John Williams: «Αύγουστος»
Ο Αύγουστος είναι το τελευταίο έργο που δημοσίευσε ο Τζον Ουίλιαμς πριν από τον θάνατό του το 1994. Πρόκειται για μια ιστορική μυθοπλασία σε επιστολική μορφή και αφορά τη δραματική ιστορία του πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης, ο οποίος παρέλαβε την εξουσία στα δεκαεννέα του χρόνια και, μετά από βίαιους αγώνες και αφού εξόντωσε όλους τους αντιπάλους, δημιούργησε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και εδραίωσε την παγκόσμια ειρήνη και ευημερία.
Το βιβλίο αποτελείται από την Εισαγωγή, τον Πρόλογο, τρία κύρια Μέρη και τον Επίλογο, όπου ο συγγραφέας καταγράφει την άνοδο του Αυγούστου στην εξουσία, την κυριαρχία, τα προβλήματα διαδοχής και την επιστολή του στον Νικόλαο της Δαμασκού.
Παρόλο που η αναδημιουργία του παρελθόντος δεν αφήνει πολλά περιθώρια λογοτεχνικών ανησυχιών στον ιστορικό μυθιστοριογράφο, ο Ουίλιαμς κατάφερε να αναστήσει την εποχή˙ να δώσει έμφαση στη διακυβέρνηση, να δείξει τις ατομικές ευθύνες και τις δύσκολες αποφάσεις, τις αντιφάσεις, τις δολοπλοκίες, τις ίντριγκες, τις εχθρότητες, τις φιλίες και τις μηχανορραφίες.
Ο Γάιος Οκτάβιος ήταν θετός γιος του Ιουλίου Καίσαρα, που ήταν θείος της μητέρας του. Το πλήρες όνομά του ήταν Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Οκταβιανός. Ο Καίσαρας στο οξυδερκές πνεύμα του διέβλεψε τον αυτοκράτορα του μέλλοντος. Πράγματι, ο Αύγουστος εκμεταλλεύτηκε έξυπνα τη δολοφονία του θετού πατέρα του και στο όνομα της τιμωρίας των ενόχων έγινε ένας από τους τρεις της «Δεύτερης Τριανδρίας» της Ρώμης, μαζί με τους Μάρκο Αντώνιο και Μάρκο Αιμίλιο Λέπιδο. Παρά το καχεκτικό και αδύναμο παρουσιαστικό του, ήταν δραστήριος, έξυπνος, άψογος χειραγωγός και προπαγανδιστής, γενναιόδωρος και αδίστακτος, αλλά και αρκετά υπομονετικός, τόσο όσο να κάνει τον Μάρκο Αντώνιο και κάθε αντίπαλό του να χάνει πολλές φορές την αυτοκυριαρχία του.
Με την απόλυτη και μοναδική εξουσία του στο ρωμαϊκό κράτος, απέκτησε και τον τίτλο «Imperator Caesar Divi Filius» και άρχισε να λαμβάνει μέτρα για να εξασφαλίσει και να αυξήσει τη δύναμή του, αρχίζοντας από την εξόντωση του Καισαρίωνα, γιου της Κλεοπάτρας και του Καίσαρα, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μελλοντικό αντίπαλο, ενώ στη συνέχεια οδήγησε την Κλεοπάτρα και τον Μάρκο Αντώνιο στην αυτοκτονία. Έπειτα, εκτόπισε τον Βρούτο και κάθε πιθανό πολιτικό αντίπαλο ώστε να μείνει μόνος διεκδικητής του θρόνου.
Μετά την εδραίωση της εξουσίας του, και εφόσον είναι αδιαφιλονίκητος ηγέτης, μπορεί να επιδοθεί σε έργα φιλανθρωπίας, με κύρια μέριμνα την παγκόσμια Ειρήνη, τη γνωστή Pax Romana ή Pax Augusta. Όμως επειδή η επιτυχία δεν είναι ποτέ εξασφαλισμένη διά παντός και η ζωή είναι απρόβλεπτη, για να στεριώσει την εξουσία του, νομιμοποίησε μιαν αυταρχική κυριαρχία στηριγμένη στο παραδοσιακό δημοκρατικό δίκαιο, βάζοντας τα νομικά, πολιτικά και πολιτιστικά θεμέλια για μια αυτοκρατορία που έμελλε να επιζήσει για δεκαπέντε αιώνες.
Ο Ουίλιαμς στη μυθοπλασία του συλλαμβάνει το πάθος και την αγριότητα αυτού του ανθρώπου, τη δημόσια εικόνα του και την ιδιωτική του, την επική ζωή του που μετά τόσους αιώνες εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο μελέτης για την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο (Principatus) και για την ιστορία της Δύσης, εν γένει.
Τα βιογραφικά στοιχεία του τα βρίσκουμε στο τρίτο μέρος του βιβλίου, στην αφήγηση του φιλόσοφου και ιστορικού Νικολάου της Δαμασκού, ο οποίος ήταν πρώην δάσκαλος στα παιδιά του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας. Ωστόσο υπάρχει και μια αυτοβιογραφία που συνέθεσε ο ίδιος ο αυτοκράτορας, με τίτλο Res Gestae Divi Augusti, Πράξεις που πραγματοποιήθηκαν από τον Θεϊκό Αύγουστο, με έντονο προπαγανδιστικό χαρακτήρα, εννοείται.
