Stig Dagerman: «Γερμανικό φθινόπωρο»
«Ήταν ένα θλιβερό φθινόπωρο, βροχερό και παγωμένο, με αύξηση της πείνας στο Ρουρ και πείνα χωρίς αυξήσεις σε ό,τι έχει απομείνει από το παλιό Τρίτο Ράιχ. Όλο το φθινόπωρο, τρένα με πρόσφυγες από την ανατολική ζώνη κατέφθαναν στη δυτική ζώνη. Κουρελιασμένοι, πεινασμένοι και ανεπιθύμητοι, στριμώχνονταν σε σκοτεινά βρομερά κοντέινερ που μοιάζουν με τετράγωνους μετρητές γκαζιού και ορθώνονται σαν μεγαλοπρεπή μνημεία της ήττας πάνω από τις γερμανικές πόλεις».
Ένα τέτοιο φθινόπωρο, το φθινόπωρο του 1946, έναν χρόνο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο 23χρονος Σουηδός δημοσιογράφος Στιγκ Ντάγκερμαν φτάνει στην ηττημένη Γερμανία, έπειτα από ανάθεση της εφημερίδας Expressen, με μια ομολογουμένως δύσκολη και απαιτητική αποστολή: να αποτυπώσει και να καταγράψει την πραγματικότητα σε μια χώρα όπου τα σημάδια από τις συνέπειες του πολέμου είναι εμφανή παντού. Οι ανταποκρίσεις του είναι συγκλονιστικές και το αποτέλεσμα της δημοσιογραφικής του αποστολής αποτυπώνεται σε δώδεκα άρθρα, τα οποία δημοσιεύτηκαν στην Expressen μεταξύ χειμώνα και άνοιξης του 1946-1947, κυκλοφόρησαν σε βιβλίο το 1947 και τώρα, έπειτα από τόσα χρόνια, έχουμε την ευκαιρία και στην Ελλάδα να τα απολαύσουμε. Κείμενα που επιδέξια ισορροπούν μεταξύ δημοσιογραφικής γραφής, χρονικού και λογοτεχνίας.
Στις ανταποκρίσεις του Ντάγκερμαν κυριαρχεί η περιγραφή της άθλιας εικόνας του γερμανικού λαού στη μεταπολεμική Γερμανία, όπου η πείνα θερίζει, πληθυσμοί λιμοκτονούν και τα ηθικά διλήμματα που προβάλλουν κάποιοι δημοσιογράφοι (όχι ο Ντάγκερμαν) δεν ευσταθούν. Η προσέγγισή του είναι βαθιά ανθρωπιστική, δίχως να φορτώνει το ναζιστικό έκτρωμα στον πεινασμένο λαό, αλλά δίνοντας μέσα από το κείμενό του την ορθότερη οπτική: «Όλοι απαίτησαν από τους πληγέντες εκείνου του γερμανικού φθινοπώρου να πάρουν ένα μάθημα από τη δυστυχία τους. Κανείς όμως δεν σκέφτηκε πως η πείνα δεν είναι καλός δάσκαλος. Ο πραγματικά πεινασμένος, ο αληθινά αβοήθητος, δεν κατηγορεί για την πείνα του τον εαυτό του, άλλα όσους, κατά τη γνώμη του, όφειλαν να τον βοηθήσουν. Επίσης, η πείνα δεν προάγει την έρευνα για την αλληλουχία των αιτιών. Ο διαρκώς πεινασμένος δεν έχει το κουράγιο να διερευνήσει σχέσεις και συνάφειες πέρα από τις πολύ κοντινές του, πράγμα που σημαίνει ότι, σε αυτή την περίπτωση, κατηγορεί εκείνους που γκρέμισαν το καθεστώς το οποίο κάποτε τον συντηρούσε – για να τον συντηρούν τώρα με τρόπο χειρότερο απ’ ό,τι είχε συνηθίσει».
Επιβάλλεται η ανάγνωσή του από όποια σκοπιά και να το δει κανείς: είτε ως μάθημα δημοσιογραφίας, είτε ως λογοτεχνικό έργο.
Ο συγγραφέας διέσχισε τις βρετανικές και αμερικανικές ζώνες κατοχής και με απροκατάληπτο βλέμμα περιγράφει τις κατεστραμμένες, σχεδόν ισοπεδωμένες γερμανικές πόλεις, όπως το Αμβούργο. Καταθέτει τη μαρτυρία του από μια σχετική συζήτηση για το ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα της αποναζιστικοποίησης στη Στουτγκάρδη, όπως και από τις δίκες που έχουν να κάνουν μ’ αυτή τη διαδικασία, ενώ υπάρχουν 
αυτοί που επιβιώνουν πλουσιοπάροχα στη μεταπολεμική Γερμανία, αν και βοήθησαν να καταδικαστούν συμπολίτες τους στη ναζιστική Γερμανία. «Ο εισαγγελέας που έγινε αγρότης κουβαλάει στο σπίτι το τελευταίο φορτίο ξύλα της ημέρας από το δάσος του. Φέτος χαιρετάει φιλικά αυτούς που δυο χρόνια πριν βοήθησε να καταδικαστούν. Χαιρετάει κουνώντας το μαστίγιο. Μα τι αμερικάνικη ειρωνεία! Ένας ναζιστής νομικός κουβαλάει τα ξύλα του από το δάσος στο οποίο μόλις δύο χρόνια πριν οι ναζιστές κρέμασαν παιδιά».
Με το Γερμανικό φθινόπωρο ο Ντάγκερμαν δεν κάνει απλώς μια καταγραφή αυτών που επιτόπια διαπιστώνει και βιώνει στη μεταπολεμική Γερμανία, αλλά συνδυάζοντας τη δημοσιογραφική πένα με λογοτεχνικές αρετές, προσφέρει στον αναγνώστη μια πιο ευρεία και πιο βαθιά αντίληψη των πραγμάτων. Επιβάλλεται η ανάγνωσή του από όποια σκοπιά και να το δει κανείς: είτε ως μάθημα δημοσιογραφίας, είτε ως λογοτεχνικό έργο.
Γερμανικό φθινόπωρο
Στιγκ Ντάγκερμαν
μετάφραση: Αγγελική Νάτση
Εκδόσεις Καστανιώτη
154 σελ.
ISBN 978-960-03-6321-0
Τιμή €14,00
