Η Ντίνα Ιλίνιντσνα Ρούμπινα γεννήθηκε το 1953 στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Σπούδασε μουσική στο Εθνικό Ωδείο της Τασκένδης και σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών δημοσίευσε το πρώτο της διήγημα στο ιστορικό ρωσικό λογοτεχνικό περιοδικό Γιούνοστ. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 μετακόμισε στη Μόσχα και μερικά χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε οριστικά στο Ισραήλ, μαζί με όλη της την οικογένεια. Εκτός από μυθιστορήματα και πολυάριθμα διηγήματα, έχει επίσης γράψει θεατρικά κείμενα και κινηματογραφικά σενάρια και έχει ασχοληθεί με τη δοκιμιογραφία. Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες και αποσπάσει βραβεία και διακρίσεις, ενώ το μυθιστόρημά της Στη φωτεινή πλευρά του δρόμου, που υπήρξε επίσης υποψήφιο για Booker, τιμήθηκε με το ρωσικό βραβείο «Μεγάλο Βιβλίο» («Μπαλσάγια Κίνγκα») το 2007. Το συγκεκριμένο βιβλίο, που η συγγραφή του κράτησε σχεδόν 25 χρόνια, κυκλοφόρησε το 2018 στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Λέμβος, σε εξαιρετική μετάφραση της Ελένης Κατσιώλη – την οποία και ευχαριστούμε ιδιαίτερα για τη μετάφραση των απαντήσεων στην παρούσα συνέντευξη.

Στη Φωτεινή πλευρά του δρόμου περιέχονται αυτούσια αυτοβιογραφικά στοιχεία;

Εννοείται, αφού είναι ένα μυθιστόρημα από την πατρική γη και η «εναλλακτική βασική ηρωίδα» του μυθιστορήματος είμαι εγώ η ίδια, με τις αναμνήσεις μου από την παιδική και την εφηβική ηλικία. Αυτό το αφήνω να φανεί ξεκάθαρα. Για να μην αναφέρω το γεγονός ότι υπάρχουν διάλογοι με τον πατέρα μου και τη μητέρα μου – οι αναμνήσεις τους για την πόλη από τις δεκαετίες του ’40 και του ’50.

Το κείμενό σας κοσμούν ιδιαίτερα ζωντανές περιγραφές τοπίων και σκηνών (τις οποίες η μεταφράστρια Ελένη Κατσιώλη έχει αποδώσει θαυμάσια στα ελληνικά). Ως συγγραφέας, θεωρείτε τον ρόλο του χώρου/τόπου της ιστορίας εξίσου πρωταγωνιστικό με αυτούς των προσώπων;

Φυσικά. Το περιβάλλον του μυθιστορήματος, ο «αέρας» του, δεν δημιουργείται μόνο από τους ήρωες· δεν μπορούν να δράσουν στο κενό. Και όσο πιο πυκνός, τόσο πιο φωτεινός και πιο ουσιαστικός είναι ο κόσμος γύρω τους, και όσο πιο πολύ πιστεύει ο ειλικρινής αναγνώστης στην αλήθεια της δράσης, τόσο πιο πρόθυμα μοιράζεται τον ρόλο με τον συγγραφέα του βιβλίου. Εξάλλου, ο ρόλος του αναγνώστη είναι τεράστιος: δημιουργεί ένα βιβλίο διαβάζοντάς το, ανησυχώντας για τους ήρωες, θαυμάζοντας τα περιγραφόμενα κτίρια, τα ηλιοβασιλέματα, τον νυχτερινό ουρανό, τα σύννεφα. Μόνο με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ο πραγματικός κόσμος του μυθιστορήματος.

Η ζωή είναι πολύ πιο εφευρετική από οποιονδήποτε άνθρωπο. Η ζωή είναι θαυμαστή και φριχτά σκληρή.

