Λιάνα Σακελλίου: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Η Λιάνα Σακελλίου γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία και την Αμερική. Έχουν κυκλοφορήσει 21 βιβλία της με ποιήματα, δοκίμια, άρθρα και μεταφράσεις στην Ελλάδα, τη Γαλλία, τη Ρουμανία και τις ΗΠΑ. Είναι καθηγήτρια δημιουργικής γραφής και αμερικανικής λογοτεχνίας στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος. Για τις επιστημονικές και συγγραφικές της δραστηριότητες έλαβε υποτροφίες από το Ίδρυμα Φουλμπράιτ, από το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, από το Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα, από το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ (Γουέστ Ντιν) και από το Βρετανικό Συμβούλιο. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες και δημοσιευτεί σε περιοδικά και σε εφημερίδες, καθώς και σε πολλές διεθνείς ανθολογίες. Είναι μέλος επιστημονικών εταιρειών, καθώς και της ελληνικής Εταιρείας Συγγραφέων. Η τελευταία της ποιητική συλλογή, Sequentiae, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gutenberg, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής της ποιητικής συλλογής Sequentiae;
Πάντα έγραφα «εκφραστικά» ποιήματα. Ήδη στην πρώτη μου συλλογή, Αφές ρέουσες (Νεφέλη, 1991), υπάρχουν δύο ποιήματα αφιερωμένα στον Γιάννη Παππά και στον Γιάννη Τσαρούχη, ενώ το επίγραμμα της συλλογής προέρχεται από τη Βρετανίδα γλύπτρια Barbara Hepworth. Μια υπέροχη σύμπτωση με οδήγησε στο εργαστήρι της στην Κορνουάλη, μια καλοκαιρινή μέρα του 1982, όταν το συνεργείο του BBC βρισκόταν εκεί για να παρουσιάσει τα γλυπτά της στον κήπο της και την αλληλεπίδρασή τους με το φυσικό περιβάλλον και το φως. Μου ζήτησαν να περπατήσω ανάμεσά τους και να αγγίξω κάποια από αυτά, που ήταν φτιαγμένα από ελληνικό μάρμαρο. Ξαφνικά ένιωσα μια παράξενη απελευθέρωση, καθώς το χέρι μου θώπευε την επιφάνεια των γλυπτών. Το χέρι μου τα ανέπνεε. Κι εγώ έμπαινα σε μια ιστορία, σε μια έκφραση. Το καλοκαίρι του 2017, σ’ ένα ταξίδι στη Σύρο, για να τραγουδήσω με τη χορωδία μου σε φεστιβάλ, άκουσα την ιστορία της εικόνας της Κοίμησης της Θεοτόκου από τον πατέρα Κωνσταντίνο Κοντό. Μπήκα σε μια ιστορία που «ανακάλυψα» κάτω από την εικόνα του Θεοτοκόπουλου και έφτιαξα ένα ορατόριο για πέντε σόλο φωνές.
Τι σημαίνει ο τίτλος Sequentiae;
Εκτός από το προφανές (η Κρήτη την εποχή του Θεοτοκόπουλου ήταν ενετοκρατούμενη), σημαίνει ότι όπως ο κήπος με τα γλυπτά της Hepworth, έτσι και η εικόνα της Κοίμησης του Θεοτοκόπουλου αποτέλεσε για μένα ένα καταφύγιο, ένα ιερό· ένα νέο αντικείμενο για την αφή μου. Και τα πέντε προσωπεία που χρησιμοποιώ στις Sequentiae έχουν απτή, σωματική σχέση με την εικόνα.
