Photo: © Lori Lee Pike

Η Carol J. King είναι Associate Professor of Classics στο Πανεπιστήμιο Memorial of Newfoundland του Καναδά. Είναι απόφοιτος της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (Regular Member 2001-2002, Senior Associate Member 2013-2014). Έλαβε το διδακτορικό της στις κλασικές σπουδές από το Πανεπιστήμιο Brown, Providence, το 2004. Έχει διδάξει μαθήματα Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας σε διάφορα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ και στον Καναδά. Η βασική της επιστημονική έρευνα εστιάζει στην ιστοριογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στις φιλολογικές μαρτυρίες για την Αρχαία Μακεδονία εν γένει. Έχει στο ενεργητικό της δημοσιεύσεις για την πολιτική και στρατιωτική ιστορία, αλλά και τις πρακτικές μαντικής στην Αρχαία Μακεδονία. Το βιβλίο της Αρχαία Μακεδονία: Η Ιστορία του βασιλείου από την ίδρυσή του έως και τη ρωμαϊκή κατάκτηση, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Historical Quest (μτφρ. Κλεάνθης Ζουμπουλάκης), μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για μελετητές της ιστορίας, σπουδαστές και ιστορικούς. Ωστόσο, είναι γραμμένο χρησιμοποιώντας μια γλώσσα η οποία μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή από κάποιον ο οποίος δεν ανήκει στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Ήταν αυτή μια συνειδητή επιλογή, ώστε το βιβλίο να αγγίξει ένα ευρύτερο κοινό; Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο των ιστορικών στη σύγχρονη κοινωνία;

Αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου περισσότερο ως καθηγήτρια παρά ως ακαδημαϊκό. Οπότε, ήταν συνειδητή επιλογή μου να γράψω σε ένα ύφος το οποίο πρώτα θα είχε απήχηση στους σπουδαστές μου, οι οποίοι είναι προπτυχιακοί φοιτητές που παρακολουθούν τα μαθήματά μου ως μαθήματα επιλογής, και έπειτα σε ένα ευρύτερο κοινό πέραν της ακαδημαϊκής κοινότητας. Ωστόσο, ταυτόχρονα, δεν ήθελα να υπεραπλουστεύσω την πολυπλοκότητα των αποδεικτικών στοιχείων. Στην αφήγηση προσπάθησα να έχω ως στόχο το ευρύτερο κοινό· οι σημειώσεις απευθύνονται περισσότερο σε ακαδημαϊκούς, οι οποίοι γνωρίζουν την ιστοριογραφία και τις μελέτες στις οποίες βασίζεται η ιστορική αφήγηση. Έχω μεγάλο πάθος για την αρχαία ιστορία, ειδικότερα για την ιστορία του Αλέξανδρου και των Μακεδόνων, οπότε ήλπιζα ότι το βιβλίο θα μπορούσε να μεταδώσει λίγο από τον ενθουσιασμό μου στους άλλους. Από την εμπειρία μου έχω διαπιστώσει ότι πολλοί άνθρωποι στη σύγχρονη κοινωνία δεν σκέφτονται πολύ, ούτε ενδιαφέρονται ιδιαίτερα, για την ιστορία. Αν, ως ιστορικός, μπορώ να εμπνεύσω το ενδιαφέρον και την εκτίμηση για το μακρινό παρελθόν ως μέρος μιας κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς, θα έχω καταφέρει κάτι αξιόλογο.

Πιθανώς είστε ενήμερη για τις έντονες πολιτικές διαβουλεύσεις σχετικά με το Μακεδονικό ζήτημα και τη Συνθήκη των Πρεσπών, η οποία περιλαμβάνει έναν όρο που σχετίζεται με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Σας απασχόλησαν οι ειδήσεις για το θέμα αυτό; Ποια είναι η άποψή σας;

