Sean Ferrell: «Το Τζάτζαλο»
Το «Τζάτζαλο», σαν λέξη, ακούγεται παράξενο. Σου τραβάει την προσοχή, σε ιντριγκάρει. Θέλει να ασχοληθείς μαζί του. Όπως ακριβώς δηλαδή και το ίδιο το Τζάτζαλο: είναι εκείνο το κακομούτσουνο τερατάκι που όλοι έχουμε μέσα μας, το οποίο λαγοκοιμάται σε μια γωνίτσα του εαυτού μας με το ένα μάτι ανοιχτό, έτοιμο να πεταχτεί επάνω και να πάρει, με το έτσι θέλω, πρωτοβουλία βάζοντάς μας να κάνουμε πράγματα που εμείς, σαν αθώα παιδιά που (δεν) είμαστε, δεν θα κάναμε ποτέ. Η Ρούθι έχει κι αυτή το Τζάτζαλό της. Είναι μεγάλο, είναι επιβλητικό, μονίμως εκνευρισμένο, τη συνοδεύει παντού και τη βάζει συνεχώς σε μπελάδες. Γιατί, φυσικά, η Ρούθι δεν υπήρχε περίπτωση ποτέ να πάει αδιάβαστη στο σχολείο ή να κοροϊδεύει τους συμμαθητές της ή να χαλάσει τη ζωγραφιά του διπλανού της. Όλα τα κάνει το Τζάτζαλο.
Στο πανέξυπνο και ξεκαρδιστικό βιβλίο του Σον Φέρελ, οι παιδικές σκανταλιές, το τόσο οικείο και βασανιστικό συναίσθημα της ζήλιας, οι αταξίες στο σχολείο, παίρνουν μια άλλη διάσταση. Αποκτούν πρόσωπο και ταυτότητα και καταδυναστεύουν τη Ρούθι, τη μικρή πρωταγωνίστρια, στην καθημερινότητά της. Το Τζάτζαλο της Ρούθι δεν την αφήνει σε ησυχία. Κάθεται στη θέση της, πιλατεύει τον φίλο της, κάνει ζαβολιές. Και εννοείται ότι, για όλα αυτά, η Ρούθι είναι που βρίσκει τον μπελά της και δέχεται την παρατήρηση, παρά τις διαμαρτυρίες της: «Δεν το ’κανα εγώ! […] Το Τζάτζαλο!»
Με τη λέξη «τζάτζαλο» –που σημαίνει «κουρέλι» και έχει να κάνει με ένα αρχαίο έθιμο, σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι κρεμούσαν κομμάτια από ρούχα έξω από τις εκκλησίες σαν αναθήματα για να θεραπευτούν από ασθένειες– απέδωσε έξυπνα ο Αντώνης Παπαθεοδούλου το «Snurtch», λέξη προφανώς φτιαχτή που μάλλον προέρχεται από τη μείξη του «snatch», που σημαίνει «αρπάζω», και του «burtch» – λέξη της αργκό που περιγράφει έναν άνθρωπο μουλωχτό, που θέλει πάντα να περνάει το δικό του. Γιατί αυτό είναι ουσιαστικά το Τζάτζαλο: κάτι ύπουλο, που γαντζώνεται πάνω στο θύμα του και πάντα βρίσκει τον τρόπο να επιβάλλεται με κάθε κόστος. Εκμεταλλεύεται τον φαινομενικό του όγκο αποδυναμώνοντας τον «ξενιστή» του, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα κυριολεκτικό τζάτζαλο, ένα ανυπόστατο, κουρελιασμένο πλάσμα χωρίς ουσία, το οποίο τρέφεται από τις δικές μας ανασφάλειες.
Το Τζάτζαλο της Ρούθι κάνει κουμάντο παντού και είναι γεμάτο αυτοπεποίθηση. Τίποτα και κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει. Εκτός από την ίδια τη Ρούθι. Κάποια στιγμή, η κατάσταση φτάνει στο απροχώρητο και η Ρούθι αποφασίζει να αλλάξει ρότα. Είναι μια απόφαση αναπάντεχη, της στιγμής, αλλά τα αποτελέσματά της είναι θεαματικά. Είναι κάτι που το Τζάτζαλο δεν περίμενε ποτέ να συμβεί, γι’ αυτό και αποσυντονίζεται εντελώς. Δεν ξέρει τι να κάνει, πώς να αντιδράσει. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, ο ρόλος του περιορίζεται. Δεν εξαφανίζεται, αλλά η Ρούθι μπορεί πλέον, τις περισσότερες φορές, να το θέτει υπό έλεγχο. Κάποιες φορές βρίσκει τον τρόπο να δείξει τον παλιό, κακό εαυτό του, αλλά τώρα πια η Ρούθι μπορεί να το κουμαντάρει. Όπως και όλοι οι άλλοι γύρω της, άλλωστε, αφού ο καθένας έχει το δικό του, προσωπικό Τζάτζαλο.
