Μαρίνα Καραγάτση: «Διαδρομές στην Άνδρο του ’70»
Η Μαρίνα Καραγάτση μάς είναι γνωστή, λόγω του μεγάλου ονόματος που έχει κληρονομήσει, λόγω του σπουδαίου πατρός που έχει την ελληνική πεζογραφία στιγματίσει, αλλά και λόγω της μετρημένης και εξαιρετικής παρουσίας της στα Γράμματα. Θυμίζω Το ευχαριστημένο ή Οι δικοί μου άνθρωποι, που βραβεύτηκε από το περιοδικό Διαβάζω, και την πρόσφατη έκδοση μιας κριτικής του Ανδρέα Εμπειρίκου στο βιβλίο του πατέρα της Μ. Καραγάτση, Σέργιος και Βάκχος. Πρόκειται για κείμενο του ενός και κριτική του άλλου, κάτι που, πέρα από την ουσία του πράγματος, αποτελεί και μια πρωτοτυπία στα εκδοτικά, λόγω των περιπετειών που είχε η κριτική αλλά και λόγω του τρόπου που οι δυο απόγονοι των επιφανών γονέων τους, Μαρίνα και Λεωνίδας, συνέχισαν το παιχνίδι εκείνων (βλ. και Διάστιχο, 18 -12-13). Η καλλιτεχνική οικογένεια της Μαρίνας εμπλουτίζεται με τον Φίλιππο Τάρλοου, ζωγράφο σύζυγό της, και τον γνωστό από το θέατρο Δημήτρη Τάρλοου, γιο της. Τώρα η Μαρίνα επανέρχεται με ένα φωτογραφικό άλμπουμ με τίτλο Διαδρομές στην Άνδρο του ’70,στο οποίο καταγράφει το πατρογονικό νησί πόντο πόντο, τοπίο και ανθρώπους.
Στον απλό και καθημερινό, οικείο και συναισθηματικό «Πρόλογο», η Μαρίνα (και χρησιμοποιώ το μικρό της όνομα και για την ποιητική ακουστική του, αλλά και για την οικειότητα που αποπνέει το κείμενό της), μας εκθέτει τους λόγους που την έπεισαν να αφήσει τη γενέτειρα Αθήνα και να εγκατασταθεί στο εκ μητρός πατρογονικό νησί. Ο Φίλιππος την είχε προειδοποιήσει. Το κομπρεσέρ που κατεδάφιζε την παλιά Αθήνα, για να χτιστεί πάνω της η νέα, ήταν «αρρώστια» που «τώρα πια σταματημό δεν θα ’χει. Να μου το θυμηθείς. Αργά ή γρήγορα θα ’ρθει και η σειρά της Άνδρου». Και ήθελε να προλάβει, πριν τον προλάβει η εξέλιξη και την αλλάξει, για να ζωγραφίσει την αθωότητά της. Και η Μαρίνα, που δίσταζε να αφήσει πίσω μια ζωή γεμάτη από ενασχολήσεις και δραστηριότητες, το αποφάσισε. Εκείνος παίρνει τα πινέλα και τις μπογιές του κι εκείνη τη φωτογραφική της μηχανή, πράγμα που είχε κάνει πριν από αυτήν ο άλλος μέγας Ανδριώτης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος.
Η Μαρίνα είχε την τύχη, όπως λέει, στην πρώτη κιόλας εξόρμησή της να πετύχει εφτά μαγαζάτορες στη σειρά για να της κάνουν το μοντέλο. Και όχι μόνο. Να απαθανατιστούν μπροστά στον φακό με όνομα και επάγγελμα. Και έτσι γεννήθηκε μια «σχέση εμπιστοσύνης ή καλύτερα σχέση παμπάλαιης γνωριμίας». Αλλά δεν είναι μόνο οι άνθρωποι, είναι και το τοπίο και οι διαδρομές και τα «απότομα γλιστερά σκαλοπάτια» και οι «σωροί από σάπια φύλλα» και ο κορυδαλλός, ο «κρυμμένος στα πυκνά φυλλώματα» και τα «τζιτζίκια γαντζωμένα στους κορμούς των κυπαρισσιών» και «ένα φρουτ» που έκανε μια «σαυρίτσα», που «κρυβόταν κάτω από ένα αγκάθι» και «δραπέτευσε βιαστικά» και κερδίζει τον χαμένο χρόνο, χωρίς ο τρέχων χρόνος να εμποδίζει την εξέλιξη που καταφθάνει και στην Άνδρο. Τα φουρνέλα που θα σκάσουν θα ανατινάξουν τους αρχαίους βράχους και το νησί θα αλλάξει, οπότε μια φωνή, σαν προφητική, θα της απαγγείλει τον χρησμό. Τη μοίρα του νησιού. Η Μαρίνα παίρνει το παιδί της και επιστρέφει στην Αθήνα. Όμως κουβαλάει στις αποσκευές της τα φιλμ που τράβηξε.
