Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: «Με άλλο βλέμμα»

Σοφή και αισθαντική συνάμα αποδεικνύεται η μεγάλη Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και σε αυτό το τελευταίο της βιβλίο. Σε 20 ποιήματα συνοψίζει τα πάντα. Τα γηρατειά, τον χρόνο, τον πόνο που αυτά προκαλούν. Κι όμως, κάποτε ήταν αλλιώς. Κάποτε ο άνθρωπος ζούσε και χαιρόταν. Το σώμα ήταν ενεργό και οι αισθήσεις παλλόμενες.

Είναι, έπειτα, και η απώλεια της μνήμης και η μοναξιά. Και η φαντασία που εξασθενεί και θρηνεί σε μια γωνιά. Η μεγάλη αντίθεση γίνεται ποίημα μοιραία. Η δυσκολία διαχείρισης της ανημποριάς και της φθοράς μπορεί να επιφέρει πληγές και να οδηγήσει στην απόγνωση.

[...]
Τώρα απρόσωπη η μοναξιά
σαν συννεφιά όλο πυκνώνει
χωρίς όμως ποτέ να φέρει τη βροχή.
Δεν αισθάνομαι τόσο τις ελλείψεις
όσο την ανυπόφορη παρουσία
ανθρώπων και καταστάσεων
άσχετων μ’ αυτό που είμαι σήμερα.
Πώς να βγω απ’ αυτή τη μολυσμένη θλίψη;
(«Η άλλη μοναξιά»)

[...]
Βλέπω μόνο αναπαραστάσεις του εαυτού μου
σε μισοσβησμένες παλιές και νεότερες στιγμές.
(«Το καινούριο άδειο»)

[...]
Ξυπνώ κι η αγκαλιά μου
είναι άδεια από κάθε φαντασία.
(«Σβησμένο όνειρο»)

Όμως υπάρχει και η τέχνη της ποίησης που έχει τη δύναμη να δίνει άλλη διάσταση σε όλα αυτά. Και κάνει «να μη νοιώθεται η πληγή», όπως έχει εύστοχα και ποιητικά επισημάνει και ο αφηγητής του Αλεξανδρινού στο ποίημα «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.». Εξάλλου, μπορεί και οι χαμένες ελπίδες να φέρουν την Έμπνευση (Θάνατος ο ανύπαρκτος).

Παρακολουθώντας την πορεία της Ρουκ, διαπιστώνει κανείς πως το σώμα είναι μόνιμα παρόν μέσα στο έργο της. Όλο γι’ αυτό μας μιλάει με τους στίχους της. Έλκεται από όσα αυτό μπορεί να την κάνει να σκεφτεί, να καταγράψει, να νιώσει. Γράφει χαρακτηριστικά πως «Ο παράδεισος κερδίζεται/ με το σώμα/ κι είναι κι αυτός θνητός». Τώρα, ωστόσο, οι συνθήκες έχουν αλλάξει δραματικά, ο χρόνος ανελέητος έχει πια παρέλθει, χρειάζεται νέα προσαρμογή στην πραγματικότητα για να την αντέξει κανείς. Χρειάζεται άλλο βλέμμα, ίσως πιο ρεαλιστικό και στέρεο, αφού η νεότητα έχει φύγει ανεπιστρεπτί. Βασικό μέλημα να επιβιώνει κανείς, συνεχίζοντας να υπάρχει. Τέλος τα παραμύθια, τέλος οι αυταπάτες. Είναι η ώρα να πολεμήσει γενναία και με επίγνωση το άδειο που πληγώνει βαθιά. O θάνατος, απειλητικός, διαφαίνεται στον ορίζοντα και σε συνδυασμό με την καταρράκωση της μνήμης προμηνύει μόνο κακά μαντάτα. Τώρα που το σώμα βρίσκεται στη δύση του, ποια είναι η ουσία της ζωής ή πώς θα βρεθεί νέο νόημα απαραίτητο για τη συνέχισή της; Πάντα στοχαστική η ποιήτρια θέτει τέτοια ερωτήματα και δίνει τροφή για σκέψη, αλλά και καθολικό χαρακτήρα στην ποίησή της. Το μυαλό ξυράφι σημειώνει καίρια πράγματα, όπως τον τρόπο που η φαντασία βοηθούσε την πάντοτε σαθρή μνήμη, συμπλήρωνε τις λεπτομέρειες που έλειπαν κάθε φορά ή δεν μπορούσαν να ανακληθούν: «Ποτέ η μνήμη μου δεν ήταν δυνατή/ αλλά μ’ άρεσε μαζί της να παίζω/ όπως όταν τη ρωτούσα».

