Ιωάννα Ζαχαρού: «Η ρουφήχτρα»

Ο τρόπος να αναλύσεις και να καταγράψεις λογοτεχνικά –στο πλαίσιο μιας παιδικής μικροαφήγησης– ένα θέμα της καθημερινότητας και να το καταστήσεις γοητευτικό και πρόσφορο για το μικρό παιδί αναγνώστη/ακροατή, θέλει έμπνευση και ευαισθησία, γνώση των βασικών χαρακτηριστικών της λογοτεχνικής γραφής, αλλά πρωτίστως προϋποθέτει βαθιά γνώση των ιδιαιτεροτήτων της παιδικής ψυχικής ιδιοσυστασίας και της λειτουργίας της πρόσληψης του κειμένου από τον μικρό αναγνώστη. Σε διαφορετική περίπτωση, το λογοτεχνικό κείμενο μετατρέπεται σε απλό παιδαγωγικό εργαλείο ή στην καλύτερη περίπτωση ένα κείμενο με άμεσο διδακτισμό και μια κυριαρχούσα λογική χρηστικότητας.

Η Ιωάννα Ζαχαρού στο πρώτο της βιβλίο, Η ρουφήχτρα (Ψυχογιός, 2018) με μια εξαιρετική εικονογράφηση από την Αλεξία Λουγιάκη, προτάσσει τη δική της προσωπική επιλογή. Επιλέγει μια γραφή και έναν τρόπο θέασης της πραγματικότητας που πρωτίστως διασκεδάζει και απο-δραματοποιεί την ανάγνωση και πρόσληψη του προβλήματος της ακαταστασίας. Εφευρίσκει μάγισσες και ξωτικά και τα ξεδιπλώνει στην αφήγησή της, όχι για να ερμηνεύσει προβλήματα και καταστάσεις με φανταστικές υπάρξεις, πλέοντας στα ασφαλή στερεότυπα της λαϊκότροπης αφήγησης, αλλά για να κάνει το μικρό παιδί να βλέπει, να αφουγκράζεται, να κατανοεί αλλά να χαίρεται και να χαμογελά ταυτόχρονα. Δεν υπάρχει τίποτε πιο λυτρωτικό για τον μικρό αναγνώστη/ακροατή, όταν χαίρεται, διασκεδάζει και χαλαρώνει ταυτιζόμενος ή γοητευόμενος από τους μικρούς ήρωες και τις περιπέτειές τους.

Η συγγραφέας σε πρώτο επίπεδο εκμεταλλεύεται όλες τις τεχνικές του παιδικού χιούμορ, είτε με την τεχνική της πρόσληψης της μεταφοράς ως κυριολεξίας είτε με την τεχνική του απρόοπτου είτε με την καταγραφή της παιδικής αφέλειας: «Η μαμά μου δεν χάνει ποτέ της πράγματα… δεν ξέρω… χθες όμως έχασε τη δουλειά της» (σελ. 21).

Επιχειρεί και καταφέρνει να σκιαγραφήσει ολοκληρωτικά ένα πολύ συνηθισμένο πρόβλημα με έναν τρόπο που να γοητεύει, να διασκεδάζει και να συμβουλεύει, χωρίς όμως αυτό να φαίνεται.

Σε δεύτερο επίπεδο, καθώς αναλύει ένα πολύ συνηθισμένο θέμα/πρόβλημα της καθημερινής ζωής, όπως είναι η ακαταστασία και τσαπατσουλιά σε ένα παιδικό δωμάτιο, αφίσταται των κλασικών επιλογών του τύπου καταγραφή των άμεσων επιπτώσεων της ακαταστασίας στην καθημερινότητα ενός «κακού» αγοριού σε σύγκριση με εκείνων των θετικών επιπτώσεων στην καθημερινότητα ενός «καλού» αγοριού και ένα τέλος με πλήρη επιβεβαίωση του «καλού» αγοριού. Έτσι, δεν επικεντρώνει και δεν εστιάζει στο κεντρικό θέμα, αποφεύγοντας την εμφαντική καταγραφή των αποτελεσμάτων και συνεπειών της ακαταστασίας του μικρού Οδυσσέα. Παράλληλα όμως καταφέρνει να σχετικοποιήσει συγκεκριμένες στιγμές ακαταστασίας στην καθημερινότητα, στις οποίες προσθέτει τη μαγεία της ερμηνείας με την παρουσία της ρουφήχτρας και καταφέρνει μια πιο ουσιαστική πρόσληψη από τη μεριά του μικρού αναγνώστη/ακροατή.

