Η Ήρα Παπαποστόλου παλεύει ανάμεσα σε δύο κατευθύνσεις για την πορεία της: ιστορικός τέχνης ή συγγραφέας; Γι’ αυτό και πρέπει να αναφερθούμε αρχικά στο λογοτεχνικό και ποιητικό της ταλέντο: στα ποιήματά της συγκινεί· στα πεζά της έχει ιδέες, κατέχει την τέχνη να κτίζει χαρακτήρες και ξέρει να δομεί άψογα το κείμενό της, να καταστρώνει ωραία την πλοκή, να συνδέει με μαεστρία ενότητες, ενώ με συνυπάρχουσες στοχεύσεις να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Και, βέβαια, κατέχει πολύ καλά τη γλώσσα. Άλλωστε, πριν από μερικά χρόνια είχε βραβευτεί σε πανελλήνιο διαγωνισμό ως νέα λογοτέχνις. Σημειωτέον ότι τον περασμένο Μάιο, από τις Εκδόσεις Κάκτος κυκλοφόρησε και ένα παιδικό βιβλίο της: Αρμόιρα, η Νεράιδα και η Πατρίδα της Αιώνιας Αγάπης, σε ζωγραφιές του εξαιρετικού καλλιτέχνη Βασίλη Σελιμά, για παιδιά από 6 χρονών. Η Παπαποστόλου όμως δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την ιστορία και την κριτική της τέχνης. Αυτή είναι η ιερή τρέλα, το μεράκι της. Γιατί, εδώ που τα λέμε, αν δεν είναι λίγο ψωνισμένος κάποιος με την τέχνη, καλύτερα να μην ασχοληθεί μαζί της. Η Ήρα Παπαποστόλου αγαπά την τέχνη και τους καλλιτέχνες. Κλαίει και στενοχωριέται για τον χώρο, με την ίδια ένταση που χαίρεται και γελά επίσης. 

Υπάρχουν ιστορικοί τέχνης με ποικίλες νοοτροπίες, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλα τα επαγγέλματα, σε όλα τα πεδία. Θα έλεγα ότι υπάρχουν κάποιοι που γράφουν για τον εαυτό τους, άλλοι που γράφουν για τον καλλιτέχνη και άλλοι που γράφουν για τον κόσμο. Διάβαζα κάπου ότι «Όσο λιγότερα κατανοούν οι άνθρωποι για την τέχνη, τόσο πιο χαρούμενοι είναι οι κριτικοί». Η Παπαποστόλου ανήκει σ’ αυτούς που γράφουν για να καταλαβαίνει ο αναγνώστης. Ούτε πολύπλοκα κείμενα ούτε απίστευτες ορολογίες. Ο Μ. Καραγάτσης παράλληλα με το λογοτεχνικό του έργο ασχολήθηκε και με την κριτική. Κριτικός με έναν υπέροχο, απλό και άκρως κατανοητό λόγο. Γιατί; Μα γιατί ήταν ένας γραφιάς με αυτοπεποίθηση. Αυτής της σχολής είναι και η Ήρα Παπαποστόλου. Ξεκάθαρη, κατανοητή, δωρική. Βέβαια, κάθε αναγνώστης και κάθε καλλιτέχνης κάνει τις επιλογές του. Εμείς δεν δηλώνουμε αρνητές του ιστορικού ή κριτικού τέχνης. Μάλιστα, όσο πιο εσωτερική, μυστηριώδης και πολύπλοκη είναι η τέχνη, τόσο πιο αναγκαίος είναι και ο ιστορικός ή ο κριτικός τέχνης. Φανταστείτε όμως σε ένα εσωτερικό, πολύπλοκο, μυστηριώδες έργο να γραφεί και μια εσωτερική, μυστηριώδης, πολύπλοκη κριτική!

Η κριτική συμπορεύεται με την τέχνη. Σε κάθε εποχή, η κριτική είναι αυτή που επαναπροσδιόριζε το κοινωνικό καθήκον της τέχνης. Ο Ντιντερό έγινε τεχνοκριτικός, επισκεπτόμενος και συζητώντας με τους καλλιτέχνες στα στούντιό τους. Τα κείμενά του ήταν αυτά που έκαναν τον γύρο του κόσμου και διεύρυναν την αίγλη της γαλλικής ζωγραφικής. Στα καθ’ ημάς, στο πολύτιμο βιβλίο του Ενθύμιον ποιούμαι την τέχνην – Αισθητικά δοκίμια, ο ζωγράφος Αλέκος Κοντόπουλος γράφει ότι όταν το 1927 πέθανε ο Γεράσιμος Βώκος, για τους νέους καλλιτέχνες ήταν μια βαριά απώλεια. Ο Βώκος ήταν αυτός που εξέδωσε το περιοδικό Καλλιτέχνης, το πρώτο ελληνικό περιοδικό που ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Ο Βώκος με τα κείμενά του προωθούσε στην τέχνη τις κυοφορούμενες ανησυχίες της εποχής, ευελπιστούσε να δει την τέχνη ως εκφραστή «του εσωτερικού ανώτερου κόσμου των ιδεών και των δικαίων».

Η παρούσα έκδοση θα κατέχει ξεχωριστή θέση στις μελλοντικές βιβλιοθήκες τέχνης, και όχι μόνο, ως βιβλίο-καθρέφτης της εποχής και ως σημαντικό εργαλείο για τους ερευνητές.