Ποια είναι η σχέση που έχετε με την τέχνη του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου;
Προσκεκλημένη στο Τολέδο από το φεστιβάλ ποίησης Voix Vives de Méditerranée, μου ζήτησαν να διαβάσω ποιήματά μου έξω από το μουσείο του El Greco και κάτω από μια πλατύφυλλη συκιά. Ήταν μεσημέρι καλοκαιριού, πολλή ζέστη. Το κοινό στην αρχή ήταν περιορισμένο. Όσο περνούσε η ώρα, όμως, μεγάλωνε γιατί έβγαιναν από το μουσείο οι επισκέπτες και σταματούσαν για να ακούσουν την περίεργη γλώσσα που μιλούσα και τη μετάφρασή της στα ισπανικά. Το El Greco το συναντούσα παντού, στην υψωμένη όψη ενός βουνού και στα άσημα δρομάκια μιας συνοικίας στις παρυφές του. Αναπόφευκτα, αυτά που ένιωθα εκεί –στο μουσείο, στις εκκλησίες, στο σπίτι όπου έζησε, και στους πίνακές του– έπρεπε να τα αποτυπώσω με λέξεις: ένταση, πάθος, οδύνη.
Ποιος ήταν ο άνθρωπος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος;
Σε πολλούς πίνακές του αυτοβιογραφείται. Μας κοιτάει κατάματα με διαπεραστικά μαύρα μάτια, κάτω από τοξωτά φρύδια. Νεαρός μάρτυρας σε έγγραφο συμβολαιογράφου του Χάνδακα υπογράφει ως «μαΐστρο Μένεγος Θεοτοκό-πουλος σγουράφος». Από τότε και για πάντα θα φέρει απόλυτα το όνομα με το οποίο υπέγραψε στην εικόνα της Κοίμησης: ΔΟΜΗΝΙΚΟC ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟC Ο ΔΕΙΞΑC. Στο Τολέδο θα συνεχίζει να ενώνει εικαστικά ουρανό και γη σαν επικός αστροναύτης, μετέωρος μπροστά στα τεράστια κενά του καμβά και της ύπαρξης.
Πίσω από κάθε πίνακα του Δομήνικου υπάρχει πόνος, λες και το όραμά του έπρεπε να ακουμπάει σε κάτι οδυνηρό για να ξεπηδήσει και να ακτινοβολήσει.
Γράφετε: «Εσύ, αγαπημένη/ όπως ήσουν; Τα απαλά/ δάχτυλα; Τα υγρά μάτια;/ Μόνο καψαλισμένα ζούδια/ απ’ τις ακτές;» Γιατί ο έρωτας είναι διαχρονικός σε όλα τα ζωντανά όντα;
Αναφέρεστε σε παράθεμα από τη δεύτερη sequentia. Στην ιστορία μου μια νεαρή κοπέλα, κόρη προύχοντα των Ψαρών, μπαίνει σ’ ένα σκάφος και διασώζει την εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στη ζωή της όλα έχουν πια ανατραπεί, οι γονείς της θανατώθηκαν, το νησί της κάηκε. Τώρα, στο σκάφος μ’ έναν άγνωστο κληρικό, αναλογίζεται ότι το μέλλον της συνυφαίνεται με την προστασία μιας εικόνας της Παναγίας που της θυμίζει τη μάνα της. Όσο για την ερώτησή σας, την απαντούν δέκα λέξεις από το τραγούδι «Αύρα» του Δημήτρη Παναγόπουλου: Πνοή καθάρια ζωντανή, που κάνει τα γερμένα φύλλα να θροΐζουν.
Λέτε: «Γωνιακό παράθυρο. Μουσείο. Σκιά/ άλλου λόγου απάνω μου. Ήσουν πάντα/ το μυαλό που με διήγειρε, Δομήνικε...» Αλήθεια, πώς από ένα ερέθισμα μπορούμε να εμπνευστούμε και να γράψουμε ένα ποίημα;
Κάθε έργο τέχνης είναι μια ευαίσθητη επιφάνεια, όπου η προσεκτική ματιά αφυπνίζει μια επικοινωνιακή δραστηριότητα. Πίσω από κάθε πίνακα του Δομήνικου υπάρχει πόνος, λες και το όραμά του έπρεπε να ακουμπάει σε κάτι οδυνηρό για να ξεπηδήσει και να ακτινοβολήσει. Η φθαρμένη εικόνα για την οποία γράφω επέζησε. Παρακολουθώ τις περιπέτειές της μέσα στους αιώνες. Η πατίνα του χρόνου μαύρισε την ασημένια της επικάλυψη, μαύρισε τον καμβά της και κάλυψε την υπογραφή του ζωγράφου. Ο συντηρητής της εικόνας με την καβαφική «χαρά της αφθαρσίας μες στα μάτια» έγινε τα μάτια που την αναπνέουν. Κι εγώ, στην τρίτη sequentia όπου αναφέρεστε, η πιθανή σκέψη του.