Όταν σκέφτομαι τις Πρέσπες, η πρώτη μου σκέψη είναι τα φασόλια! Δεν είμαι Ελληνίδα, ωστόσο αισθάνομαι μια βαθιά σύνδεση με την αρχαία ιστορία, τα μνημεία και την πολιτισμική κληρονομιά αυτού που είναι η σημερινή Ελλάδα. Έχω ταξιδέψει σε όλη τη σύγχρονη Ελλάδα από άκρο σε άκρο, από τη Ρόδο ως την Κέρκυρα, από την Κρήτη ως τη Θάσο· στον βορρά από τους Φιλίππους ως τις λίμνες των Πρεσπών. Τα ταξίδια μου στην αρχαία Ελλάδα με είχαν οδηγήσει επίσης στην Αίγυπτο για να δω την Αλεξάνδρεια, στην Κύπρο για να δω τη Σαλαμίνα και την Πάφο, και στην Τουρκία για να δω την Ιωνία, το Βυζάντιο και την Τροία. Ακολουθώντας τα βήματα του Αλέξανδρου ταξίδεψα διασχίζοντας την Τουρκία από τη Μικρά Ασία μέχρι το Ιράκ, διασχίζοντας τον Ευφράτη και τον Τίγρη (όπως ο Αλέξανδρος), προσπαθώντας να φθάσω στα Γαυγάμηλα. Η θέση μου είναι η εξής: Ως ιστορικός της αρχαιότητας ενδιαφέρομαι για τον αρχαίο κόσμο, όταν τα έθνη όπως τα γνωρίζουμε σήμερα δεν υπήρχαν με τη σύγχρονη μορφή. Γνωρίζω για τις έντονες πολιτικές διαβουλεύσεις· δεν αναμειγνύομαι σε αυτές και δεν αφορούν την έρευνα που κάνω ως ιστορικός, επειδή το πεδίο των ερευνών μου προηγείται χρονικά της σύγχρονης βαλκανικής διαμάχης κατά περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια. Η αφήγησή μου τελειώνει το 167 προ Χριστού. Οπότε, όταν χρησιμοποιώ τον όρο Μακεδονία αναφέρομαι αυστηρά στον αρχαίο κόσμο. Η αφήγησή μου δεν γράφτηκε ως υπόβαθρο για οποιαδήποτε σύγχρονη αντιπαράθεση. Στον νου μου, οι έντονες πολιτικές διαβουλεύσεις αποτελούν ένα ξεχωριστό ζήτημα από την Αρχαία Μακεδονία και τις αυτοκρατορίες των Μακεδόνων βασιλέων.

Αν, ως ιστορικός, μπορώ να εμπνεύσω το ενδιαφέρον και την εκτίμηση για το μακρινό παρελθόν ως μέρος μιας κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς, θα έχω καταφέρει κάτι αξιόλογο.

Ποια είναι η άποψή σας για το γεγονός ότι το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, δεδομένου ότι η Ελλάδα σχετίζεται άμεσα με το αντικείμενό του;

Αποτελεί για μένα συγκίνηση και τιμή το γεγονός ότι το βιβλίο μου μεταφράστηκε στα νέα ελληνικά. Είμαι ευγνώμων στον Κλεάνθη Ζουμπουλάκη, διδάκτορα Αρχαίας Ιστορίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, για την αφοσίωσή του στο έργο της μετάφρασης, καθώς και στον Ιωάννη Χρονόπουλο, διευθυντή των Εκδόσεων Historical Quest, για το ενδιαφέρον του να εκδώσει το βιβλίο στα ελληνικά. Η προσωπική μου σχέση με την Ελλάδα ξεκινά περισσότερο από σαράντα πέντε χρόνια πριν και έχω γράψει περισσότερα για αυτήν στον Πρόλογό μου στην αγγλική έκδοση, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι στο πλαίσιο της εργασίας του ο πατέρας μου τοποθετήθηκε στην Αθήνα για τρία χρόνια τη δεκαετία του 1980. Θυμάμαι που η μητέρα μου και εγώ συνηθίζαμε να ψάχνουμε στα βιβλιοπωλεία (ιδιαίτερα το Compendium, όταν βρισκόταν στην Οδό Νίκης) για βιβλία σχετικά με την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδα – στα αγγλικά. Ονειρεύομαι την ημέρα που θα πάω σε ένα βιβλιοπωλείο στην Αθήνα και θα αγοράσω το δικό μου βιβλίο – στα ελληνικά! Δυστυχώς δεν μπόρεσα να επισκεφτώ την Ελλάδα τον περασμένο χειμώνα λόγω της πανδημίας. Υπό κανονικές συνθήκες, θα περάσω τις 90 ημέρες που μου επιτρέπει η Συνθήκη του Σένγκεν στην Ελλάδα τον χειμώνα του 2021, όταν θα έχω μια εκπαιδευτική άδεια τεσσάρων μηνών από τα εκπαιδευτικά μου καθήκοντα. Το μήνυμά μου στους Έλληνες αναγνώστες και συναδέλφους είναι: «Παραμείνετε ασφαλείς, παραμείνετε υγιείς και διατηρήστε την αισιοδοξία σας για την έλευση καλύτερων ημερών». Και, μεσούσης μιας πανδημίας, παραθέτω το ρηθέν: «Από τη συμπεριφορά του καθενός εξαρτάται η τύχη όλων».