Στο νέο της βιβλίο, η ιστορικός και κριτικός τέχνης Ήρα Παπαποστόλου παρουσιάζει μια σειρά σημειώματα, άρθρα και συνεντεύξεις που δημοσιεύτηκαν αρχικά στο διαδικτυακό περιοδικό www.art22. Η αξία αυτού του βιβλίου είναι σημαντικότατη και, όπως ο χρόνος θα δείξει, το εν λόγω έργο θα είναι οδηγός, καθρέφτης, μια καταγραφή ενός μεγάλου τμήματος των εικαστικών που ξεκίνησαν και δραστηριοποιήθηκαν στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα. Από προηγούμενες γενιές, ακόμη και την πολυσυζητημένη γενιά του ’60, βιβλία με συγκεντρωτικά κριτικά σημειώματα και συνεντεύξεις μιας μεγάλης ομάδας καλλιτεχνών δεν υπάρχουν. Υπάρχουν πολλά και αξιόλογα κείμενα, αναλύσεις, συνεντεύξεις, μονογραφίες, λευκώματα, αλλά διάσπαρτα. Γενικά βρίσκουμε ελάχιστα προσβάσιμα αρχεία σχετικά με τις σύγχρονες εικαστικές τέχνες.

Να τονιστεί ότι, ασχολούμενη με τους νέους καλλιτέχνες, η Ήρα Παπαποστόλου δεν κάνει ηλικιακές διακρίσεις. Άλλωστε, έχει γράψει εξαιρετικά βιβλία για καλλιτέχνες παλαιότερων γενεών. Είναι γνωστό ότι αγάπησε τις τέχνες, και τον πολιτισμό γενικότερα, στο πλάι του μέντορά της, του σημαντικού Έλληνα καλλιτέχνη Δήμου Σκουλάκη. Δίπλα του γνώρισε την ιστορία και την αλήθεια της τέχνης. Με αυτή την πορεία, σήμερα επιλέγει να ασχολείται με τη γενιά που προχωρά μαζί της. Και ως ηλικία αλλά και ως νοοτροπία. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η παρούσα έκδοση θα κατέχει ξεχωριστή θέση στις μελλοντικές βιβλιοθήκες τέχνης, και όχι μόνο, ως βιβλίο-καθρέφτης της εποχής και ως σημαντικό εργαλείο για τους ερευνητές.

Και μιας που αναφερθήκαμε στο μέλλον, ας σκεφτούμε και για την τέχνη στο μέλλον του διαδικτύου, καθώς φτάσαμε στο λεγόμενο μεταδιαδίκτυο, web 3, τεχνητή νοημοσύνη κ.ο.κ. Πώς θα υπάρχει σ’ αυτόν τον μεταχώρο ένα κείμενο τέχνης; Δεν πρέπει να αναθεωρηθούν τα κριτήρια αντιμετώπισης της τέχνης; Σε ποια γλώσσα θα μπορεί να περιγραφεί η τέχνη; Θα αλλάξει αυτό που συνηθίζαμε να λέμε «εικαστική γλώσσα», «εργαλεία του καλλιτέχνη» κ.λπ. Είναι νομοτέλεια ότι θα εμφανιστεί μια νέα γενιά ιστορικών και κριτικών. Όπως και μια νέα γενιά (για να μην πω είδος) καλλιτεχνών. Και το θέμα είναι: Η τέχνη στον μεταχώρο θα έχει ανάγκη τον ιστορικό τέχνης; Οι νέες μορφές τέχνης θα χρειαστούν ριζικές αλλαγές στην εκπαίδευση, από την πρωτοβάθμια ως την ανώτατη. Λέμε: «Μα όλα θα αλλάξουν!» Ναι, αλλά πώς θα είναι, τι θα είναι και πού; Επίσης, η έννοια του κοινού θα αλλάξει ριζικά. Σε ποιον, πώς, με ποιον τρόπο θα απευθύνεται ο κριτικός; Δημιουργείται ένας κόσμος, ένα περιβάλλον πολυμεσικό, πολυλειτουργικό, πολυπολιτισμικό, πολυγλωσσικό, πολυεθνικό… Όλα αυτά δεν είναι μακρινά. Γίνονται χθες.

Το βιβλίο της Ήρας Παπαποστόλου –δυστυχώς στον τόπο μας εκδίδονται ελάχιστα αντίστοιχα έργα– αποτελεί ένα ντοκουμέντο από το παρελθόν της τέχνης. Άλλωστε, ο μεταχώρος θα είναι μια κοινωνία εγκλεισμού. Και τον εγκλεισμό τον ζήσαμε και εν μέρει τον ζούμε ως πρόβα τζενεράλε με την πανδημία. Η ιστορία κρίνει όλες μας τις πράξεις. Ε, λοιπόν, η παρούσα έκδοση θα κριθεί από την ιστορία και θεωρώ ότι θα δικαιωθεί, καθώς μελλοντικοί τεχνοκριτικοί θα την παραθέτουν ως μια σημαντική πηγή.

[Ο Γιάννης Τζιμούρτας είναι δημοσιογράφος, δημιουργός του art22.gr.]

Σύγχρονοι Έλληνες ζωγράφοι
Άρθρα και συνεντεύξεις στο art22.gr
Ήρα Παπαποστόλου
Περί Τεχνών Καρτέρης
128 σελ.
ISBN 978-960-8411-59-3
Τιμή €20,00

Twitter