Γράφετε χρόνια ποίηση. Τελικά το να γράψεις ποίηση χρειάζεται ταλέντο ή διάβασμα και εξάσκηση;
Ο Τ.Σ. Έλιοτ έγραψε ότι οποιαδήποτε ποίηση βελτιωνόταν βασισμένη στην παράδοση θα απαιτούσε πολύ κόπο. Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν είπε πως θα προκαλούσε μεγάλη χαρά. Η απάντησή μου στην ερώτησή σας παραλληλίζεται με έναν συμβιβασμό ανάμεσα στην υπερβολική εξάσκηση και στη μεγάλη χαρά. Ούτε το ταλέντο αλλά ούτε και η εξάσκηση ξεχωριστά συμβάλλουν σε καλύτερη ποίηση. Στη ζωή μου ως ποιήτρια, έχω παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι που έλκονται από την ποίηση έχουν κάποιο ταλέντο ή την ικανότητα να αισθάνονται και να απολαμβάνουν τα ποιήματα. Εξίσου αλήθεια είναι ότι και αυτοί που μελετούν την ποίηση αυξάνουν το ταλέντο τους. Σε μια πιο άμεση απάντηση στην ερώτησή σας, θα έλεγα ότι κάποιοι έχουν προδιάθεση για τις ανταμοιβές της ποίησης ακόμη και πριν τη μελετήσουν ή ότι όταν την πρωτοσυναντήσουν, την αισθάνονται υπέροχη. Το δικό μου ενδιαφέρον για την ποίηση ξεκίνησε με μια αίσθηση θαυμασμού και γοητείας. Ένας άλλος τρόπος για να περιγράψω αυτή την κατάσταση του νου, προτού μιλήσω για το ζήτημα του ταλέντου ή της εξάσκησης, είναι ότι η ποίηση ξεκινάει με μια έλξη όπως ο έρωτας με την πρώτη ματιά. Πράγματι, μας μαγνητίζουν οι άνθρωποι ή μας απωθούν, προτού σταθμίσουμε λογικά τα χαρακτηριστικά τους, ακόμη και πριν μάθουμε πολλά για αυτούς/ές. Ένας άλλος τρόπος για να περιγράψουμε την κατάσταση του νου των ποιητών/τριών είναι να πούμε ότι αισθάνονται πως η ποίηση τους επιλέγει ή τους σαγηνεύει.
Σε κάθε περίπτωση, πιστεύετε ότι το στίγμα της ποίησης είναι ξεχωριστό και πλήρως διακριτό μέσα στο ευρύτερο πνευματικό περιβάλλον;
Η ποίηση είναι ζωοποιός πράξη, μια ξεχωριστή δραστηριότητα που μας κάνει πιο ικανούς να σχηματίζουμε έναν κόσμο σε σύμπτυξη μέσα από διακριτές λέξεις που δημιουργούν εικόνες (εικαστικό), μελικά στοιχεία (ηχητικό) και παιχνιδίσματα των σημασιών (ιδεολογικό). Μας βοηθά να αναπτύξουμε τη φαντασία μας, φωτίζει με εκλάμψεις αυτό που αισθανόμαστε αλλά δεν το γνωρίζουμε έως ότου το αρθρώσουμε. Με την κατανόηση της φαντασίας μας αυξάνουμε τη δύναμή της, βιώνουμε χαρά στην καθημερινή ζωή μας. Πόσο εξαιρετικό μπορεί να είναι ένα ποίημα! Προκαλεί την αναγέννησή μας, δεν είναι δα λίγο αυτό!
