συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

O Χρίστος Κ. Χριστοδούλου είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Εργάστηκε σε πολλές εφημερίδες, σε περιοδικά, καθώς και στην ΕΡΤ. Με τη συγγραφή ασχολείται εδώ και μια εικοσαετία. Η αγάπη του είναι η ιστορική έρευνα. Το πρώτο βιβλίο που έγραψε ήταν το Μουσταφά Κεμάλ και ακολούθησε τώρα το Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά από τις εκδόσεις Περίκεντρο. Ποιος ήταν όμως ο Χασάν Ταχσίν Πασάς; Εκατό χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, κανείς δε γνωρίζει ποιος ακριβώς ήταν ο Οθωμανός Αλβανός Αρχιστράτηγος Χασάν Ταχσίν Πασάς που παρέδωσε την πόλη αμαχητί στον Ελληνικό Στρατό στις 26 Οκτωβρίου 1912. Το κενό αυτό, μέσα από άγνωστες δημοσιογραφικές, πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές πηγές, έρχεται τώρα να καλύψει το βιβλίο Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά. Αποκαλύπτει συγκλονιστικά στοιχεία για τη ζωή ενός από τους πιο ικανούς και συνάμα τους πιο παρεξηγημένους στρατιωτικούς ηγέτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Σε ποιο είδος ανήκει το βιβλίο σας; Είναι ιστορικό μυθιστόρημα ή μυθιστοριογραφία;

Προτιμώ να βλέπω το βιβλίο μου ως μυθιστοριογραφία παρ’ ότι δεν είναι ούτε ιστορικό σύγγραμμα με την επιστημονική έννοια του όρου, ούτε μυθιστόρημα. Είναι ένας συγκερασμός των δύο, που το καθιστά πιο ελκυστικό ως κείμενο και ως πλοκή. Με άλλα λόγια επεδίωξα να γράψω την ιστορία του Χασάν Ταχσίν Πασά έτσι που να τη διαβάσουν ευχάριστα όλοι, και όχι μόνο οι ειδήμονες. Μην ξεχνάμε ότι πρωτίστως λειτουργώ ως δημοσιογράφος.

Ποια ήταν η αφορμή για να το γράψετε;

Αφορμή υπήρξε ένας συμπατριώτης σας από την Άρτα, ένας φωτισμένος στρατιωτικός και πολιτικός, που πολέμησε σε όλα τα εθνικά εγερτήρια και διετέλεσε κατά καιρούς υπουργός ο ίδιος, ο αείμνηστος Λεωνίδας Σπαής. Ως νεαρός δημοσιογράφος είχα την τιμή να τον γνωρίσω στη διάρκεια του γυρίσματος ενός ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για τους Βαλκανικούς Πολέμους. Τότε αυτός ο αληθινά έντιμος και ευθύς δημοκράτης, αυτός ο αυθεντικά βενιζελικός νους, μου είπε: «Κάποτε, νεαρέ μου, να ασχοληθείς με τον Χασάν Ταχσίν Πασά διότι πρόσφερε αμαχητί στην Ελλάδα τη Θεσσαλονίκη, “έπαθλον ανεκτίμητον”. Η Τουρκία τον θεώρησε προδότη. Εμείς όμως του οφείλουμε ευγνωμοσύνη». Ο Σπαής έλεγε ότι ο Πασάς ήταν ελληνικής καταγωγής, αλλά δε βρήκα άλλη παρόμοια πηγή. Εκατό χρόνια λοιπόν μετά την παράδοση της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα, κανείς μέχρι τώρα δεν ήξερε ποιος ακριβώς ήταν ο Χασάν Ταχσίν Πασάς. Θα σας φανεί παράξενο ότι ακόμα και τα εγγόνια του δε γνώριζαν πολλά πράγματα για τον παππού τους. Είναι φανερό ότι δεν πολυσυζητούσαν στην οικογένεια τους για εκείνη την εποχή και τα γεγονότα της. Κατανοητό. Αυτή την ιστορική «παράλειψη», αυτό το ηθικό κενό αν θέλετε, ανέλαβα να αποκαταστήσω εγώ ψάχνοντας σε άγνωστα αρχεία και πηγές. Έπρεπε επιτέλους να μιλήσουμε για τον άνθρωπο αυτό μέσα από το πραγματικό του μέγεθος ως ανώτατου στρατιωτικού και πολιτικού παράγοντα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και όχι μόνο ως τον ηττημένο του Σαρανταπόρου και των Γιαννιτσών. Και όπως είπε ο αείμνηστος Σπαής, να δούμε τι του οφείλουμε.

