Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί είναι το τρίτο μυθιστόρημα της Όλγκα Τοκάρτσουκ, που το φθινόπωρο έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, και είναι προς το παρόν το μοναδικό μυθιστόρημά της που έχει εκδοθεί στην Ελλάδα, και μάλιστα σε μια εξαιρετική μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου (Εκδόσεις Καστανιώτη). Κυκλοφόρησε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και την καθιέρωσε ως την κορυφαία πεζογράφο της σύγχρονης πολωνικής λογοτεχνίας. Η Όλγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε το 1962 και σήμερα ζει στην πόλη Βρότσλαβ. Από το 1989, όταν δημοσίευσε την πρώτη της ποιητική συλλογή, παράλληλα με το κυρίως επάγγελμά της, της ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας, έχει αναδειχθεί σε μια από τις επιφανέστερες προσωπικότητες των σύγχρονων πολωνικών γραμμάτων. Έχει γράψει μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων. Έργα της έχουν αποτελέσει τη βάση για θεατρικά κείμενα και κινηματογραφικά σενάρια. Σε όλα της τα βιβλία, η πολυβραβευμένη συγγραφέας παρατηρεί και περιγράφει τα πράγματα με μια ειρωνική ουδετερότητα, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις, με ένας ύφος απολύτως διακριτό, στο επίκεντρο της μεταφυσικής διάστασης των πραγμάτων.

Η ιστορία του Αρχέγονου: Υπάρχει ένα σχεδόν μυθικό χωριό, που κατοικείται από εκκεντρικούς όσο και αρχέτυπους ανθρώπινους χαρακτήρες. Είναι ένας παράξενος τόπος, ένας συμπυκνωμένος μικρόκοσμος της κεντρικής Ευρώπης και του κόσμου. Το Αρχέγονο το φυλάσσουν ακροβολισμένοι τέσσερις αρχάγγελοι. Και μέσα από τα δικά τους μάτια, που είναι κρυστάλλινα και εκπέμπουν λυρισμό, παρακολουθούμε τις ζωές των απλών ανθρώπων του καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, από το 1914 ως τις δικές μας μέρες – την πολυτάραχη δηλαδή ιστορία της Πολωνίας υπό τη μορφή μιας επικής αλληγορίας που διαπερνά τον χώρο και τον χρόνο. Ο έρωτας και η πίστη, ο πόλεμος και η βία, η μοναξιά και ο θάνατος σημαδεύουν τις διαδρομές των μελών μιας οικογένειας απ’ την ακμή της μέχρι την τελική διάλυσή της.

Την αφηγηματική τέχνη υποβοηθά η ρυθμική ποιότητα των μικρών κεφαλαίων, που συνδέονται με μια γοητευτική αλληγορική αλυσίδα.

Το χωριό είναι καρδιά του Σύμπαντος, το προστατεύουν οι αρχάγγελοι Ραφαήλ, Γαβριήλ, Μιχαήλ και Ουριήλ. Τρεις από τους χαρακτήρες του βιβλίου ζουν στο δάσος και είναι παράξενα και θαυμάσια δημιουργήματα. Ο ένας είναι λυκάνθρωπος. Αποφεύγει κάθε επαφή με τους ανθρώπους. Οι άλλοι δύο, μια μητέρα και μια κόρη που μοιάζουν με τη Δήμητρα και την Περσεφόνη, αλληλεπιδρούν με τους άλλους χαρακτήρες, επηρεάζοντας πολλές από τις ζωές τους. Η κόρη τελικά αφήνει το Αρχέγονο. Όταν το κάνει, η μητέρα της επιστρέφει στην καρδιά του δάσους και κανείς δεν μαθαίνει τι απέγινε. Όμως και άλλα πρόσωπα περνούν μέσα από την αφήγηση, πολύ περισσότερα από όσα θα περίμενε κανείς σε ένα βιβλίο μόλις 270 σελίδων – ο αναγνώστης δύσκολα θα ξεχάσει τη Σταχούλα, την Γκενοβέφα, τον Μίχαλ Νιεμπιέσκι, τον βαρόνο Ποπιέλσκι, τη Μίσια, τον γερμανό αξιωματικό Κουρτ, τον Πνιγμένο Πλουστς, τον Ιζίντορ, τον Ιβάν Μούκτα και πολλούς άλλους. Βλέπουμε τους τόνους του σαρκασμού και του μαύρου χιούμορ σε όλο το βιβλίο – τα επεισόδια για την καταστροφή των δασών και του ίδιου του πλανήτη είναι αρκετά δυνατά. Την αφηγηματική τέχνη υποβοηθά η ρυθμική ποιότητα των μικρών κεφαλαίων, που συνδέονται με μια γοητευτική αλληγορική αλυσίδα.

Μεγάλος πρωταγωνιστής όμως είναι ο χρόνος, που η συγγραφέας μάς τον δίνει τμηματικά. Ο κάθε «καιρός» δίνεται χωριστά σε σύντομα κεφάλαια που φαντάζουν αυτόνομα, αλλά διαθέτουν εσωτερική συνοχή και διαμορφώνουν το χρονικό 80 ετών, που συνοψίζει τη συλλογική μνήμη και την παράδοση μιας χώρας και μιας ιστορικής εποχής σε μεγάλο βάθος χρόνου. Και φυσικά το δάσος, που είναι άναρχο, άμορφο, τα σύνορά του είναι δύσκολο να οριοθετηθούν και φαίνεται ότι απομακρύνεται από τον 20ό αιώνα και από την ιστορία του, που θέλει τα πάντα τετραγωνισμένα.

Το Αρχέγονο είναι ο μικρόκοσμος του Σύμπαντος που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα από διάφορες περιόδους που περιγράφουν τη ζωή από την παλιά έως τη σύγχρονη εποχή εν μέσω της επεισοδιακής έκρηξης του πολέμου, της βιαιότητας, της μη ύπαρξης και του θανάτου. Ο Θεός ενός τέτοιου Σύμπαντος πρέπει να είναι αρκετά σκληρός και αδιάφορος για τις δημιουργίες του, γιατί κρατά τον άνθρωπο εμπλεκόμενο σε εγκόσμιες δραστηριότητες και δεν τον αφήνει να συνειδητοποιήσει την πραγματική του ύπαρξη.

Ελπίζω να κυκλοφορήσουν σύντομα στη χώρα μας και τα άλλα βιβλία της Όλγκα Τοκάρτσουκ, πρόκειται για μια από πιο ενδιαφέρουσες λογοτεχνικές φωνές που διάβασα τα τελευταία χρόνια.

Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί
Όλγκα Τοκάρτσουκ
μετάφραση: Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου
Εκδόσεις Καστανιώτη
272 σελ.
ISBN 978-960-03-6165-0
Τιμή €15,90

Twitter