Είστε κόρη ζωγράφου, ενώ η ίδια έχετε σπουδάσει μουσική. Ο σύζυγός σας είναι επίσης ζωγράφος (όπως και η Βέρα στο μυθιστόρημα). Στοιχεία των τεχνών αυτών είναι ορατά στο αφηγηματικό σας ύφος. Η χρήση τους είναι εσκεμμένη ή κάποιες φορές συμβαίνει υποσυνείδητα;

Όχι βέβαια: όταν γράφεις βιβλία σχεδόν πενήντα χρόνια, το λεγόμενο «ασυνείδητο» έχει περάσει από καιρό στη σκιά, και στο πρώτο πλάνο εμφανίζεται η δεξιότητα της γραφής. Η πείρα δεν οικοδομεί μόνο ίντριγκες αλλά και μια βαθιά γνώση των τεχνικών, με τη βοήθεια των οποίων μπορεί να εμφανιστούν στον καλλιτεχνικό καμβά του βιβλίου μουσικές και ζωγραφικές ιδιότητες. Μπορεί να ηχεί, να τρεμοπαίζει και να εκπλήσσει τους αναγνώστες με τη φωτεινότητα των χρωμάτων.

Στη Φωτεινή πλευρά του δρόμου υπάρχει ένα πλήθος αναφορών, άμεσων ή έμμεσων, σε άλλους συγγραφείς –και όχι μόνο (ξεκινώντας από τον τίτλο, που είναι δανεισμένος από τραγούδι του Άρμστρονγκ)– καθώς και σε ιστορικά γεγονότα. Θα μπορούσε ένας αναγνώστης χωρίς τις ανάλογες προσλαμβάνουσες να κατανοήσει σε βάθος το βιβλίο;

Ξέρετε, στην παιδική ηλικία και στην εφηβεία διαβάζαμε άπληστα βιβλία ξένων συγγραφέων – ίσως επειδή στη Σοβιετική Ένωση υπήρχε ένα θαυμάσιο μεταφραστικό ινστιτούτο, στο οποίο ζούσαν και εργάζονταν πολύ ταλαντούχοι μεταφραστές. Και όλες οι δυσκολίες, όλες οι πραγματικότητες της κάθε κουλτούρας υπερνικούνταν από το γεγονός ότι η κάθε «ξένη» λεπτομέρεια εξηγούνταν απαραιτήτως με μια παραπομπή στο κάτω μέρος της σελίδας. Η κατανόηση του παγκόσμιου πολιτισμού είναι εργασία, είναι εκπαίδευση. Από την παιδική ηλικία, διαβάζαμε Μύθους και θρύλους της Αρχαίας Ελλάδας, διαβάζαμε Σοφοκλή, Ευριπίδη... Γνωρίζαμε εξαιρετικά τους Έλληνες ήρωες, απαγγέλλαμε απέξω Οδύσσεια. Και επειδή όλα αυτά είναι στοιχεία παγκόσμιου πολιτισμού, ο μορφωμένος άνθρωπος πρέπει οπωσδήποτε να τα γνωρίζει. Έτσι δημιουργείται η πνευματική ελίτ της κάθε χώρας. Βεβαίως, μπορείτε να ακολουθήσετε την «απλοϊκότητα» του αναγνώστη, ειδικά με την επιπολαιότητα της σύγχρονης ανάγνωσης. Αυτή είναι μια πολιτική πολλών σύγχρονων εκδοτών. Για παράδειγμα, πρόσφατα στην ισπανική μετάφραση του μυθιστορήματός μου Σύνδρομο Πετρούσκα, ο μεταφραστής αντικατέστησε τα ονόματα των ηρώων, για να είναι πιο... εύκολα στον αναγνώστη. Και λοιπόν, ρώτησα, μήπως και η Ναστάσια Φιλίποβνα στο μυθιστόρημα Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι θα πρέπει να ονομάζεται στην Ισπανία κάπως σαν Κάρμεν ή Κοντσίτα; Γιατί διαβάζοντας το περίφημο μυθιστόρημα του Μάρκες Εκατό χρόνια μοναξιά, τα παιδιά της Ρωσίας απομνημόνευαν στιγμιαία και χρησιμοποιούσαν άνετα το «άβολο» για τον ρωσόφωνο όνομα του συνταγματάρχη Αουρελιάνο Μπουενδία, και κανείς δεν τον μετέτρεψε σε Αλεξάντρ Μπουντίν; Εργαστείτε σκληρά! Το έργο του αναγνώστη δεν είναι λιγότερο γόνιμο και αξιοσέβαστο από το έργο του συγγραφέα. Τα βιβλία δημιουργούνται με αμοιβαία συνεργασία... και τότε η νοημοσύνη και η γνώση των παιδιών μας θα εμπλουτιστεί με τις πραγματικότητες του παγκόσμιου πολιτισμού και όχι μόνο με σημεία και οικείες ενδείξεις του πολιτισμού της πατρίδας τους.

