Παυλίνα Παμπούδη: «Νυχτολόγιο»

Η Παυλίνα Παμπούδη στο Νυχτολόγιό της (Ροές, 2021) περιπλανάται παρὰ δῆμον ὀνείρων και εγγράφει έκπληκτη τις εντυπώσεις της από την περιπετειώδη περιήγηση στον άχρονο αυτόν μαγικό κόσμο, που πάντα τροφοδοτούσε την ποιητική δημιουργία. Δημότες της παράξενης αυτής πολιτείας πολιτογραφούνται –έστω και με τη στιγμιαία ιδιότητα του επισκέπτη, στο πρώτο μέρος της συλλογής– ιδανικές μορφές και αγαπημένες, οικεία πρόσωπα (όπως λ.χ. του πατέρα ή του αγαπημένου φίλου), που έχουν πια φύγει από τη ζωή και, επωφελούμενα από τον αχρονικότητα των ονείρων, συμμετέχουν σε μια νέα γέννηση που τους επιτρέπει να ξαναζήσουν, κάποτε ως όντα άλλου είδους, ενίοτε ως πουλιά που ερμηνεύουν με τον δικό τους τρόπο τα φαινόμενα.

Πρόκειται για μια ιδιότυπη νέκυια, στην οποία οι επισκέπτες της ποιήτριας συνυπάρχουν με όντα δαιμονικά των μύθων ή και των παραμυθιών βγαλμένα από αναγνωστικές μνήμες και από την προσωπική ποιητική δημιουργία της Παμπούδη:

Στο ξέφωτό του είχα δει χαράματα
πουλιών αεροβάφτισμα,
και την ανάληψή τους, ήταν
ο κόρακας, η χελιδόνα, το αηδόνι, το κοτσύφι
ο αετός
και όλα τα πουλιά που είχαν κατοικήσει ποιήματα
και αποκλήθηκαν δαίμονες

Είναι δηλαδή η ποίηση εκείνη που αναλαμβάνει το έργο της ανασύνθεσης του κόσμου των ονείρων, ο οποίος μοιάζει στην πραγματικότητα αποσυντεθειμένος και χαοτικός, καθώς ξεγλιστράει από τη μνήμη και από τον χρόνο και διαλύεται σε έναν καταιγισμό εικόνων, χρωμάτων και αισθημάτων που ρέουν διαρκώς και διαχέονται μέσα στην ασάφειά τους. Αυτό το στοιχείο κυριαρχεί στο δεύτερο μέρος του βιβλίου – το ομώνυμο της συλλογής.

Στα έντιτλα αυτά ποιήματα –χωρίς να λείπουν και οι προαναγγελίες της συντέλειας του κόσμου– εγγράφονται κοσμογονικές σκηνές και δημιουργείται συνεχώς το σύμπαν με αφηγήσεις που αναμειγνύουν, σε μια τολμηρή γλωσσική σύζευξη, τους όρους της αστροφυσικής με οικεία μυθικά σύμβολα, κάποτε και με βιβλικές εικόνες:

…θυμόμουν και τρομάζω ακόμα
εκείνη τη φιδίσια, περισταλτική
κίνηση των γαλαξιών
τον συριγμό και το κροτάλισμα
το αμνιακό υγρό τη θραύση των αγγείων
την πλημμύρα

Και αλλού:

Γύρω σου φρίττει κονιορτός από μετεωρίτες
απ’ τα ερείπια της Βαβέλ, από βιβλία

Πώς να μη νιώσει λοιπόν και ο αναγνώστης αυτό το άρρητο ρίγος της ύπαρξης που διαπερνά όλη τη συλλογή και πώς να μην ενστερνισθεί την απορία που διατυπώνεται στο τελευταίο ποίημα του βιβλίου;

Η Παυλίνα Παμπούδη, ηρωίδα κεντρική και αφηγήτρια, πάσχει, φρικιά και συγκινείται καθώς παρατηρεί τα όντα των ενυπνίων της, τα γυμνά και τα άπτερα, με συμπόνια ανάλογη αυτής που συναντάμε στην αριστοφανική παράβαση, όταν τα πουλιά απευθύνονται με οικτίρμονα λόγο στους ταλαούς βροτούς (=τους ταλαίπωρους θνητούς) τους ολιγόζωους, τους αφτέρουγους, που είναι πλάσματα πηλού και σκιές που βγαίνουν απ’ τα όνειρα. (εἰκελόνειροι):

Μα πού μας σπρώχνει, όντα γυμνά,
κυρτά από βαρύ φορτίο
φτερών και σκοταδιού στην πλάτη
καθώς χαράζει ρούνους ξόρκια πάνω μας
αρχαίου ουρανού του νου-

Μα πού μας σπρώχνει;

Το παραπάνω είναι ένα εναγώνιο ερώτημα «για τον αέρα που έρχεται από τη μνήμη», ερώτημα που αποτελεί ένα από τα πολλά και εντάσσεται στα πλείστα, τα συνεχή και τα αλλεπάλληλα αγωνιώδη ερωτήματα του βιβλίου. Πρόκειται για απορίες μετέωρες που αναδύονται από το βάθος της ύπαρξης και μεταγγίζονται στον αναγνώστη του βιβλίου που, ως αόρατος συμμέτοχος αυτής της ονειρικής εμπειρίας, παρακολουθεί έκθαμβος την ενορχήστρωση των πιο ετερόκλητων πολυφωνικών ήχων, την πανδαισία των εικόνων, το κόκκινο στις βραχογραφίες των πρωτογόνων, τις μεταφυσικές μεταμορφώσεις και, κυρίως, αυτή την συνύπαρξη ζώντων και τεθνεώτων, όλων εν γένει των εμβίων ειδών, ακόμα και των μυθικών τεράτων, καθώς τα βλέπει να αιωρούνται μέσα στο άχρονο σύμπαν των ονείρων. Πώς να μη νιώσει λοιπόν και ο αναγνώστης αυτό το άρρητο ρίγος της ύπαρξης που διαπερνά όλη τη συλλογή και πώς να μην ενστερνισθεί την απορία που διατυπώνεται στο τελευταίο ποίημα του βιβλίου;

Λοιπόν, πού πάνε άραγε τα πλάσματά µου
Τα ατελή, τα πολυμορφικά, τα παντοδύναμα
Όταν, αθόρυβα, αθέατο
Άξαφνα βαθυσκάφος αναδύεται το σώμα
απ’ τον ύπνο
Και, παγοθραυστικό, το ψύχος των παράλληλων
Των απαγορευμένων κόσμων εμβολίζει;
Πού πάνε, πού;

Οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος (ύστεροι και της συλλογής) επιχειρούν μιαν απάντηση, η οποία εμπιστεύεται τη φύλαξη και διάσωση των αλλόκοτων πλασμάτων του ονείρου στο ασφαλές καταφύγιο της γλώσσας και της ποίησης:

Ξέρω πού πάνε τα φαντάσματά μου:
Κρύβονται μέσα στις παλιές τις λέξεις, ξέρω-

pa paboudi22 Το βέβαιο είναι πως το Νυχτολόγιο της Παυλίνας Παμπούδη μάς έκανε κοινωνούς μιας μαγικής περιπλάνησης και μας συμφιλίωσε με την αίσθηση πως είμαστε καμωμένοι κι εμείς απ’ το υλικό που φτιάχνονται τα όνειρα. Σκιᾶς ὄναρ ὁ ἄνθρωπος;