Μπορεί η ποίηση να μελοποιηθεί ή να παρουσιαστεί με άλλους τρόπους πέρα από την απαγγελία;
Σε μια παράσταση της Μήδειας από τη Φανί Αρντάν το 2006 στη γαλλική μεσαιωνική πολίχνη Lodève, μαυροφορεμένη η ηθοποιός απήγγειλε μονολόγους. Στο τέλος κάθε μονολόγου έβγαζε ένα-ένα τα βαριά βραχιόλια από το μπράτσο της, τα οποία πέφτοντας στην ξύλινη σκηνή άφηναν έναν ήχο ανάλογα με το υλικό από το οποίο ήταν φτιαγμένα. Και όταν σταματούσαν τα βραχιόλια να ηχούν, το βιολοντσέλο άρχιζε να παίζει. Όταν σταματούσε το βιολοντσέλο, άρχιζε η φωνή της Αρντάν να ακούγεται, αυθύπαρκτη. Ήταν συγκλονιστική. Η ποίηση δεν χρειάζεται συνοδείες, δεν χρειάζεται δεκανίκια για να βιωθεί. Είναι σαν να θέλουμε να δώσουμε κάτι άλλο στο κοινό, για να φύγει ευχαριστημένο, μια εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στο ποίημα. Αν θέλουμε να προσφέρουμε ένα πολυθέαμα στην ποιητική βραδιά, τότε ναι, ας βάλουμε ηθοποιούς να διαβάσουν, τραγουδιστές να τραγουδήσουν, μουσικά όργανα να παίξουν, χορευτές να χορέψουν και βίντεο να παρουσιάζουν ταυτόχρονα εικόνες. Ίσως έτσι μας πλησιάσει ένα καινούργιο κοινό! Όλοι συμφωνούμε πως η ουσία της ποίησης είναι παλίμψηστη, μας διαφεύγει, πετάει. Δεν πειράζει, ας μην την καταλαβαίνουμε, ας μείνουμε μονάχα με το άκουσμα της φωνής. Ριγούμε όταν ακούμε τη μυσταγωγική φωνή της Λαμπέτη στο ραδιόφωνο να διαβάζει ποιήματα του Καβάφη ή τη φωνή του Τεντ Χιουζ να διαβάζει την Έρημη Χώρα. Aς μείνουμε με τη φωνή να διαβάζει το ποίημα – οι λέξεις του έχουν μουσική, έχουν ρυθμό και κίνηση. Η ποίηση άλλωστε εμπεριέχει όλες τις τέχνες.
Με την κατανόηση της φαντασίας μας αυξάνουμε τη δύναμή της, βιώνουμε χαρά στην καθημερινή ζωή μας.
Σας στέλνουν ποιητικές συλλογές, σας ζητούν οι νέοι ποιητές τη γνώμη σας;
Σχεδόν καθημερινά παίρνω στα χέρια μου φακέλους με έργα νέων ποιητών/τριών από όλη την Ελλάδα. Κάποια προέρχονται από τις παλιές μου φοιτήτριες στο ΕΚΠΑ και τους σπουδαστές μου στο εργαστήρι ποίησης του Ιδρύματος Τάκη Σινόπουλου και με γεμίζουν χαρά, είναι το σημείο επαφής με το «μεγάλωμά» τους, τα καινούργια ενδιαφέροντα, τις νέες τους ποιητικές ανακαλύψεις.
Σήμερα η ποίηση έχει κατακλύσει το διαδίκτυο και εκδίδονται εκατοντάδες βιβλία. Διαβάζονται όλα αυτά τα ποιήματα;
Είναι καλό που υπάρχει περισσότερη ποίηση από ποτέ. Παρουσιάζει τη νέα πρόκληση ότι κάποιος που θέλει να διαβάσει ή να γράψει ποίηση οφείλει να αναπτύξει δεξιότητες στην επιλογή τού τι θα διαβάσει – δεξιότητες που δεν απαιτούνταν τόσο στο παρελθόν. Σήμερα, μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων διαβάζει ή γράφει ποίηση; Πιθανώς όχι. Ωστόσο, αν η ποίηση συνεχίσει τη διάχυσή της, μπορεί να ανεβάσει το επίπεδο ευαισθησίας στον γενικό πληθυσμό σε σχέση με αυτό που ήταν στο παρελθόν. Είναι ένα μέσο με το οποίο αποκτούμε διαφορετική σχέση με το περιβάλλον μας σε συνδυασμό με μια διαφορετική αίσθηση του εαυτού μας. Μας δίνει περισσότερη δύναμη για να ζήσουμε.