Η Μάχη της Χαιρώνειας σηματοδότησε την πτώση της κλασικής αρχαιότητας και την άνοδο της μακεδονικής ισχύος, την αρχή της ελληνιστικής περιόδου. Για πολλά χρόνια θεωρούνταν από κάποιους μια σκοτεινή σελίδα στην Ιστορία, η οποία οδήγησε στο τέλος των ελληνικών πόλεων-κρατών και κατά συνέπεια στο τέλος της ελευθερίας. Σε αντίθεση με τη συγκεκριμένη άποψη, μπορείτε να μας πείτε πώς ο μακεδονικός ελληνισμός μπορεί να θεωρηθεί ως συνέχεια του πολιτισμού της κλασικής εποχής;

Αντίθετα με τις παλαιότερες απόψεις, δεν θεωρώ ότι η Μάχη της Χαιρώνειας σηματοδότησε την άνοδο της μακεδονικής ισχύος ή την πτώση της κλασικής αρχαιότητας. Η συγκεκριμένη μάχη αποτέλεσε οπωσδήποτε ένα γεγονός κρίσιμης σημασίας. Ωστόσο, ο Φίλιππος Β’ ήδη για δύο δεκαετίες έφερνε σταδιακά τη Μακεδονία στο προσκήνιο όσον αφορά την κατανομή ισχύος στο Αιγαίο. Έθεσε τέλος στον Τρίτο Ιερό Πόλεμο, αφενός, και έλεγχε πλήρως την Ήπειρο και τη Θεσσαλία καθώς και τη Χαλκιδική ήδη πριν από το 338. Επιπλέον, και ο Φίλιππος Β’ και ο Αλέξανδρος Γ’ ήταν μεγάλοι θαυμαστές του κλασικού, και ιδιαίτερα του Αθηναϊκού πολιτισμού, και οι δύο ήταν αρκετά επιεικείς με την Αθήνα, αλλά όχι και με τη Θήβα, μετά τη Μάχη της Χαιρώνειας μέχρι και τον θάνατο του Αλέξανδρου. Ήταν ο Αντίπατρος, μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, ο οποίος ανέτρεψε τη δημοκρατική κυβέρνηση (ως αντίποινα για τον Λαμιακό Πόλεμο) και ο γιος του ο Κάσσανδρος, ο οποίος επέβαλε ως κυβερνήτη τον Δημήτριο τον Φαληρέα. Όταν ο ίδιος ο Δημήτριος (ένας Αθηναίος), ο οποίος ήταν, όπως ο Αλέξανδρος και (πιθανότατα) ο Πτολεμαίος, ένας πρώην μαθητής του Αριστοτέλη, κατέφυγε αργότερα στην Αλεξάνδρεια, τέθηκε στην υπηρεσία του Πτολεμαίου για να οργανώσει μια βιβλιοθήκη σύμφωνα με το Αριστοτελικό πρότυπο, η οποία έγινε η Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Χωρίς τη συγκεκριμένη Βιβλιοθήκη, την οποία οι Πτολεμαίοι χρηματοδοτούσαν πλήρως για τρεις αιώνες, μπορεί να μην είχε διασωθεί ο κανόνας της Αρχαιοελληνικής τραγωδίας, οι λυρικοί ποιητές, τα έπη του Ομήρου, κ.λπ. Η ελληνιστική περίοδος, την οποία ο Αλέξανδρος και οι Μακεδόνες στρατηγοί του εγκαινίασαν, είναι μια ελληνοποιημένη εποχή, καθώς αυτή είναι η έννοια του όρου «ελληνιστική». Όχι μόνο ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος, αλλά και οι ηγέτες Διάδοχοι ήταν ιδρυτές πόλεων, και οι πόλεις που ίδρυσαν είχαν ως πρότυπο την ελληνική πόλη-κράτος, με τα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της αγοράς, του γυμνασίου και του θεάτρου. Πάρτε ως παράδειγμα την Αντιόχεια επί Ορόντου, μια πόλη ιδρυθείσα από το Σέλευκο Α’, η οποία αργότερα αποτέλεσε κέντρο της Ορθόδοξης Ανατολής. Όσο για το αν η Χαιρώνεια αποτελεί μια σκοτεινή σελίδα της ιστορίας, αντιθέτως, είναι αξιοσημείωτο ότι ο Δημοσθένης πέτυχε τη συμμαχία της Θήβας με την Αθήνα, παρόλο που ηττήθηκαν στη μάχη στην οποία πολέμησαν σκληρά. Δεν βλέπω κάποιο τέλος της ελληνικής πόλης-κράτους μετά τη Χαιρώνεια, βλέπω μια εξέλιξη της πόλεως. Επίσης, υπάρχουν πιο σκοτεινές σελίδες στην ιστορία, κατά τη γνώμη μου, για παράδειγμα κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν οι Αθηναίοι σφαγίασαν τους Μήλιους άνδρες. Θεωρώ το συγκεκριμένο επεισόδιο ιδιαίτερα σκοτεινό, έχοντας διαβάσει στο 5ο Βιβλίο του Θουκυδίδη τον Διάλογο Αθηναίων-Μηλίων και τις Τρωάδες του Ευριπίδη. Επίσης, θεωρώ την ολιγαρχική κυβέρνηση των Τριάντα Τυράννων που επέβαλε ο Λύσανδρος μετά την άλωση της Αθήνας το 404/3 σκοτεινότερη από την εγκατάσταση από τον Κάσσανδρο φρουράς στον Πειραιά και την επιβολή ενός κυβερνήτη στην πόλη. Άλλοι πιθανά διαφωνούν, αλλά η γνώμη μου είναι αυτή.