Βασικό μέλημα να επιβιώνει κανείς, συνεχίζοντας να υπάρχει. Τέλος τα παραμύθια, τέλος οι αυταπάτες.

Στο ποίημα «Μνήμη, το σπασμένο παιχνίδι» διαβάζω: «Τα μάτια του/ τα μπράτσα του, πώς ήτανε στ’ αλήθεια;/ Ποια ήταν η πρώτη μέρα που με πήρε;/ Κι αν ήταν η μέρα της ανάμνησης μέσα μου/ ηλιόλουστη/ ερχόταν η φαντασία να προσθέσει λεπτομέρειες/ όμως όταν η θλίψη κυριαρχούσε στην ψυχή/ η ανάμνηση κι αυτή θρηνούσε».

Ειλικρινής, σκεπτόμενη, ουσιαστική, συνάμα εξομολογητική. Η αλήθεια της ζωής και της ποίησης ξεδιπλώνεται γυμνή μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Παρουσιάζει αυτή η συλλογή πολλά κοινά στοιχεία και ενιαίο σχεδόν ύφος με τις δύο προηγούμενές της, Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι και Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο. Είχα λοιπόν γράψει τα παρακάτω, που θεωρώ ότι ισχύουν ακόμα και για αυτή την πρόσφατη ποιητική της κατάθεση:

Η ποιήτρια συνηθίζει να φιλοσοφεί στα ποιήματά της, είναι αυτό ένα στοιχείο που αποτελεί ίδιον της ποιητικής της. Χρειάζεται σίγουρα μεγάλη καταβύθιση στο «Εγώ» του δημιουργού αλλά και του ανθρώπου για να συνθέσεις ένα έργο που αγαπά και καταδεικνύει το βάθος. Σκάβοντας κανείς μέσα του έρχεται αντιμέτωπος με την αλήθεια των πραγμάτων, κάτι που είναι εξαιρετικά επίπονο αλλά ουσιαστικό και απολύτως αναγκαίο. Η Ρουκ κάνει έναν απολογισμό, θα έλεγε κανείς, με τη γενναιότητα και την αυθεντικότητα που τη χαρακτηρίζει.

Το άδειο περιγράφεται άραγε; «Άδειο είναι η απουσία κάθε επιθυμίας να ξαναβρείς, να ξαναζήσεις, να ξαναδοκιμάσεις κάτι απ’ αυτά που έζησες» (Α’ Πράξη, «Το άναρθρο άδειο»). H περιπέτεια και η εξερεύνηση είναι γοητευτικές πάντα. Στην πρώτη πράξη μάς δίνει την υφή και την ελαστικότητα του φόβου. Φόβος για να μην πάθεις κάτι ο ίδιος, φόβος για να μην πάθει κάτι κάποιος που αγαπάς, φόβος για το μέλλον του πλανήτη, της φυλής σου, του κόσμου. Τον τελευταίο φόβο τον βιώνουν συνήθως οι άνθρωποι με πλατύ νου και διευρυμένους πνευματικούς ορίζοντες, που έχουν κάνει την υπέρβαση σε ό,τι αφορά τον ατομικό τους μικρόκοσμο. Υφάσματα που θυμίζουν οθόνες, όνειρα, φαντασιώσεις ερωτικές και θαύματα μπλέκονται με μαεστρία εδώ και αριστοτεχνικά παραπέμπουν σ’ αυτό που δεν ερμηνεύεται, αλλά όταν έχει το ένστικτο το αναγνωρίζει κανείς, και ονομάζεται ευτυχία. H Ρουκ «χορεύει» διανοητικά ως το τέλος του πόνου, της αγάπης, της μοναξιάς. Η αφοσίωση στις λέξεις και στους στίχους όλα τα χρόνια αλλά και η τεράστια εμπειρία ζωής την οδηγούν στη μεγάλη ουσία, στο μεδούλι των πραγμάτων. Είναι τόσο ξεκάθαρα πια όλα μέσα της, η ζωή της απαλλαγμένη από κάθε πολυπλοκότητα και αίσθηση του περιττού δείχνει το φως στις γενιές που έρχονται σε επαφή με την ποίησή της (δείτε εδώ).

aggrouk Κλείνοντας τούτο το κείμενο, θα αναφερθώ και στο ποίημα «Επίλογος αέρας», που το αφιερώνει στον Μάνο Ελευθερίου. Γράφει, αλήθεια, κάποιον επίλογο η ποιήτρια; Όταν το παρελθόν, η μνήμη, η ρώμη του σώματος φθίνουν ή χάνονται, τι απομένει; Ποιο θα είναι τώρα το θέμα της ποίησης, τι κατεύθυνση θα έχει η ποιητική; Αναρωτιόμαστε μαζί της και αναμένουμε όσα θα ακολουθήσουν!