Η μητέρα (Κάτια) και η κόρη (Βέρα) έχουν διαμετρικά αντίθετους χαρακτήρες – είναι κυριολεκτικά η μέρα με τη νύχτα. Η Κάτια είναι, κατά κάποιον τρόπο, το σκοτάδι και η Βέρα (της οποίας, μάλιστα, η αγνότητα και η καλοσύνη συνδέονται με την καλλιτεχνική της έφεση) το φως. Πρόκειται για καθαρά έμφυτες ιδιότητες της καθεμιάς τους ή οφείλονται, και σε ποιο βαθμό, στο περιβάλλον και τις συνθήκες;

Πιστεύω (και πολλές φορές στη ζωή μου πείστηκα) ότι η γενετική διαδραματίζει τεράστιο ρόλο στον χαρακτήρα του ανθρώπου, δηλαδή το σύνολο των γονιδίων που λαμβάνουμε κατά τη γέννηση. Τεράστιος ο ρόλος τους! Αλλά όχι σε όλα. Και, φυσικά, το περιβάλλον όσο και οι συνθήκες ανάπτυξης της προσωπικότητας παίζουν έναν περιοριστικό, εκπαιδευτικό ρόλο. Αυτή τη συγχώνευση της πραγματικότητας την ονομάζουμε «μοίρα».

Στην αφήγησή σας συνδυάζετε ιστορικά και μυθοπλαστικά στοιχεία, αναδρομές στο παρελθόν, πρώτο και τρίτο πρόσωπο, καθώς και «ελεύθερο πλάγιο λόγο». Πόσο εύκολο είναι να συνυπάρξουν αρμονικά όλα αυτά τα συστατικά σε ένα βιβλίο;

Όλα αυτά είναι ζητήματα ύφους. Ζητήματα συγγραφικής ικανότητας. Ζητήματα σύστοιχα με το θέμα. Η βασική γραμμή της αφήγησης μπορεί να επικαλύπτεται από πρόσθετες, από μια εισαγωγική ηχώ στη ζωή των ηρώων. Ο αναγνώστης πρέπει να αισθάνεται συνεχώς ότι επιπλέει στον ρου του ισχυρού ποταμού της γενικής πλοκής. Και τότε η επικάλυψη των ηρώων, των λεπτομερειών, των πόλεων και των επεισοδίων θα διαβαστούν άνετα από τον αναγνώστη, με μια ανάσα.

Γράφοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο, προτιμάτε να βασίζεστε σε προσωπικές σας εμπειρίες ή μπορεί και να πλάσετε μια ιστορία εκ του μηδενός;

Θα πω με κάποιο χιούμορ: «τώρα πλέον μπορώ να κάνω τα πάντα». Είμαι συγγραφέας μιας δεκάδας μυθιστορημάτων και ενός τεράστιου αριθμού διηγημάτων, νουβελών και δοκιμίων, στα οποία υπάρχουν χαρακτήρες αντιγραμμένοι από γνωστούς μου ανθρώπους, όσο και εντελώς σύνθετοι χαρακτήρες. Άλλωστε, αυτό είναι το επάγγελμά μου: να συνθέτω. Για παράδειγμα, έχω γράψει αρκετές νουβέλες έπειτα από ταξίδια με τον σύζυγό μου σε διάφορες χώρες (δυστυχώς ακόμα δεν έχουμε έρθει στην Ελλάδα – αυτό θα είναι ένα μελλοντικό ταξίδι!). Και για να μη μοιάζει η νουβέλα με όμορφο «ταξιδιωτικό οδηγό», πάντα συνθέτω και ενθέτω μέσα της κάποιο συναρπαστικό θέμα, φυσικά φανταστικό... Αλλά αυτά που έχω δει γύρω μου λάμπουν πραγματικά – ο ήλιος, τα σύννεφα, τα αστέρια, λάμπει και η επιφάνεια μιας πραγματικής λίμνης, κυλάνε οι δρόμοι και ξεδιπλώνονται οι πλατείες...

