Γιάννης Πανούσης: «Οροθέσιον ή Υπερόριον;»

Ο αγαπητός –πέραν των άλλων– ποιητής Γιάννης Πανούσης στράφηκε στο «υπερόριον άπλωμα» της ποιήσεως, για να μας αποκαλύψει για μια ακόμη φορά το «πολυδιάστατο» της ποιητικής του, ανεξάρτητα από το δίλημμα του τίτλου της πρόσφατης συλλογής του: Οροθέσιον ή Υπερόριον; Το αναγράφω δε εκ των προτέρων, χωρίς να επικαλούμαι καμιά ιδιότητα διανοούμενου, αλλά μόνον εκείνη του επιλεκτικού αναγνώστη, ότι δεν επιδιώκει με αυτές τις έξι ποιητικές ενότητες (πες καλύτερα επιμέρους συλλογές) του βιβλίου να προβάλει το σύνδρομο του γιγαντισμού, με το «Υπερόριον», της δυναμικής δηλαδή της ποιήσεως, η οποία ανεξάρτητα από τη θέλησή του προβάλλεται αφ’ εαυτής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι «οροθετεί» την τέχνη του σε κλασικά καλούπια ποιητικής γραφής («Αυτοκινητιστικό ατύχημα», σελ. 80):

Στις στροφές
Ακόμα και στις πιο επικίνδυνες
Κρύβεται το πάθος
Αρκεί να μην αφήσεις ποτέ το τιμόνι
Για να θαυμάσεις το φεγγάρι

Ναι, σε αυτές τις «στροφές» των ενενήντα εννέα ποιημάτων της τελευταίας συλλογής του Γιάννη Πανούση κρύβεται το πάθος για τη διακονία της ποιητικής τέχνης, αφού (ως απάντηση στο προλογικό του σημείωμα) η Ποίηση «κινείται πέραν των ορίων» αλλά και υπεράνω αυτών, δηλαδή στην υπέρβαση των «ψευδαισθήσεων», αλλά και των «παραισθήσεων» και μερικές φορές αγγίζοντας το «Όλον». Και εδώ θα μπορούσε κανείς, πράγματι, να υπερβεί τα όρια του κόσμου τούτου, όμως σε μια «συμπαντική» άλλη γλώσσα («Στην έρημο», σελ. 21):

Και τώρα περπατάω
Με χαλασμένη πυξίδα
Στην έρημο του αντικατοπτρισμού
Των αισθημάτων
Και του αποπροσανατολισμού των μηνυμάτων
Του ουρανού

Ξέρετε ότι επί αιώνες δίνονται πολλές ερμηνείες στο φαινόμενο της ποιήσεως, αυτής της πανάρχαιας τέχνης, που εξακολουθεί να ταλανίζει τους απανταχού πραγματικούς ποιητές – και λέω πραγματικούς, εκείνους στους οποίους ο μεγάλος μας ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης αναφέρθηκε σε μια του συνέντευξη και όχι εκείνους που χωρίς καμία αιδώ, χωρίς καμία έμπνευση, αλλά αγοραία, θεωρούν τα ποιήματα ρεπορτάζ για κατανάλωση σε φεστιβάλ και παραστάσεις.

Η απαρχή της γένεσης των στίχων στα ποιήματα της συλλογής αυτής, «Εκεί όπου το φως αρνείται να μπει/ Εκεί μόνο θα δεις το πραγματικό σου πρόσωπο/ Αν μπορείς κι αν είσαι έτοιμος να το αντέξεις», συνιστά έναν ιδιότυπο συναισθηματισμό που μετουσιώνει τους στίχους σε μια ρευστή αλλά έντονη έκφραση βιωμάτων – ιδιαίτερα στη Δ’ ενότητα («πολιτικο-κοινωνικές οριο-θετήσεις»), αλλά και γενικότερα προσωπικών εμπνεύσεων, υπαρξιακών στοχασμών (κι ας δηλώνει ο ίδιος μη διανοούμενος, γιατί από την ποίηση δεν μπορείς να ξεφύγεις), συμβολικών αναφορών αλλά παράλληλα, με τη δυναμική μιας ρεαλιστικής, υποδόριας έκφανσης της αλήθειας, για την οποία μας επιβεβαιώνει η αισθητική του ποιητικού και ποιοτικού λόγου του Γιάννη Πανούση. Ενίοτε, ανάμεσα στους στίχους του διακρίνεται ένας λεπτός λυρισμός, αλλά και αλλού κρύβεται κι ένας περήφανος «ανδρισμός», που χρησιμοποιείται όχι μόνον για τη διάνθιση του λόγου αλλά και ως διδαχή, μια και «η πραγματικότητα υπερβαίνει τις σκέψεις του δημιουργού των στίχων», σύμφωνα με τον ίδιο τον ποιητή. Με αυτή την έννοια προβάλλονται τα ποιήματα της ενότητος-συλλογής «Της συνείδησης των ορίων» («Λάθρα βιώσας», σελ. 19):