Τι σας ώθησε να γράψετε αυτό το βιβλίο; Ποια ήταν η υποδοχή του μέχρι στιγμής; Λάβατε κάποια σχόλια, τα οποία οδήγησαν σε κάποιον διάλογο σχετικά με το έργο σας ή τα οποία σας ώθησαν να σκεφτείτε να προσθέσετε κάτι σε αυτό;

Η πρόσκληση για τη συγγραφή του βιβλίου έλαβε χώρα απευθείας από τον εκδότη, τον Μάθιου Γκίμπονς (Matthew Gibbons) του εκδοτικού οίκου Routledge. Μου φάνηκε ένα τέλειο έργο για μένα, το οποίο έπρεπε να αποδεχτώ δεδομένων των ειδικότερων ενδιαφερόντων διδασκαλίας και έρευνας. Ο εκδότης επιθυμούσε ένα βιβλίο το οποίο θα κάλυπτε ολόκληρη την ιστορία της Μακεδονίας από την αρχαιότερη εποχή μέχρι τον Φίλιππο Ε’ και τον Περσέα, δίνοντας έμφαση στον Φίλιππο Β’ και τον Αλέξανδρο Γ’, κάτι που θα ήταν κατάλληλο ως βιβλίο διδασκαλίας σε προπτυχιακά τμήματα πανεπιστημίων και κολεγίων στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στην Αυστραλία. Δεν έχω λάβει αρκετά σχόλια σχετικά με την αγγλική έκδοση ακόμη, γνωρίζω όμως ότι κάποιοι Αμερικανοί συνάδελφοι τη χρησιμοποίησαν στα μαθήματά τους.

Από την εμπειρία μου, διαπιστώνω γενικά μια ανάγκη στην κοινωνία για περισσότερη ανοχή και αποδοχή διαφορετικών πολιτισμών και παραδόσεων.