Το έργο του αναγνώστη δεν είναι λιγότερο γόνιμο και αξιοσέβαστο από το έργο του συγγραφέα. Τα βιβλία δημιουργούνται με αμοιβαία συνεργασία...

Από όλα αυτά τα είδη γραπτού λόγου με τα οποία έχετε ασχοληθεί, ποιο θα λέγατε ότι σας ταιριάζει ή σας εκφράζει περισσότερο;

Όχι, το ζήτημα του είδους δεν πρέπει να εξετάζεται ως «αγαπημένο είδος του συγγραφέα». Το είδος στο οποίο οδηγείται κάθε φορά η δημιουργική μου συνείδηση υπαγορεύεται μόνο από ένα πράγμα: από το υλικό. Όταν μου έρχεται μια ιδέα στο μυαλό ή όταν ακούω ξαφνικά κάποια ενδιαφέρουσα ιστορία σε πρώτο πρόσωπο... συνήθως, αντιλαμβάνομαι αμέσως σε ποιο είδος πρέπει να γραφτεί. Ποιο είδος θα εκφράσει πιο ολοκληρωμένα αυτή την ιστορία; Ένας καλός και έμπειρος οδηγός αισθάνεται έπειτα από δύο ή τρία λεπτά τις διαστάσεις του αυτοκινήτου που πρέπει να οδηγήσει.

Σας έχει τύχει, στην καθημερινότητά σας, να αντιμετωπίσετε περιστατικά όπου η πραγματικότητα ξεπερνά τη μυθιστορηματική φαντασία;

Φυσικά! Η ζωή είναι πολύ πιο εφευρετική από οποιονδήποτε άνθρωπο. Η ζωή είναι θαυμαστή και φριχτά σκληρή. Κάθε ζωή φέρνει μαζί της την ευτυχία, την έκπληξη, τα παράδοξα και τους εφιάλτες. Στον συγγραφέα απομένει μόνο να επιλέξει από αυτή την τρομερή συγκομιδή.

Έχουν μεταφερθεί βιβλία σας στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση; Πώς θα βλέπατε μια διασκευή τους για την οθόνη;

Ναι, υπάρχουν πολλές μεταφορές δικές μου στην οθόνη. Παρεμπιπτόντως, από το μυθιστόρημα Στη φωτεινή πλευρά του δρόμου δημιουργήθηκε ένα σίριαλ στη Ρωσία που προβλήθηκε πολλές φορές. Συνήθως, η οποιαδήποτε προσαρμογή στην οθόνη μού προκαλεί απογοήτευση και αυτό είναι κατανοητό: οι χαρακτήρες που έχω δημιουργήσει έχουν μια εκφρασμένη εμφάνιση και συνήθειες και ο σκηνοθέτης βρίσκει ηθοποιούς για τον ρόλο σύμφωνα με τις δικές του παραστάσεις. Υπάρχουν όμως δύο ταινίες, Η Λιούμπκα (από το διήγημά μου) και Στην Πάνω Μασλόφκα (από το μυθιστόρημά μου), όπου παίζουν σπουδαίοι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης ακολουθεί το περίγραμμα του έργου σύμφωνα με το σενάριο που έγραψα εγώ η ίδια.

Σας ευχαριστώ θερμά.

Στη φωτεινή πλευρά του δρόμου
Ντίνα Ρούμπινα
μετάφραση: Ελένη Κατσιώλη
Λέμβος
584 σελ.
ISBN 978-618-83410-4-3
Τιμή €18,00

Η Μάριον Χωρεάνθη είναι συγγραφέας, κριτικός, εικαστικός, μουσικός και προγραμματίστρια Η/Υ.

Άλλα κείμενα:

• J.K. Rowling: «Το χριστουγεννιάτικο γουρουνάκι»
• Νίκος Χατζηπαπάς: «Νύχτα»
• Κοραής Δαμάτης: «Αφορμές»
• «Ο πολυβραβευμένος Κεν Φόλετ αποκαλύπτει το νέο του μυθιστόρημα» της Μάριον Χωρεάνθη
• Θεοδόσης Μίχος: «Η Αλκμήνη και οι άλλοι»

Twitter