Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Η Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1945. Το 1965 μετοίκησε στην Αθήνα. Το 1966 εμφανίστηκε στη λογοτεχνία με το διήγημα «Έντεκα γράμματα κι ένα υστερόγραφο» στο περιοδικό Εποχές, με πρόλογο του Άγγελου Τερζάκη. Το 1972 εκδόθηκε το πρώτο της βιβλίο, μια ποιητική συλλογή με τίτλο Ο δραπέτης στο δέντρο. Από τότε μέχρι σήμερα έχει εκδώσει άλλα δεκαεννιά βιβλία, τα περισσότερα από αυτά μυθιστορήματα. Ποιήματα και πεζά της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Επίσης, έχει ασχοληθεί και η ίδια με μεταφράσεις βιβλίων. Το 2001 τιμήθηκε με το Βραβείο Ιπεκτσί (υπό την αιγίδα του ΟΗΕ) για το μυθιστόρημά της Σαν το μετάξι (Εκδόσεις Καστανιώτη, 1996). Βιβλία της βρίσκονται σε πολλές εθνικές και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο. Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Το τελευταίο μυθιστόρημά της, Μέρες και νύχτες της ζωής μας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Η Δέσποινα, καθηγήτρια Αγγλικών, ανακαλύπτει μετά τον θάνατο των γονιών της κάποια στοιχεία που τη βάζουν σε υποψίες. Γιατί αναζητά την αλήθεια;
Η Δέσποινα δεν μπορεί να παραβλέψει τις υποψίες της, επειδή αυτές δεν αφορούν δευτερεύοντα ζητήματα, αλλά την ίδια της την ύπαρξη. Μια δύναμη πάνω από τις δυνάμεις της την ωθεί στην περιπέτεια αναζήτησης της αλήθειας, ώστε να μπορέσει να ξεπεράσει το υπαρξιακό κενό και να βρει την πολυπόθητη ισορροπία. Δυστυχώς, όμως, η αλήθεια της αποδεικνύεται πολύ πιο οδυνηρή απ’ όσο μπορούσε να φανταστεί. Έτσι, η προστασία της πλάνης δίνει τη θέση της στην αγωνία και τον αγώνα για να εξημερωθεί αυτό το άγριο πράγμα που λέγεται αλήθεια.
Είμαστε έτοιμοι να πληρώσουμε το κάθε τίμημα μιας κρυμμένης αλήθειας;
Η ζωή μας είναι συνυφασμένη με την πλάνη. Ακούσια και εκούσια… Είμαστε πλάσματα δειλά, υποκριτικά, λέμε ψέματα ακόμη και στον ίδιο μας τον εαυτό, και φυσικά ποτέ δεν είμαστε έτοιμοι να πληρώσουμε βαρύ τίμημα για την αποκάλυψη της αλήθειας, που όσο πιο οδυνηρή είναι τόσο και πιο καλά κρυμμένη. Η ζωή ωστόσο μας οδηγεί κάποιες φορές σε αδιέξοδα, οπότε αναγκαστικά βρισκόμαστε ενώπιος ενωπίω. Όσον αφορά πάντως την ηρωίδα μου, εκείνη δεν αμφισβήτησε ούτε για ένα λεπτό την απόφασή της παρά τα δεινά που της επεφύλαξε. Ούτε καν ένιωσε να επιθυμεί επαναφορά της προγενέστερης κατάστασης. Κι αυτό γιατί η μεγάλη δοκιμασία την οδήγησε σ’ ένα ανώτερο επίπεδο αυτεπίγνωσης, αλλά και γνώσης των ανθρώπινων ορίων, ώστε να μπορεί να εποπτεύει τη ζωή με σοφία.
Μπορεί το ιστορικό παρελθόν να αποτελέσει βίωμα ατομικής εμπειρίας και να γίνει αφορμή για να ξεκινήσει η συγγραφή ενός βιβλίου;
Αυτό που ρωτάτε είναι ό,τι ακριβώς συμβαίνει με το μυθιστόρημά μου. To ιστορικό παρελθόν αντανακλάται στο παρόν επιβεβαιώνοντας την παλαιά ρήση «Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα».
Ο άντρας της, ο Άρης, μοιάζει σαν να έχει ξεχάσει την οικογενειακή γαλήνη και τον απορροφά η καριέρα. Πού οδηγεί συνήθως αυτή η κατάσταση;
Αυτή η κατάσταση οδηγεί κατά κανόνα σε συναισθηματική ξηρασία, σε αποξένωση και διάλυση. Για το καλό όλων είναι κρίσιμο οι άνθρωποι που συμβιώνουν να προσπαθούν να κρατούν ισορροπίες και να αντιπαλεύουν την αναπόφευκτη φθορά.
