το κουβάρι της δικής του περιπέτειας, που ταυτίζεται με την περιπέτεια της μεγάλης λογοτεχνίας και την αναζήτηση της τέλειας έκφρασης;

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Sterne L., Η ζωή και οι απόψεις του Τρίστραμ Σάντι, κυρίου από σόι, μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, Gutenberg, Αθήνα 1992, σ. 8

Κάτω από το δέρμα
Gunnar Kaiser
μετάφραση: Βασίλης Τσαλής
Κλειδάριθμος
616 σελ.
ISBN 978-960-645-047-1
Τιμή €17,70

Twitter