'Oταν παλεύεις νύχτα-μέρα με τον εαυτό σου θέλεις να μείνεις ακέραιος και ανεξάρτητος και τότε, χωρίς να αποδέχεσαι το σύνδρομο του γιγαντισμού, ατενίζεις το «Υπερόριον» της ζωής σου.

Ατέρμονος κατάλογος απωλειών και ενοχών
Προσπαθείς αδέξια
Να διαρρήξεις την ανοιχτή πόρτα της ανομίας
Χωρίς να σε δουν
Παθαίνεις ασφυξία από την τοξικότητα
Των πεθαμένων ιδεολογιών
Σε τινάζει το ρεύμα της προδομένης
Συντροφικότητας

Εδώ μιλάει ο ποιητής –μετά λόγου γνώσεως– για τον άνθρωπο που πληγώθηκε, τον πολίτη που ζει στην ασφυξία των καιρών, το πνευματικό ον που πετάχτηκε στο περιθώριο, τον ποιητή που προσπάθησαν να του επιβάλουν όρια, την καθημερινή ανομία και σύγχρονη καθημερινότητα («Όνειρο-πόλοι», σελ. 26):

Κι έτσι ζούμε σχεδόν παράλληλα
Προσποιούμενοι
Ότι δεν γνωρίζουμε ο ένας τον άλλον

Έτσι, στην ενότητα Ε’, η ποίηση γίνεται καταγγελία, γίνεται έκφραση «διχα(λα)σμένων» σχέσεων, διλημμάτων, επιχρυσωμένων κλουβιών, απαισιόδοξων μηνυμάτων στην «κάψουλα του χωροχρόνου».

Η κυρίαρχη ομάδα των «δια-κατεχόντων»
Συνεχίζει να «δια-δίδει», να «δια-βάλλει»,
Να «δια-κρίνει», να «δια-γράφει», να «δια-τάσσει»
(η εξουσία των «δια»)
Ζούμε άνισα. Μας κυβερνάνε άπληστοι
Τους στηρίζουμε άκριτα. Χανόμαστε άδικα.

Σε μια άλλη ποιητική διάσταση τώρα, ο Πανούσης μονομαχεί στην ομίχλη του κόσμου τούτου άνευ νοήματος, στηριζόμενος στα αισθήματα μιας αμετάκλητης ζωής, με τον έρωτα αφανή πρωταγωνιστή ως αντίδοτο στην επιχρυσωμένη μοναξιά του κλουβιού όπου προσπαθούν να μας ενταφιάσουν, σαν αντίδραση σε μια αποτυχημένη παγκοσμιοποίηση, ως αντίδραση τέλος στο «Οροθέσιον» της πολιτικής, της κοινωνίας, της οικονομίας, του ατομικού δικαιώματος στο «ευ ζειν», του πολιτισμού γενικά και, τέλος, της ίδιας της ζωής.

ya panousis22 Δεν υπάρχει λοιπόν το δίλημμα «Οροθέσιον ή Υπερόριον», που ποιητική αδεία έγραψε ως τίτλο της συλλογής του ο Γιάννης Πανούσης, αλλά όταν παλεύεις νύχτα-μέρα με τον εαυτό σου θέλεις να μείνεις ακέραιος και ανεξάρτητος και τότε, χωρίς να αποδέχεσαι το σύνδρομο του γιγαντισμού, ατενίζεις το «Υπερόριον» της ζωής σου.