Julien Gracq: «Ένας επικίνδυνος γόης»

Πριν από χρόνια ήρθε στα χέρια μου ένα βιβλίο με το όνομα Μπαλκόνι στο δάσος. Ένα βιβλίο που από τότε κατέχει περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη μου, και αυτό γιατί είναι τόσο δεξιοτεχνική η γλώσσα του συγγραφέα, τόσο απολαυστική η ανάγνωσή του, με λίγα λόγια είναι ένα λογοτεχνικό κομψοτέχνημα. Ο συγγραφέας του ονομάζεται Ζυλιέν Γκρακ και υπήρξε σπουδαίος πεζογράφος, ποιητής και δοκιμιογράφος. Το τελευταίο του βιβλίο που μεταφράστηκε στην Ελλάδα ονομάζεται Ένας επικίνδυνος γόης, γράφτηκε σε ένα απομακρυσμένο γερμανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων και δικαίωσε σε απόλυτο βαθμό τις μεγάλες μου προσδοκίες.

Η ιστορία ξετυλίγεται στο Κεραντέκ, μια επινοημένη παραθαλάσσια λουτρόπολη στην περιοχή της Βρετάνης, όπου στο Ξενοδοχείο των Κυμάτων περνάει τις διακοπές του ο Ζεράρ, ο αφηγητής της ιστορίας. Κρατάει ημερολόγιο και με απαράμιλλο ύφος και γλώσσα πλουμιστή μάς περιγράφει τους ανθρώπους που γνωρίζει, το φυσικό τοπίο και την ομορφιά του. «Μόλις περάσει κανείς το Κεραντέκ, ο δρόμος ανηφορίζει με μεγάλες στροφές πάνω από το επίπεδο κάτοπτρο της θάλασσας. Ξεπροβάλλει ο ρωμαλέος σκελετός αυτής της ακτής της φαγωμένης από τις σπηλιές, με τις παραλίες της απλωμένες ράθυμα απ’ άκρη σ’ άκρη σαν αιώρες, με τις λευκές ρυτίδες της, με τις γιρλάντες των κυμάτων της συχνά τόσο αργόσυρτες, που μοιάζουν κολλημένες στα διάφανα βάθη. Μια πολύ ελαφριά γάζα θολώνει, μετριάζει το φως της ατμόσφαιρας – μετά ακολουθούν οι κίτρινοι σχοίνοι στις πρώτες πλαγιές και ξαφνικά η σήραγγα ενός φυλλοβόλου, εγκαταλελειμμένου δάσους, όπου το χώμα αναπηδά κάτω από τις σταγόνες της βροχής»: Περιγραφές απίστευτης ομορφιάς είναι διάσπαρτες στο βιβλίο και αποτελούν ένα από τα δυνατά λογοτεχνικά σημεία του Γκρακ.

Η φαινομενικά ήσυχη ζωή του ξενοδοχείου διαταράσσεται από την έλευση του αινιγματικού και μυστήριου Άλαν, ο οποίος δεν αργεί να στρέψει το ενδιαφέρον όλων και μαζί και του Ζεράρ πάνω του, με το φέρσιμό του και τη γοητευτική, παράξενη συμπεριφορά του. «Μόλις εμφανίστηκε στο καζίνο, στην παραλία, κυριάρχησε με τη σιωπή του, με μια κομψότητα εξίσου μυθική. Όλοι περιμένουν, ελπίζουν κάθε μέρα να τους ευνοήσει με την παρουσία του. Εκείνος παίζει, κολυμπά, χορεύει μέσα σ’ ένα είδος μέθης, παραφοράς, πάντα όμως είναι κλεισμένος στον εαυτό του, απομονωμένος στη μέση μιας δίνης που στροβιλίζεται γύρω του με κέντρο τον ίδιο». Ο Ζεράρ προσπαθεί να φωτίσει το ποιος είναι ο περίεργος επισκέπτης μέσα από ένα αναλυτικό γράμμα. Η επιρροή του Άλαν σε όλους, γυναίκες και άντρες, είναι μεγάλη και καθολική – κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτή. Τα λόγια του αφηγητή είναι χαρακτηριστικά: «Γιατί να μη σας το πω, αγαπητέ μου Άλαν; Είναι αλήθεια, από τότε που σας γνώρισα εδώ, με παρασύρατε πιο μακριά απ’ όσο θα ήθελα συχνά να παραδεχτώ ο ίδιος. Είστε πολύ παράξενο πλάσμα, Άλαν, ίσως εξαιρετικό πλάσμα».

Περιγραφές απίστευτης ομορφιάς είναι διάσπαρτες στο βιβλίο και αποτελούν ένα από τα δυνατά λογοτεχνικά σημεία του Γκρακ.

Η συνάντηση του Ζεράρ με τον Άλαν είναι σκηνοθετημένη σαν θεατρική σκηνή και εκεί ο αφηγητής θα προσπαθήσει να αποκαλύψει τον ρόλο του Άλαν. Η ομολογία του επικίνδυνου γόη λίγο πριν από το τέλος ανασηκώνει ελαφρά το πέπλο του μυστηρίου του: «Ναι, αλήθεια είναι, έπαιξα. Έπαιξα με όλους σας, όπως ένα φάντασμα τη νύχτα, ντυμένο με λευκό σεντόνι. Ένας θλιβερός δαίμονας… και ύστερα, δεν ξέρω… όλα θόλωσαν. Ζούσα μέρα με τη μέρα, καταναγκασμένος, κοροϊδεύοντας την τύχη. Αν μπορώ τώρα να συγχωρήσω στον εαυτό μου, απόψε, αυτή τη μακάβρια φάρσα, είναι επειδή μπορώ να πω ότι κατά βάθος πάντα ήξερα ότι ήμουν έτοιμος να πληρώσω το τίμημα». Το παιχνίδι του Άλαν τελειώνει φτάνοντας στο τέλος της ιστορίας, με την αποκάλυψη του θλιβερού του μυστικού.

J Gracq Ο Γκρακ στήνει έντεχνα μια ιστορία, όπου πέρα από το Ξενοδοχείο των Κυμάτων και την υποθετική λουτρόπολη του Κεραντέκ, αφήνει να αιωρούνται σκόπιμα πολλά στοιχεία για τους χαρακτήρες. Αυτό που τον ενδιαφέρει και το υποστηρίζει εξαιρετικά είναι η καθηλωτική ατμόσφαιρα, που θυμίζει έργα του Πόε και του Γκαίτε. Συμφωνώντας απόλυτα με το οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης, που χαρακτηρίζει το βιβλίο «ένα κομψοτέχνημα ύφους, ψυχολογικής εμβάθυνσης και διανοητικής ομορφιάς», θα πρόσθετα ότι ο Γκρακ με τη γραφή του ζωγραφίζει έναν εικονικό λογοτεχνικό καμβά.