Όλοι έχουμε μέσα μας ένα τερατάκι που αποζητά μονίμως να βγει στην επιφάνεια και να κυριαρχήσει. Άλλοτε το καταφέρνει, άλλοτε πάλι κάθεται και περιμένει στη γωνιά του, καραδοκώντας για την επόμενη ευκαιρία.
Το Τζάτζαλο είναι ένα υπέροχο, χιουμοριστικό βιβλίο. Γραμμένο από τον Σον Φέρελ με απλό αλλά διεισδυτικό και καίριο χιούμορ, λέει πάρα πολλά με λίγα λόγια. Το ύφος του είναι άμεσο, λιτό, χωρίς διάθεση εντυπωσιασμού, αλλά γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι τόσο περιεκτικό και διασκεδαστικό. Οι αστείες, εκφραστικές και γεμάτες κίνηση φιγούρες του Τσαρλς Σαντόζο που συνοδεύουν το κείμενο αποδίδουν εξαιρετικά το δεύτερο επίπεδο της ιστορίας – δηλαδή την αδιάκοπη παρουσία του Τζάτζαλου στη ζωή της Ρούθι, κάτι που μόνο εκείνη μπορεί να δει. Το Τζάτζαλο έχει απεικονιστεί στην εικονογράφηση τόσο παραστατικά και με τόσες αστείες εναλλαγές στις εκφράσεις του, που είναι σα να σχολιάζει από μόνο του τα όσα συμβαίνουν. Οι εικόνες αποτελούν πολύ σημαντικό κομμάτι του βιβλίου, καθώς αποκαλύπτουν τι γίνεται πραγματικά, σε παράλληλη δράση με την αφήγηση που αντιπροσωπεύει την οπτική της Ρούθι. Το Τζάτζαλο εμφανίζεται πίσω της σαν να έχει ξεπηδήσει από παιδική ζωγραφιά, έχοντας αποκτήσει δική του ζωή, διεκδικώντας το έδαφός του. Αντιμετωπίζοντάς το με τα δικά του όπλα, η Ρούθι τελικά το ξορκίζει ζωγραφίζοντάς το, εγκλωβίζοντάς το σε μια χαρούμενη εκδοχή του εαυτού του.
Αν και το προφανές αναγνωστικό κοινό του βιβλίου είναι τα παιδιά, το Τζάτζαλο απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες, αφού η ύπαρξη μιας αρνητικής πλευράς είναι κοινός παρονομαστής σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας. Όλοι έχουμε μέσα μας ένα τερατάκι που αποζητά μονίμως να βγει στην επιφάνεια και να κυριαρχήσει. Άλλοτε το καταφέρνει, άλλοτε πάλι κάθεται και περιμένει στη γωνιά του, καραδοκώντας για την επόμενη ευκαιρία. Καμιά φορά, αν είμαστε τυχεροί, μπορεί και να είναι μονίμως κοιμισμένο. Αυτό που έχει σημασία, και που τόσο έξυπνα λέει, ουσιαστικά, το βιβλίο, είναι να το αποδεχτούμε, να συμφιλιωθούμε με την ύπαρξή του και ίσως, αν είναι ανάγκη, να το αφήνουμε πού και πού να εκφράζεται κι αυτό. Αν προσπαθήσουμε να το εξαφανίσουμε, αφενός δεν θα καταφέρουμε τίποτα και αφετέρου θα το εξαγριώσουμε ακόμα περισσότερο – και κανείς δεν θα ήθελε να ωθήσει το Τζάτζαλό του στα άκρα, γιατί η αντίδρασή του μπορεί να είναι απρόβλεπτη.
Το Τζάτζαλο
Sean Ferrell
μετάφραση: Αντώνης Παπαθεοδούλου
εικονογράφηση: Charles Santoso
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
40 σελ.
ISBN 978-960-569-798-3
Τιμή €11,99