Ζείτε στον Καναδά, ένα δημοκρατικό χωνευτήρι πολιτισμών, μια πολυπολιτισμική κοινωνία όπου η ζωή κυλά αρμονικά. Στην επικράτειά της η Μακεδονική Αυτοκρατορία φιλοξενούσε πολλές διαφορετικές εθνότητες και πολιτισμικές παραδόσεις. Παρόλο που έχουμε να κάνουμε με ριζικά διαφορετικά καθεστώτα και περιόδους, μπορούμε να αναγνωρίσουμε κάποια κοινά σημεία στις συγκεκριμένες κοινωνίες;

Η έξωθεν άποψη ενός δημοκρατικού χωνευτηρίου είναι ιδεαλιστική. Τολμώ να πω ότι η καναδική κοινωνία ως αρμονικά πολυπολιτισμικό χωνευτήρι είναι ένα έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη. Για παράδειγμα, πολλά γίνονται σήμερα σε κυβερνητικό επίπεδο για την αλλαγή μακροχρόνιων απεχθών πολιτικών όσον αφορά τον αυτόχθονα πληθυσμό. Κατάγομαι από αποίκους, είμαι η δωδέκατη γενιά τους. Υπήρξα ο επίσημος χορηγός μιας οικογένειας μεταναστών προσφύγων, οι οποίοι πλέον έχουν λάβει την καναδική υπηκοότητα. Από την εμπειρία μου, διαπιστώνω γενικά μια ανάγκη στην κοινωνία για περισσότερη ανοχή και αποδοχή διαφορετικών πολιτισμών και παραδόσεων. Από την έρευνά μου, πιστεύω ότι ο Αλέξανδρος προσπάθησε να βρει ή να δημιουργήσει κοινά στοιχεία μεταξύ των Μακεδόνων και των Περσών. Οι φοιτητές μου αυτό το τρίμηνο συζητούσαν και προβληματίζονταν αν ο Αλέξανδρος ακολουθούσε μια πολιτική ενσωμάτωσης ή όχι. Τα αρχαία στοιχεία μάς υποδηλώνουν ότι ο ίδιος ο Αλέξανδρος, μαζί με μερικούς από τους στενούς συντρόφους του, υιοθέτησαν νέες πολιτιστικές πρακτικές και παραδόσεις. Ο Πευκέστας, για παράδειγμα, έμαθε την Περσική γλώσσα και απολάμβανε τον σεβασμό των Περσών ως κυβερνήτης της σατραπείας της Περσίδος. Γνωρίζουμε ότι ο Αλέξανδρος άλλαξε την ενδυμασία του και το πρωτόκολλο της αυλής του σε μια προσπάθεια ανάμειξης των περσικών και μακεδονικών πρακτικών της αυλής, ενώ προσπαθούσε να παρουσιάσει τον εαυτό του ως βασιλέα όχι μόνο των νικητών αλλά και των κατακτημένων, και ότι ενσωμάτωσε έναν αριθμό Περσών ευγενών στην ανώτερη διοίκησή του, καθώς και χιλιάδες Πέρσες άνδρες στις τάξεις του στρατού του. Το αν το έπραξε αυτό για ρεαλιστικούς ή περισσότερο ιδεαλιστικούς λόγους πιθανά μόνον ο Αλέξανδρος θα μπορούσε να το πει. Οι ακαδημαϊκές απόψεις έχουν μετατοπιστεί από την ιδεαλιστική άποψη στη ρεαλιστική άποψη κατά τα τελευταία εβδομήντα χρόνια περίπου. Αλλά ανεξάρτητα από το ποια ήταν τα κίνητρα του Αλέξανδρου, οι περισσότεροι Μακεδόνες απέρριπταν κατηγορηματικά τις απόπειρές του να ενσωματώσει Πέρσες στις τάξεις τους. Ο Αλέξανδρος επέλεξε μια Σογδιανή γυναίκα ως πρώτη σύζυγό του, κι έπειτα παντρεύτηκε δύο γυναίκες από την περσική βασιλική δυναστεία. Οι δύο τελευταίοι γάμοι είχαν φυσικά πολιτική χροιά, παρόλο που ο πρώτος, σύμφωνα με τις πηγές, ήταν ένας γάμος από έρωτα. Οι περισσότεροι Μακεδόνες ωστόσο εναντιώνονταν στην υιοθεσία μη μακεδονικών εθίμων και αυτό προκαλούσε τριβές, μερικές φορές με θανάσιμα αποτελέσματα, μεταξύ του βασιλέως και μερικών από τους αυλικούς του. Αν ο Αλέξανδρος είχε ζήσει περισσότερα χρόνια, πιθανά θα είχε επιτύχει περισσότερη πρόοδο όσον αφορά μια κοινωνία ενσωμάτωσης σε επίπεδο αυλής και στρατού. Την εποχή του θανάτου του, δεν είχε κάποια πολιτική ενσωμάτωσης με την πατρίδα· τα τέκνα μεικτών γάμων στον στρατό –στρατιωτών οι οποίοι είχαν παντρευτεί με γυναίκες από τις διάφορες εθνοτικές ομάδες και περιοχές της Περσικής Αυτοκρατορίας– παρέμεναν στην Ασία όταν οι πατέρες τους ολοκλήρωναν τη στρατιωτική τους θητεία και επέστρεφαν στην πατρίδα τους.