Ένα λεύκωμα γεμάτο ασπρόμαυρες φωτογραφίες, γεμάτες από «Τοπία», «Πρόσωπα», «Κτίσματα». Παραλίες χωρίς τουριστικές εγκαταστάσεις, με παιδιά όμως που παίζουν στην άμμο. Εκκλησάκια κάτασπρα σ’ ένα ξερό τοπίο και στο βάθος η θάλασσα απέραντη να χάνεται στο ορίζοντα ή στον ουρανό, αδιευκρίνιστο. Οι Πύργοι του Υψηλού και του Αγίου Πέτρου, σαν να περιμένουν την αποκατάστασή τους, και η Μονή Παντοκράτορος, χωνεμένη στο τοπίο, σαν να βουλιάζει από το βάρος των χρόνων της. Ο Αντώνης Πολέμης και ο Δημήτρης Πολέμης, καλοβαλμένοι, επιβλητικοί αστοί, αλλά και άλλα πρόσωπα απλά, λαϊκά, στα καφενεία του νησιού, πρόσωπα σκαμμένα από τον μόχθο και ψημένα από τον ήλιο, με αδρά χαρακτηριστικά, άλλοτε στοχαστικά, που κοιτάζουν τον φακό σαν να συνειδητοποιούν ότι απευθύνονται στους αιώνες, άλλοτε χιουμοριστικά, απευθυνόμενα στο μάτι της κάμερας που τους βλέπει και το βλέπουν. Γαϊδουράκια φορτωμένα τα αφεντικά τους, ζευγάρια φορτωμένα τα χρόνια τους, εγγονάκια πλάι στις γιαγιάδες τους, γυναίκες παλιές, που ο χρόνος εξάλειψε το είδος τους. Μάτια φωτεινά, καθημερινά, ο καφετζής με τον δίσκο του κι ο νεκροθάφτης με το γέλιο σαν να είναι αυτό η απαραίτητη συνθήκη συνδιαλλαγής με την απώλεια. Ιερείς και παιδιά. Ο Δημήτρης Τάρλοου και ο Ηλίας Πολέμης, χορός αγοριών –οι φίλοι του Δημήτρη στη γιορτή του και χορός κοριτσιών– οι φίλες του, νεαροί και νεαρές στην εφηβεία τους, σχολικές εορτές, παιδιά στην αυλή του σχολείου, για την κλασική φωτογραφία, να τα τυφλώνει το φως και να αφήνουν το αποτύπωμα της γκριμάτσας τους στο φωτογραφικό χαρτί.
Σε «Τελετές και Γιορτές», σε πρώτο πλάνο πάντα ο ιερέας, αλλά και τα παιδιά, οι σημαίες, οι τσολιάδες και οι Αμαλίες στην παρέλαση. Η περιφορά της εικόνας της Θεοσκεπάστου και η μπάντα. Και φυσικά τα αγόρια, όπως πάντα σκαρφαλωμένα όπου βρουν, τα αγόρια με τα πηλήκια, τα αγόρια με τα πνευστά σαν να μεγάλωσε πια εκείνη η «Παιδική Συναυλία» του Γιώργου Ιακωβίδη και ξεφεύγοντας από το 1900 έφτασε στο 1977. Κι έπειτα, το τσιμπούσι με τα άπειρα πιάτα σαρακοστιανών της Καθαρής Δευτέρας. Και από την επαγγελματική ζωή, τα τυριά κρεμασμένα σαν τσαμπιά σταφύλια, τα σφαγμένο ζωντανό κρεμασμένο ανάποδα, ο χερόμυλος και το πέτρινο γουδί, ο ψαράς κι ο φούρναρης σε ώρα δουλειάς, η ομαδική μπουγάδα στις Κρήνες.
Στη «Χώρα», η Αγία Θαλασσινή σε μακρινό και κοντινό πλάνο. Τα ωραία αστικά σπίτια των ζωντανών και οι τάφοι επιφανών οικογενειών (από όπου εκπηγάζει και το μεγαλείο και η ματαιότητα), τα εκμαγεία ιστιοφόρων και η επιτύμβια στήλη της κόρης Μανσόλα ή Μεζέ. Στα «Κτίρια και Λιθοδομές» ξεχωρίζουμε ωραία και μεγαλοπρεπή οικοδομήματα που επαναλαμβάνουν το είδος της λιθοδομής τους, δημιουργώντας στιλ και μόδα εποχής. Οι «Περιστεριώνες και Κάπασοι» θα μας γοητεύσουν με ένα άλλο είδος λαϊκής αρχιτεκτονικής, που άφησε και αυτό το ίχνος του στον χρόνο. Τέλος, στα «Εσωτερικά σπιτιών και εκκλησιών» θα μπούμε στα ενδότερα της περασμένης ζωής της Άνδρου. Τελευταίο έργο του φακού της Μαρίνας το τρίπτυχο «Ο Ερμής της Άνδρου», που μεταφέρεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, με αδιατάρακτη την ολύμπια γαλήνη του και την άπειρη ομορφιά του, αδιαφορώντας για της μεταφοράς του την περιπέτεια.
Το άλμπουμ κλείνει με το κείμενο του Δημήτρη Κυρτάτα «Εικόνες από την Άνδρο του μέλλοντος», στο οποίο, σχολιάζοντας τις φωτογραφίες, διαπιστώνει τον χρόνο που τρέχει και χάνεται, που αλλάζει τα πάντα. Εμείς πάντως θεωρούμε πως με ό,τι ο φακός τον αιχμαλώτισε και ό,τι πρόλαβε και περιέσωσε κατήγαγε έστω και μικρή νίκη στο ανέφικτο.
Διαδρομές στην Άνδρο του ’70
φωτογράφιση: Μαρίνα Καραγάτση
Άγρα
192 σελ.
Τιμή € 28,00