Η ζωή μας είναι συνυφασμένη με την πλάνη. Ακούσια και εκούσια…
Μήπως η κρίσιμη ηλικιακή καμπή της ζωής της ηρωίδας την κάνει να μην μπορεί να αντιδράσει;
Ο κλονισμός που έχει υποστεί είναι τόσο ισχυρός, ώστε την κάνει να βαδίζει σε κινούμενη άμμο. Δεν εμπιστεύεται πλέον ούτε τον πιο κοντινό της άνθρωπο, ούτε καν τον ίδιο της τον εαυτό. Αμφισβητεί ακόμη και τον ήλιο που ανατέλλει, όπως χαρακτηριστικά λέει. Ωστόσο, ενστικτωδώς βρίσκει βήμα-βήμα τον δρόμο προς το καθαρτήριο, απ’ όπου τελικά εξέρχεται πιο δυνατή και πιο ολοκληρωμένη. Όσοι έχουμε περάσει αυτή την καμπή, γνωρίζουμε καλά τις αναταράξεις που προξενεί εντός μας και συνακόλουθα στη ζωή μας. Οπότε ναι, η μέση ηλικία παίζει κι αυτή τον ρόλο της, αλλά σίγουρα δεν πρόκειται για τη βασική αιτία. Το φορτίο της Δέσποινας είναι αντικειμενικά πολύ βαρύ.
Και κάπου υπάρχει η ανατροπή. Πιστεύετε ότι το στοιχείο αυτό κάνει έναν αναγνώστη να μη θέλει ν’ αφήσει ένα βιβλίο από τα χέρια του;
Οι ανατροπές, χωρίς αμφιβολία, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και όντως το μυθιστόρημά μου κρύβει αρκετές εκπλήξεις, ωστόσο δεν νομίζω ότι το στοιχείο αυτό αρκεί για να διαβάσει κάποιος ένα βιβλίο απνευστί.
Στο δεύτερο μέρος μιλάτε για τον Κουρτ. Ποιος είναι ο άγνωστος Γερμανός;
Ο Κουρτ είναι ένας ιδιόρρυθμος και οπωσδήποτε ενδιαφέρων χαρακτήρας. Ως παιδί υπήρξε ορφανό πολέμου, που το ανάθρεψε με απόλυτη αφοσίωση η κρυπτοναζί γιαγιά του. Από την προεφηβεία κιόλας νιώθει κάτι να τον απομακρύνει από τους ανθρώπους και να τον ωθεί προς τα δέντρα. Γι’ αυτό και καταλήγει να γίνει δασολόγος, αφιερωμένος ψυχή τε και σώματι στο δάσος του τόπου του. Παρότι δεν περνάει καθόλου απαρατήρητος από τις γυναίκες, δεν καταφέρνει να στεριώσει μια σχέση. Ουσιαστικά η μοναδική στέρεη και διά βίου σχέση του είναι με την πόρνη που τον έκανε άντρα στα δεκαέξι του χρόνια, στα δεκαεννιά της τότε εκείνη. Επίσης, μοναδικό του φίλο θεωρεί τον Καρλ, έναν ζωγράφο, γόνο ενός καταδικασθέντος σε θάνατο ναζί, με τον οποίο γνωρίστηκε κάποτε στον στρατό και έκτοτε δεν τον ξανασυνάντησε. Στην ηλικία των εξήντα χρόνων ο Κουρτ συνειδητοποιεί ξαφνικά ότι έχει ζήσει όλη τη ζωή του μέσα σε μια πλάνη. Ιχνηλατώντας τη συγκλονιστική αλήθεια του φτάνει στην πόλη της Θεσσαλονίκης, όπου έπειτα από μια οδυνηρή περιδιάβαση συναντά τη Δέσποινα. Τότε αποκαλύπτεται και στους δύο το τελευταίο μυστικό. Εδώ αξίζει να προσθέσω ότι μέσα από την ιστορία του Κουρτ βλέπουμε μια σπάνια τοιχογραφία της Γερμανίας, που καμία απολύτως σχέση δεν έχει με την εικόνα, την οποία φέρνουμε στον νου όταν αναφερόμαστε στη χώρα αυτή. Πρόκειται για τη Γερμανία των ερειπίων και των χρόνων που ακολούθησαν την ήττα της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Και ξαφνικά έχουμε δύο ιστορίες με τη δική τους δράση. Ποιο είναι το κοινό τους στοιχείο;
Το κοινό τους στοιχείο είναι βασικά η αποκάλυψη της κοινής αλήθειας των δύο προσώπων, με ό,τι αυτή συνεπάγεται.