Όταν μιλάμε για τον πολιτισμό ο οποίος άνθισε στην αρχαία Μακεδονική Αυτοκρατορία, μιλάμε επίσης για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Υπάρχουν σημεία διαχωρισμού, διαφοροποίησης, επηρεάζει η γεωγραφική περιοχή τον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό;

Υπάρχουν σημεία διαχωρισμού και διαφοροποίησης. Ορισμένα από αυτά περιορίστηκαν με την πάροδο του χρόνου, άλλα πάλι όχι. Η βασιλεία διαφοροποιεί τον μακεδονικό πολιτισμό. Μέχρι να επιβάλουν οι Ρωμαίοι την αλλαγή στους τελευταίους, οι Μακεδόνες δεν δοκίμασαν ποτέ οποιονδήποτε άλλο τύπο διακυβέρνησης, και αυτό παρόλο που, όπως ορίζει ο Αριστοτέλης, επέκτειναν τις δημόσιες θέσεις. Δεν πρόκειται για τη μοναδική βασιλεία, αλλά είναι χαρακτηριστική. Η δυαδική βασιλεία των Σπαρτιατών, όπως η μακεδονική βασιλεία, ήταν κληρονομική και οι Σπαρτιάτες βασιλείς ήταν στρατιωτικοί ηγέτες, αλλά σε αντίθεση με τους Μακεδόνες βασιλείς υπόκειντο σε ελέγχους και σε μηχανισμούς εξισορρόπησης. Οι μακεδονικές ταφές είναι χαρακτηριστικές: δεν υπάρχει τίποτε συγκρίσιμο με αυτές. Δεν πιστεύω ότι καμία από αυτές, η βασιλεία ή η ταφή, υπαγορεύεται από τη γεωγραφία. Από την άλλη πλευρά, οι Μακεδόνες ήταν εξαίρετοι κτηνοτρόφοι και κυνηγοί, δύο ιδιότητες οι οποίες υπαγορεύονται από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Ο Όλυμπος αποτελεί ένα σημαντικό γεωγραφικό εμπόδιο, αλλά μπορεί να παρακαμφθεί – και αυτό συνέβαινε μάλλον εύκολα στον ρουν της ιστορίας. Οι αρχαίες πηγές χρησιμοποιούν δύο όρους, Μακεδόνες και Έλληνες. Γιατί συμβαίνει αυτό δεν το γνωρίζω. Στην αυλή οποιουδήποτε από τους Μακεδόνες βασιλείς, από τον Αλέξανδρο Α’ (ο οποίος αυτοπροσδιορίζεται ως ένας Έλληνας ο οποίος κυβερνά τους Μακεδόνες) και έπειτα, αν όχι και προηγουμένως, μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι οι Μακεδόνες και οι Έλληνες συνυπήρχαν, εμφανώς αρμονικά· και οι δύο λαοί συμπεριλαμβάνονταν στους συντρόφους του Φιλίππου Β’ και του Αλέξανδρου Γ’. Θα μπορούσε να βρει κανείς κορυφαίους Έλληνες λόγιους, διανοούμενους και φιλόσοφους σε οποιαδήποτε μακεδονική αυλή της κλασικής και της ελληνιστικής περιόδου. Είναι το περιβάλλον της βασιλικής αυλής το οποίο διαφοροποιείται. Η γεωγραφική περιοχή φαίνεται ότι είχε ως αποτέλεσμα έναν διαχωρισμό και μια διαφοροποίηση στον τρόπο που θεωρούσαν τους Μακεδόνες οι κλασικοί Έλληνες στον Νότο, καθώς και οι μετέπειτα Έλληνες και Ρωμαίοι που έγραψαν γι’ αυτούς. Ο Δημοσθένης ο Αθηναίος ως γνωστόν αποκαλούσε τον Φίλιππο Β’ βάρβαρο. Την ίδια στιγμή, ο Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, ο οποίος πιθανά είχε περάσει μέρος των παιδικών του χρόνων στη μακεδονική αυλή όταν ο πατέρας του ήταν ο ιατρός της αυλής του Αμύντα Γ’, πατέρα του Φιλίππου, είχε τέτοιες σχέσεις με τον Φίλιππο που τον κάλεσε ο βασιλέας ως προσωπικό διδάσκαλο του νεαρού Αλέξανδρου και των συντρόφων του. Ο μακεδονικός στρατός διαφέρει. Ο στρατός του Φίλιππου και του Αλέξανδρου δεν είναι ένας στρατός που αποτελείται από πολίτες-οπλίτες, είναι ένας μόνιμα επαγγελματικός στρατός ο οποίος περιλαμβάνει σώματα υποτελών λαών στο πλευρό των Μακεδόνων, ενώ το ιππικό παίζει έναν πολύ σημαντικότερο ρόλο από ό,τι στις πόλεις-κράτη. Οι κατακτήσεις του Αλέξανδρου δεν μπορούν να συγκριθούν με τίποτε άλλο. Στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ., ως συνέπεια της εκστρατείας στην Ανατολή και των μετέπειτα πολέμων των διαδόχων, οι Μακεδόνες, με παρόμοιο αλλά πολύ εκτενέστερο τρόπο με εκείνον των Ελλήνων αποίκων της αρχαϊκής περιόδου, εξαπλώθηκαν σε τρεις ηπείρους, όπου και στις τρεις ίδρυσαν μακροχρόνιες δυναστείες κυβερνητών –τους Αντιγονίδες στην Ευρώπη, τους Σελευκίδες στην Ασία, τους Πτολεμαίους στην Αφρική– και άφησαν μόνιμες κληρονομιές, εμφανείς ακόμη και στις μέρες μας, σε μακρινούς τόπους. Αυτή η κληρονομιά αναγνωρίζεται ως ελληνιστική ή ως ένα υβρίδιο της τοπικής κληρονομιάς με την ελληνιστική.

