Neil Gaiman: «Ευτυχώς, ο μπαμπάς έφερε το γάλα»
«Σου έρχονται ιδέες όταν ονειροπολείς. Σου έρχονται ιδέες όταν βαριέσαι. Σου έρχονται ιδέες όλη την ώρα. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στους συγγραφείς και τον υπόλοιπο κόσμο είναι ότι εμείς το παίρνουμε είδηση όταν μας συμβαίνει».
Νιλ Γκέιμαν
Τα παραπάνω λόγια του Νιλ Γκέιμαν εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο το πώς σκέφτεται ένας συγγραφέας και περιγράφουν ιδιαίτερα καίρια τη διαδικασία σύλληψης μιας ιδέας και τη μετουσίωσή της σε γραπτό λόγο. Ο αυθορμητισμός που χαρακτηρίζει τα κείμενά του καθρεφτίζει ακριβώς αυτή την απλή αλλά και τόσο αληθινή και ουσιαστική διαπίστωση.
Γεννημένος στην Αγγλία το 1960, ο Νιλ Γκέιμαν άρχισε να διαβάζει σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών. Έχοντας έρθει σε επαφή με τη λογοτεχνία του φανταστικού από παιδί (μέρος της τριλογίας του «Άρχοντα των δαχτυλιδιών» του Τόλκιν, τα «Χρονικά της Νάρνια» του Κ. Σ. Λιούις), ανέπτυξε από νωρίς την ιδιαίτερη έφεσή του στο γράψιμο με έμφαση σ’ αυτό το λογοτεχνικό είδος. Ωστόσο ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία σε πρώτη φάση, συγκεκριμένα με συνεντεύξεις και κριτικές βιβλίων, και το πρώτο βιβλίο που έγραψε ήταν η βιογραφία των Ντουράν Ντουράν, του διάσημου συγκροτήματος της δεκαετίας του ’80, προτού ασχοληθεί πιο ουσιαστικά με την καθαρόμαιμη λογοτεχνία και τα κόμικς.
Ο Νιλ Γκέιμαν διαθέτει μια μοναδική και αξιοθαύμαστη ικανότητα – μάλλον δύο ικανότητες που συνδυάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται: μπορεί να περιγράφει απλά περιστατικά σαν να είναι πρωτοφανή, αλλά και εντελώς αλλόκοτες καταστάσεις σα να είναι απόλυτα φυσιολογικές.
Ίσως από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους συγγραφείς, και από τους πλέον εμβληματικούς της λεγόμενης λογοτεχνίας «αστικής φαντασίας» (urban fiction), με έργο πολυσύνθετο που περιλαμβάνει δεκάδες μυθιστορήματα, τα κόμικς της σειράς «Sandman», βιβλία για παιδιά, παραμύθια, συνεργασίες με άλλους συγγραφείς (Τέρι Πράτσετ), κομίστες (Άλαν Μουρ, Ντέιβ Μακ Κιν) και μουσικούς (Τόρι Έιμος, Αμάντα Πάλμερ), o Νιλ Γκέιμαν διαθέτει μια μοναδική και αξιοθαύμαστη ικανότητα – μάλλον δύο ικανότητες που συνδυάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται: μπορεί να περιγράφει απλά περιστατικά σαν να είναι πρωτοφανή, αλλά και εντελώς αλλόκοτες καταστάσεις σα να είναι απόλυτα φυσιολογικές. Όλα αυτά με ένα ύφος λιτό και γλαφυρό, με μια μονίμως νεανική και παιχνιδιάρικη διάθεση, ακόμα και σε δραματικά μέρη, με περιγραφές καίριες που κεντρίζουν το ενδιαφέρον, πλάθοντας και στηρίζοντας μια ατμόσφαιρα παραμυθιού και αέρινης φαντασίας μέσα σ’ ένα πλαίσιο ρεαλιστικό και στιβαρό.
Για να μπορέσει κανείς να κατανοήσει καλύτερα και σε βάθος το σύμπαν που δημιουργεί ο εξαιρετικός αυτός συγγραφέας στο Ευτυχώς, ο μπαμπάς έφερε το γάλα, ίσως θα ήταν σκόπιμο να έχει έρθει πρώτα σε επαφή με άλλα έργα του, πιο χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής ιδιοσυγκρασίας και της ευφυΐας του, όπως το Neverwhere (Ποτέ και Πουθενά) ή το American Gods (Ο Πόλεμος των Θεών) – μυθιστορήματα που αφορούν μεν το ενήλικο κοινό, αλλά είναι ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικά τόσο του ύφους του όσο και των κόσμων και των χαρακτήρων που κυριαρχούν στις ιστορίες του. Το Ευτυχώς, ο μπαμπάς έφερε το γάλα μπορεί να απευθύνεται κυρίως σε αναγνωστικό κοινό μικρότερων ηλικιών, αλλά το ιδιότυπο χιούμορ, η απολαυστική μείξη πραγματικότητας και φαντασίας και η γεμάτη ζωντάνια γραφή του Γκέιμαν μπορεί ακόμα και σ’ αυτό το βιβλίο να εκτιμηθεί από αναγνώστες κάθε ηλικίας.
Το κείμενο του Γκέιμαν θυμίζει κόμικ, κινούμενα σχέδια, ακόμα και τρισδιάστατο παιχνίδι δράσης, με τη γρήγορη εναλλαγή εικόνων, διαλόγων και χαρακτήρων να δημιουργούν μια ατμόσφαιρα παρανοϊκού παραμυθιού – κάτι που εξάλλου τονίζεται ακόμα περισσότερο με τα υπέροχα σκίτσα του Σκότι Γιανγκ.