Γιατί ήταν σημαντική προσωπικότητα ο Χασάν Ταχσίν Πασάς;

Υπήρξε αστυνομικός διευθυντής Ιωαννίνων και Θεσσαλονίκης, υπήρξε βοηθός νομάρχης Θεσσαλονίκης, ήταν στρατιωτικός διοικητής Ηρακλείου και εν συνεχεία βοηθός γενικός διοικητής Κρήτης, έγινε γενικός διοικητής Υεμένης, υπηρέτησε στη Συρία και στο Ιράκ, διορίστηκε γενικός διοικητής –Βαλής– Ηπείρου, και ανδραγάθησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Τι άλλο να θυμάται κανείς από μια τόσο λαμπρή σταδιοδρομία; Διέγραψε μια πράγματι αξιοζήλευτη καριέρα. Η μοίρα όμως του επεφύλασσε ένα τραγικό φινάλε. Για την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρξε ο μοιραίος άνθρωπος, ο προδότης, που παραδίνοντας τη Θεσσαλονίκη «διέπραξε το μεγαλύτερο στρατιωτικό λάθος στην ιστορία του οθωμανικού στρατού», όπως λένε οι σύγχρονοι Τούρκοι ιστορικοί.

Τι συνέβη τότε και ο Πασάς παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες;

Θα σας πω το εξής: Ο Πασάς μετά τις ήττες στο Σαραντάπορο και στη Θεσσαλονίκη δεν είχε πολλές επιλογές, παρά να παραδώσει τη Θεσσαλονίκη με ή χωρίς άμυνα, με ή χωρίς αιματοχυσίες. Έκανε όμως κάτι για το οποίο εγώ τουλάχιστον ως μελετητής τού βγάζω το καπέλο: έσωσε μια πόλη, τον πληθυσμό της, τους πρόσφυγες και το στρατό του από τη σφαγή και την πυρά. Κυρίως όμως έδωσε το Πρωτόκολλο της Παράδοσης της Θεσσαλονίκης μόνο στους Έλληνες και όχι ΚΑΙ στους Βούλγαρους. Αν είχε μοιράσει το πρωτόκολλο, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι θα συνεχίζονταν μέχρι σήμερα.

Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες δεν πίστευαν στα μάτια τους ότι η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε;

Κανείς δεν πίστευε ότι η Θεσσαλονίκη θα γινόταν ελληνική. Μόνο ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αυτός προτού αρχίσουν οι εχθροπραξίες είπε στον Δαγκλή: «Σε είκοσι μέρες πρέπει να βρίσκεστε εντός της Θεσσαλονίκης». Γι’ αυτό αγωνιούσε μήπως ο Κωνσταντίνος αγνοήσει τις εντολές του και προλάβουν να μπούνε στην Θεσσαλονίκη οι Βούλγαροι. Πράγμα που αποφεύχθηκε όταν του έστειλε το περίφημο τηλεγράφημα με την εντολή «Σας διατάσω να βαδίσετε προς Θεσσαλονίκη».

Για τους Τούρκους ο Ταχσίν έγινε προδότης και για τους Έλληνες ήρωας. Δε βρίσκετε κάποια αντίφαση σε αυτά τα δύο γεγονότα;

Καμιά αντίφαση. Η παράδοση της Θεσσαλονίκης εκτιμάται διαφορετικά από τους Έλληνες και διαφορετικά από τους Τούρκους. Και για τους Τούρκους το να τον θεωρούν προδότη είναι κατανοητό. Εμείς όμως πώς ακριβώς τον εκτιμούμε; Έσωσε τη Θεσσαλονίκη από την καταστροφή του πολέμου, ευεργέτησε την Ελλάδα με την υπογραφή του, αλλά δεν του αναγνωρίσαμε καμία τιμή, ούτε ένα σοκάκι της Θεσσαλονίκης δε φέρει το όνομά του. Και αν δεν υπήρχε ο γιος του, ο εξαιρετικός ζωγράφος Κενάν Μεσαρέ με τους πολεμικούς του πίνακες και τα άπειρα δημοσιεύματά του σχετικά με τον πατέρα του, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς θα είχε ξεχαστεί.

Στη Θεσσαλονίκη τότε ζούσαν πάρα πολλές εθνότητες. Έχει καμία σχέση αυτή η Θεσσαλονίκη με τη σημερινή πόλη;

Η σημερινή Θεσσαλονίκη είναι μια ζωντανή επαρχιακή πόλη.

Η Θεσσαλονίκη της Τουρκοκρατίας ήταν μια μικρογραφία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήταν μια πολυεθνική, νεωτεριστική, κοσμοπολίτικη και οικονομικά εύρωστη πόλη. Αυτό οφειλόταν πρωτίστως στους Ντονμέδες, τους εξισλαμισμένους Εβραίους της πόλης, και μετά στους ίδιους τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Αυτοί, με τις επιχειρήσεις, την παιδεία, τις καινοτομίες, το νεωτεριστικό πνεύμα, την ιδεολογική τους ωριμότητα, τον κοσμοπολιτισμό και τις διεθνείς διασυνδέσεις τους, έδωσαν στη Θεσσαλονίκη τη δεσπόζουσα θέση που είχε μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτοί τέλος υπήρξαν οι πραγματικοί διασώστες της, οι σωτήρες. Μαζί με τους πρόξενους, τους θρησκευτικούς ηγέτες της πόλης, μεταξύ των οποίων και ο θρυλικός Μητροπολίτης Γεννάδιος, έπεισαν τον Πασά να παραδώσει τη Θεσσαλονίκη ΑΜΑΧΗΤΙ και ΜΟΝΟ στους Έλληνες. Όλοι είχαν τους δικούς τους λόγους γι’ αυτό.