Γράφετε εδώ και μερικές δεκαετίες. Πώς καταφέρνετε κι έχετε πάντοτε έμπνευση;
Δεν ξέρω πώς τα καταφέρνω. Δεν πρόκειται πάντως για κατόρθωμα. Η δημιουργία ακολουθεί διαδρομές μακρές, υπόγειες, δαιδαλώδεις, κρατώντας επτασφράγιστα τα μυστικά της ακόμη κι από τον ίδιο τον δημιουργό. Και για να γίνω πιο σαφής, θα σας φέρω ως παράδειγμα το παρόν βιβλίο. Προ αμνημονεύτων χρόνων είχα ακούσει για κάποιο γεγονός που με εντυπωσίασε, αλλά στη συνέχεια ξεχάστηκε. Ωστόσο, μια ωραία πρωία, ύστερα από τουλάχιστον τριάντα πέντε χρόνια, χωρίς αιτία και αφορμή, εντελώς απρόσμενα, βγήκε η θύμησή του από κάποιο κρυφοσύρταρο του νου και μου χτύπησε την πόρτα απαιτώντας να ασχοληθώ μαζί του. Έτσι, λοιπόν, μια πληροφορία δύο αράδων, που είχε φτάσει στ’ αυτιά μου πριν από δεκαετίες, ζυμωμένη με τη φαντασία, τα βιώματα και την ψυχή μου, έγινε ένα μυθιστόρημα τριακοσίων σελίδων. Από τα παραπάνω καταλαβαίνει κανείς ότι η γνήσια δημιουργία, αυτή που πηγάζει από έναν εσώτατο εαυτό και επιβάλλεται στον συγγραφέα, απέχει παρασάγγας από τη μόδα των σεμιναρίων δημιουργικής γραφής, η οποία είναι βέβαια σύμφωνη με το κυρίαρχο πνεύμα καταναλωτισμού της ανεπτυγμένης μας κοινωνίας, όπου τα πάντα παρέχονται προς βρώσιν και πόσιν: τόσο η κουλτούρα όσο και οι ίδιοι οι άνθρωποι.
Από πού πληροφορείστε για την κυκλοφορία ενός καλού βιβλίου;
Στο παρελθόν είχα την ευχάριστη συνήθεια να επισκέπτομαι βιβλιοπωλεία και να ψάχνω μόνη μου επιτόπου. Υπήρχαν βέβαια και άλλες πηγές: έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά, εφημερίδες, ραδιοφωνικές εκπομπές λόγου, καθώς και το «Άξιον εστί», η μία και μοναδική εκπομπή βιβλίου στα χρονικά της ελληνικής τηλεόρασης. Τώρα πλέον παίρνω τις πληροφορίες μου κατά βάση από τα σχετικά ηλεκτρονικά περιοδικά ή από φιλικά πρόσωπα, με τα οποία μοιραζόμαστε κοινά ενδιαφέροντα.
Ποιο βιβλίο διαβάσατε τελευταία και σας έκανε εντύπωση;
Όταν τελείωσα τη συγγραφή του Μέρες και νύχτες της ζωής μας, νόμιζα ότι είχα πλέον κλείσει τους λογαριασμούς μου με τη Γερμανία. Κι όμως, πρόσφατα, ύστερα από τόσον καιρό, βρέθηκα πάλι με ανά χείρας ένα ακόμη ενδιαφέρον βιβλίο σχετικό με τους Ναζί. Πρόκειται για το Ελεύθερος να υπακούς – Το μάνατζμεντ από το ναζισμό μέχρι σήμερα του Γάλλου ιστορικού Γιοάν Σαπουτό, εκδ. Άγρα. Αλλά γιατί δεν έχω ακόμη απαλλαγεί από αυτές τις ανησυχίες; Μήπως επειδή η Ιστορία δεν έχει τέλος; Μήπως επειδή η Γερμανία δεν έχει πάψει να μας αδικεί;
Μέρες και νύχτες της ζωής μας
Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη
Κέδρος
σ. 304
ISBN: 978-960-04-5146-7
Τιμή: 14,00€