Έτσι και στο Ευτυχώς, ο μπαμπάς έφερε το γάλα ξεκινάει από μια απόλυτα συνηθισμένη κατάσταση την οποία έντεχνα εξελίσσει σε μια ιστορία όπου η φαντασία και το ψαγμένο χιούμορ έχουν μεν τον κυρίαρχο ρόλο, ωστόσο η αφήγησή του είναι σοβαρή, περίτεχνη και πολυεπίπεδη: αν και το στοιχείο της φαντασίας είναι αυτό που κυριαρχεί περισσότερο –σε αντίθεση με άλλα έργα του όπου η φαντασία εισχωρεί στην πραγματικότητα και πολλές φορές την επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό ώστε να την αλλάζει εντελώς– το ρεαλιστικό υπόβαθρο δεν παύει στιγμή να κάνει την παρουσία του αισθητή. Ο μπαμπάς της ιστορίας πηγαίνει ν’ αγοράσει γάλα για το πρωινό των παιδιών του αλλά και για το δικό του τσάι. Αργεί λίγο να γυρίσει, και όταν επιστρέφει τα παιδιά θέλουν να μάθουν τι του πήρε τόση ώρα.
Και τότε εκείνος αρχίζει να αφηγείται μια απίθανη ιστορία με αλλεπάλληλα ταξίδια στον χρόνο και τον χώρο, όπου το φανταστικό στοιχείο δεν περιορίζεται μόνο στην περιγραφή των καταστάσεων και των χαρακτήρων αλλά εκφράζεται και μέσα από τη γλωσσοπλασία: το αερόστατο ονομάζεται «ανθρωποφόρα αιωρόμπαλα», οι καρύδες αποκαλούνται «μαλλιαρο-υγρόσκληρα λευκοροκανίδια», τα σμαράγδια λέγονται «αστραφτο-πρασινο-πετραδάκια» – όπως πολύ εύστοχα και με φαντασία αποδίδονται αυτοί και πολλοί άλλοι περίπλοκοι και απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων στην πολύ καλή μετάφραση του Φίλιππου Μανδηλαρά. Ο μπαμπάς, επιδεικνύοντας απρόσμενο θάρρος και ηρωισμό, τα βάζει με αλλόκοτους εξωγήινους, αιμοβόρους πειρατές και αιμοσταγή τέρατα, αποφασισμένος να μεταφέρει με απόλυτη ασφάλεια το γάλα στα παιδιά του.
Πρόκειται για ένα συνηθισμένο μοτίβο στα έργα του Γκέιμαν – η εμπλοκή ενός απλού, καθημερινού ανθρώπου σε περιπέτειες απόκοσμες και αρκετές φορές παρανοϊκές. Το έναυσμα για την εμφάνιση του φανταστικού στοιχείου είναι ένα γεγονός που συμβαίνει στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο η δυναμική του είναι τόσο έντονη που ο ήρωας περνάει το σύνορο που διαχωρίζει την πραγματικότητα από τη φαντασία μέσα σε δευτερόλεπτα, και σχεδόν χωρίς να το αντιληφθεί. Οι περιπέτειες του μπαμπά της ιστορίας είναι απίστευτες, ωστόσο το κύριο μέλημά του είναι να μην πάθει τίποτα το γάλα που προορίζεται για τα παιδιά του. Θα μπορούσαμε εδώ να πούμε ότι όλο αυτό είναι και μια αλληγορία για τον καθημερινό αγώνα των γονιών ώστε να μη λείψει τίποτα στα παιδιά τους, ωστόσο η ιστορία είναι γραμμένη με τέτοιο τρόπο και τόσο έντονα υπερβατική διάθεση που παίρνει άλλες διαστάσεις – το κοινωνικό της μήνυμα μπαίνει σε άλλο υπόβαθρο και φιλτράρεται μέσα από τις εξωπραγματικές καταστάσεις που ξετυλίγονται και αναπαρίστανται με τόση ζωντάνια και γλαφυρότητα.
Το κείμενο του Γκέιμαν θυμίζει κόμικ, κινούμενα σχέδια, ακόμα και τρισδιάστατο παιχνίδι δράσης, με τη γρήγορη εναλλαγή εικόνων, διαλόγων και χαρακτήρων να δημιουργούν μια ατμόσφαιρα παρανοϊκού παραμυθιού – κάτι που εξάλλου τονίζεται ακόμα περισσότερο με τα υπέροχα σκίτσα του Σκότι Γιανγκ που φέρνουν στον νου τα έργα του Κρις Ρίντελ και μεταμορφώνουν σε εικόνες όλες αυτές τις απίστευτες περιγραφές του Γκέιμαν, με τις αξέχαστες, αστείες φυσιογνωμίες, τις γελοιογραφικές φιγούρες και τα αλλόκοτα αντικείμενα που παραπέμπουν στην κουλτούρα του «steampunk» – το είδος εκείνο της επιστημονικής φαντασίας που αναπτύχθηκε κατά τη βικτοριανή περίοδο και αποτέλεσε ουσιαστικά τη βάση για πολύ μεγάλο μέρος της μεταγενέστερης καλλιτεχνικής παραγωγής αυτής της θεματολογίας. Τόσο ο Γκέιμαν όσο και ο Γιανγκ, ο καθένας από την πλευρά του και με τα δικά του μέσα, αποτίουν φόρο τιμής στην επιστημονική φαντασία και τη λογοτεχνία του φανταστικού, με το αποτέλεσμα της συνεργασίας τους να είναι, παράλληλα, πρωτότυπο και μοναδικό.
Ευτυχώς, ο μπαμπάς έφερε το γάλα
Neil Gaiman
Μετάφραση: Φίλιππος Μανδηλαράς
Παπαδόπουλος
128 σελ.
ISBN 978-960-569-257-5
Τιμή: €7,99