Πρόσφατα εκδόθηκε η ποιητική συλλογή σας Πορτρέτο πριν το σκοτάδι σε αγγλική μετάφραση της Αμερικανίδας ποιήτριας Aliki Barnstone. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό;
Παρουσιάσαμε τη συλλογή στο συνέδριο AWP (Associated Writers Progress) στη Φιλαδέλφεια τη μέρα της εθνικής μας επετείου και της γιορτής μου! Χαίρομαι πολύ το βιβλίο αυτό, γιατί το βελούδινο εξώφυλλό του το έχει επιμεληθεί και ζωγραφίσει η Aliki Barnstone. Οι μεταφράσεις της είναι εξαιρετικές. Έχει ήδη πάρει καλές κριτικές. Ο εκδότης Ron Starbuck και η μεταφράστρια Aliki Barnstone είναι ποιητές και φίλοι, κι έτσι η συνεργασία μας κύλησε απλά και χωρίς υφέσεις. Μόνο έτσι αξίζει η έκδοση ενός βιβλίου – η χαρά βοηθάει τη ρότα του.
Πέρα από την παρουσίαση της συλλογής στο συνέδριο AWP, ποιες άλλες επαφές και δραστηριότητες είχατε στο πρόσφατο ταξίδι σας στις ΗΠΑ;
Στο συνέδριο μιλήσαμε για το έργο της Αφροαμερικανίδας Μόνικα Χαντ (1953-2016), μιας λαμπρής ποιήτριας, θεατρικής συγγραφέως, καλλιτέχνιδος βιβλίων, μεταφράστριας και ακτιβίστριας. Μας έγινε επίσης πρόσκληση από το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον και διαβάσαμε ποιήματα της συλλογής στις δύο γλώσσες και μιλήσαμε για τη δημιουργική μετάφραση που επιχειρούμε, πώς μεταφράζουμε η μία το έργο της άλλης. Ταξιδέψαμε μέχρι τη Νέα Αγγλία και το Άμερστ της Μασαχουσέτης. Είδα την πρώτη άνοιξη με τα μάτια της Έμιλι Ντίκινσον, το δικό της δωμάτιο (εξωτερικά, γιατί το σπίτι ανακαινιζόταν), την εκκλησία των Ντίκινσον και το σπίτι της Σου και του Όστιν. Επισκεφτήκαμε τον τάφο της. Μείναμε σε μια φάρμα του 1850 πολύ κοντά της. Και στο σχολείο της, το Κολέγιο Μάουντ Χόλιοκ, βρήκαμε τον τάφο της Μαίρης Λάιον, της ιδρύτριάς του. Στο Χάρτφορντ του Κονέκτικατ περιηγηθήκαμε στην έπαυλη του Μαρκ Τουέιν και της Χάριετ Μπίτσερ Στόου – ήταν γείτονες και τους άρεσαν τα πάρτι και οι επισκέψεις. Α ναι, θαυμάσαμε και τ’ ασφοδέλια στον βοτανικό κήπο του Κολεγίου Σμιθ…
Τι θα απευθύνατε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Είναι όμορφο να δίνετε τις δικές σας απαντήσεις και να προσθέτετε νέες ερωτήσεις σε αυτά που ακούτε. Θα βιώσετε ένα νέο αίσθημα απελευθέρωσης και δύναμης. Η ποιητική μου συλλογή Sequentiaeγράφτηκε κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας, όταν έβγαινα έξω από το σπίτι ντυμένη σαν αστροναύτης μόνο για τα απαραίτητα ψώνια. Η ποίηση και ο Δείξας με κατεύθυναν μακριά από τα βίαια κύματα της συνωμοσίας και της παράνοιας, μακριά από τους υφάλους της απώλειας· ένας φάρος.
Sequentiae
Λιάνα Σακελλίου
Gutenberg
σ. 36
ISBN: 978-960-01-2326-5
Τιμή: 7,00€