Το χάλκινο ομοίωμα της μορφής του, στις πύλες του μαυσωλείου του, που είχε αναπαραχθεί και είχε τοποθετηθεί σε κάθε επιγραφή σε όλη την αυτοκρατορία, ήταν δείγμα της εξάπλωσης της δύναμης της Ρώμης. Παρ’ όλα αυτά, ο Τάκιτος, που έγραψε την ιστορία του έναν αιώνα μετά, αναφέρει ότι κανείς, ακόμα και από τους συγχρόνους του, δεν ήξερε πραγματικά τη φύση και τους στόχους του. Ο Αύγουστος πέθανε το 14 μ.Χ. Κάποιοι, μετά τον θάνατό του, υποστήριξαν ότι ο πόλεμος προς πάντας ήταν αναγκαίος για να πάρει εκδίκηση για τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα, για να στήσει ένα κράτος δικαίου που πριν ήταν ανύπαρκτο, και για να θεραπεύσει μια χώρα που βρισκόταν σε πόλεμο με τον εαυτό της. Στην ουσία, όμως, αυτή ήταν η πρόφαση. Η πραγματική αιτία ήταν η επιθυμία για κυριαρχία, την οποία πέτυχε δωροδοκώντας τους βετεράνους και στρέφοντας τα όπλα, που του είχαν ανατεθεί για τον πόλεμο εναντίον του Αντώνιου, εναντίον της ίδιας της δημοκρατίας. Η αυτοκρατορία χωρίστηκε και η Ειρήνη που επέβαλε έσταζε αίμα. Δεν χρησιμοποίησε ποτέ τον τίτλο «Rex», φοβούμενος την τύχη του θείου του Καίσαρα, και κράτησε τα μυστικά του καλά κρυμμένα, όπως το σύμβολό του, η αινιγματική Σφίγγα.
Η πραγματική αιτία ήταν η επιθυμία για κυριαρχία, την οποία πέτυχε δωροδοκώντας τους βετεράνους και στρέφοντας τα όπλα, που του είχαν ανατεθεί για τον πόλεμο εναντίον του Αντώνιου, εναντίον της ίδιας της δημοκρατίας. Η αυτοκρατορία χωρίστηκε και η Ειρήνη που επέβαλε έσταζε αίμα.
Πληροφορίες για τον Αύγουστο παρέχει και ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος, χαρακτήρας στο βιβλίο. Ο Οβίδιος μας παραδίδει, κυρίως, κουτσομπολιά και φήμες μέσα σε επιστολικά ποιήματα. Σημαντικό, για την τόλμη του να θίξει το γόητρο του αυτοκράτορα και να υπονομεύσει το έργο του, ήταν η Ερωτική τέχνη – Ars amatoria, που δημοσιεύθηκε τον 1ο π.Χ. πράγμα που έγινε η αιτία να εξοριστεί.
Κόρη του Αυγούστου ήταν η Ιουλία, την οποία ανάθρεψε, μόρφωσε και εκπαίδευσε σαν αγόρι και σαν διάδοχο. Και επειδή η ίδια δεν μπορούσε να τον διαδεχτεί στον θρόνο, παρά μόνον ο σύζυγός της, ο πατέρας, επέλεξε, μετά από πολλούς ύποπτους θανάτους υποψηφίων, τον Τιβέριο Κλαύδιο Νέρωνα, γιο της τρίτης γυναίκας του, της Λιβίας. Διαβάζουμε απόσπασμα από την επιστολή της Λιβίας στον Τιβέριο: «Δεν σου αρέσει η Ιουλία˙ δεν έχει σημασία. Ούτε κι εσύ της αρέσεις˙ δεν έχει σημασία. Έχεις καθήκον και υποχρέωση, στον εαυτό σου, στη χώρα σου, στο όνομά σου». Κι έτσι, μετά τον θάνατο του διαδόχου που γέννησε η Ιουλία, ο Τιβέριος έμεινε μοναδικός κληρονόμος του Αυγούστου. Η Ιουλία όμως μπλέχτηκε σε συνωμοσία για τη δολοφονία του Τιβέριου και, κατ’ επέκταση, και του Αυγούστου, οπότε και εξορίστηκε διά παντός.
Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, ο Ουίλιαμς δίνει τον λόγο στον ίδιο τον αυτοκράτορα, όπου μπορούμε να τον «ακούσουμε» σε μια συγκλονιστική, πλασματική, βέβαια, αλλά στοχαστική εξομολόγηση σαν επιστολή στον Νικόλαο της Δαμασκού, όπου 
εμφανίζεται ένας άλλος Αύγουστος από αυτόν που μας παραδίδουν οι ιστορικοί. Ένας Αύγουστος που επαναξιολογεί την αξία της ζωής και προβάλλει εύγλωττα τον άνθρωπο γυμνό και μόνο στην κορυφή της εξουσίας, να στοχάζεται τα πεπραγμένα του και να προβλέπει τις εξελίξεις:
«Η Ρώμη δεν είναι αιώνια˙ δεν έχει σημασία. Η Ρώμη θα πέσει˙ δεν έχει σημασία. Οι βάρβαροι θα ’ρθουν˙ δεν έχει σημασία… το κόστος είναι μηδέν. Λιγότερο κι από μηδέν».
Το βιβλίο διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον στην ωραία μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου, και σαν ιστορία και σαν μυθιστόρημα.
Αύγουστος
John Williams
Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου
Gutenberg
527 σελ.
ISBN 978-960-01-1900-8
Τιμή: €20,00