Όπως είναι γνωστό, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Τι μπορεί να μας διδάξει η ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας σχετικά με την τρέχουσα περίοδο της ιστορίας μας;

Αν επρόκειτο να αντλήσω κάποιο μάθημα από την Αρχαία Μακεδονία, αυτό θα ήταν ότι οι εμφύλιες διαμάχες, κάτι που ο Θουκυδίδης θεωρεί ότι αποτελεί μια φυσική τάση των ανθρώπων η οποία θα επαναληφθεί αν δεν αμβλυνθεί, εξασθενούν, διαιρούν και καταστρέφουν. Καθώς και ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος εξολόθρευσαν τους ανταγωνιστές για τη βασιλεία τους και τις αντίπαλες φατρίες, η γενική απουσία εμφύλιων συγκρούσεων κατά τη διάρκεια των βασιλειών τους βρίσκεται σε έντονη αντίθεση με την τεσσαρακονταετή περίοδο των πολέμων των διαδόχων. Γενικά, οι βασιλείες του Φίλιππου και του Αλέξανδρου σημαδεύονται από ενότητα. Ο Φίλιππος συνένωσε τους ευγενείς της Άνω Μακεδονίας και της Κάτω Μακεδονίας, έδωσε στους κατώτερης τάξης στρατιώτες του πεζικού το μερίδιο τιμής το οποίο απολάμβανε το πλουσιότερο ιππικό και επέφερε κοινή ειρήνη στις συνεχόμενα εμπλεκόμενες σε πόλεμο πόλεις-κράτη. Ο Αλέξανδρος, εκτός από την καταστολή των περιστασιακών αναταραχών στις μακεδονικές τάξεις, κέρδισε τη συνεργασία των γειτονικών φυλών δίνοντάς τους μερίδιο στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του και κέρδισε τον σεβασμό κατακτημένων λαών αναθέτοντάς τους έναν έμπιστο ρόλο στη Μακεδονική Αυτοκρατορία.

Αρχαία Μακεδονία
Η Ιστορία του βασιλείου από την ίδρυσή του έως και τη ρωμαϊκή κατάκτηση
Carol J. King
Μετάφραση: Κλεάνθης Ζουμπουλάκης
Historical Quest
σ. 736
ISBN: 978-618-5088-56-9
Τιμή: 20,00€

Twitter