Δίπλα στον Ταχσίν βρισκόταν ως υπασπιστής του ο γιος του, ο Κενάν. Ένας ευαίσθητος άνθρωπος και ζωγράφος. Έζησε στα Ιωάννινα και αγωνίστηκε πολύ για την υστεροφημία του πατέρα του. Βρήκατε κάποια στοιχεία για τις δραστηριότητές του μέχρι το τέλος της ζωής του στα Ιωάννινα;

Η υστεροφημία του Πασά οφείλεται κυρίως στο γιο του, τον Κενάν Μεσαρέ, ο οποίος ήταν κι ο ίδιος ένας ευπατρίδης. Βρήκα πολλά νέα στοιχεία γι’ αυτόν, ιδίως τις ανέκδοτες προσωπικές αναμνήσεις του καθώς και άπειρες επιστολές και αφηγήσεις του σε διάφορες ελληνικές εφημερίδες. Θα σας αποκαλύψω κάτι: Παρατήρησα ότι στους πολεμικούς πίνακές του δεν απεικονίζονται ποτέ μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, αλλά μόνο μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων. Αυτό δείχνει την έντιμη στάση του, την μπέσα του απέναντι στη χώρα που ανέδειξε τον πατέρα του και τον ίδιο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Κενάν ήταν επίσης Οθωμανός στρατιωτικός.

Εντύπωση μου προκάλεσαν οι τρεις ταφές της σορού του Ταχσίν Πασά. Γιατί συνέβησαν όλα αυτά τα γεγονότα;

Ετάφη πράγματι τρεις φορές. Μία στην Ελβετία, όπου πέθανε, μία στο αλβανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης, όπου μεταφέρθηκαν τα οστά του, και μία στο κτήμα Μοδιάνο στο Τόψιν, όπου σήμερα είναι το Μουσείο των Βαλκανικών Πολέμων. Αξίζει μεγάλο σεβασμό και υπογράμμιση το γεγονός ότι τα οστά του Πασά και των τέκνων του, όταν το νεκροταφείο αυτό καταπατήθηκε, μεταφέρθηκαν σε χριστιανικό νεκροταφείο και φυλάχτηκαν εκεί επί 19 χρόνια. Το 2001 ένας φωτισμένος άνθρωπος, ο κ. Βασίλης Νικόλτσιος, διευθυντής του Μουσείου, τα μετέφερε στο Τόψιν και τα ενταφίασε εκεί. Ο κ. Νικόλτσιος είναι ο τρίτος νεκροθάφτης του Πασά.

Πέρα από το βιβλίο για τον Ταχσίν Πασά, γράψατε και για τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ποια είναι η απήχηση αυτών των βιβλίων στη γειτονική χώρα;

Το βιβλίο για τον Κεμάλ πήγε πολύ καλά κι εδώ και στην Τουρκία. Δυστυχώς οι Τούρκοι εκδότες καταπατώντας αυθαίρετα το σχετικό μας συμβόλαιο δε μου απέδωσαν ποτέ τα πνευματικά δικαιώματα που μου αναλογούσαν νομίμως. Γι’ αυτό και αρνήθηκα να εκδοθεί ο Ταχσίν Πασάς στην Τουρκία.

Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι έχετε συναντήσει και τον Τούρκο πρωθυπουργό, Ταγίπ Ερντογάν. Ποια ήταν τα λόγια του για το έργο σας και για τη χώρα μας γενικότερα;

Ο κ. Ερντογάν ζήτησε να με γνωρίσει όταν πριν από τρία χρόνια βρέθηκε στην Αθήνα. Περισσότερο από τη μελέτη των πολιτικών χειρισμών του στην Τουρκία και λιγότερο από τη σύντομη συνάντησή μας στην Αθήνα έχω σχηματίσει τη γνώμη ότι είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, ένας πολιτικός ηγέτης που χρειαζόταν η Τουρκία και η ευρύτερη περιοχή.

Ποια είναι η μέχρι τώρα ανταπόκριση των αναγνωστών στο βιβλίο σας;

Το βιβλίο πάει «σφαιράτο», όπως λένε οι σημερινοί νέοι. Πριν από μια εβδομάδα κυκλοφόρησε η τρίτη του έκδοση, γεγονός ασυνήθιστο για τέτοιου είδους βιβλία. Μου δίνει μεγάλη χαρά ότι θα το παρουσιάσω στην Άρτα και στα Γιάννενα, δύο δεσπόζουσες πόλεις στο βίο και την πολιτεία του ελληνομαθούς Αλβανού Οθωμανού Αρχιστράτηγου Χασάν Ταχσίν Πασά.

Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά
Χρίστος Κ. Χριστοδούλου
Επίκεντρο
308 σελ.
Τιμή € 16,00

Twitter