Με βάση αυτές τις δυο τεχνικές (χιούμορ, ειδική θέαση της πραγματικότητας) και με την παρουσία της μάγισσας ρουφήχτρας, η συγγραφέας καταφέρνει πρωταρχικά να διώξει από το κάδρο την αναπόφευκτη τυπική παραίνεση στους μικρούς αναγνώστες (να είναι πειθαρχημένοι και να τακτοποιούν τα πράγματά τους στο δωμάτιό τους), που ελάχιστα διαφέρει από μια τυπική συμβουλή/παραίνεση. Καταφέρνει επίσης να αποφύγει την εμφαντική καταγραφή απώλειας των αντικειμένων (βιβλίο, τετράδιο, παντόφλα) και τις συνέπειές τους, κάτι που οδηγεί έτσι κι αλλιώς σε ηθικοπλαστική μυθοπλασία, έτσι ώστε ο μικρός Οδυσσέας να μη στηλιτεύεται άμεσα γι’ αυτό. Ίσα ίσα, ο μικρός Οδυσσέας επιχειρεί να αντιμετωπίσει μόνος του το πρόβλημά του χωρίς παρέμβαση των μεγάλων/ενηλίκων. Τον οδηγεί η βασική του μηχανιστική αφέλεια, η σύγχυση φανταστικού και πραγματικού, έτσι ώστε στο τέλος να επιλέγεται ως ερμηνεία των απλών πραγμάτων που χάνονται η ύπαρξη μιας μαγικής ρουφήχτρας, που ρουφάει και εξαφανίζει πράγματα.

Επιπλέον, η συγγραφέας καταφέρνει να αποδραματοποιήσει τη συμπεριφορά του Οδυσσέα και να εντάξει σε ένα πλαίσιο ομαλής και κανονικής εξέλιξης τις μικρές, αναπόφευκτες αταξίες και απροσεξίες. Κατά βάθος οι μικρές αταξίες για το μικρό παιδί είναι ένας τρόπος αντίστασης στην πιεστική ρεαλιστική πραγματικότητα, αλλά και ένας τρόπος να αισθανθεί ότι υπάρχει και ότι μπορεί να νιώσει δυνατό απέναντι στον κόσμο των μεγάλων. Το μικρό παιδί κάνοντας αταξίες είναι σαν να παίζει με τους κανόνες της πραγματικότητας και να διαπραγματεύεται με τα όρια και τους περιορισμούς της.

ioan zaxarou Η Ιωάννα Ζαχαρού με το πρώτο της βιβλίο –ήδη ετοιμάζεται το δεύτερο– συνομιλεί με εικόνες και λόγια με τους μικρούς αναγνώστες της και διασκεδάζει μαζί τους συζητώντας για καθημερινά και απλά πράγματα. Επιχειρεί και καταφέρνει να σκιαγραφήσει ολοκληρωτικά ένα πολύ συνηθισμένο πρόβλημα με έναν τρόπο που να γοητεύει, να διασκεδάζει και να συμβουλεύει, χωρίς όμως αυτό να φαίνεται. Τα παιδιά-αναγνώστες έχουν ανάγκη να διαβάζουν και να χαμογελούν. Οι ιδέες των λογοτεχνικών κειμένων πρέπει να έχουν γνήσια και αληθινή ανάπτυξη, με αυθορμησία και αμεσότητα. Βεβαίως, αυτός ο δρόμος της γραφής μπορεί να μοιάζει επιφανειακός, εντούτοις απαιτεί ειδική ευαισθησία, γνώση και προχωρημένη ενσυναίσθηση. Τα καλά και ευχάριστα βιβλία –όπως και οι άνθρωποι, εξάλλου– σηματοδοτούν την αρχή μιας καλής και αισιόδοξης σχέσης.