Ασπασία Γκιόκα: «Ο Σεφέρης στην Αμερική»
Βάλε ένα κόμμα για το παιδί, Γιώργο, βοήθησέ τον, για όνομα του Θεού
(Μαρώ Σ.)
Η Ασπασία Γκιόκα έβαλε όσα κόμματα χρειάζονταν για να διευκολύνει τον αναγνώστη αυτού του πυκνού, πολύτιμου και γεμάτου πληροφορίες βιβλίου. Συγκεκριμένα, στα συχνά ταξίδια της στις ΗΠΑ, ανάμεσα σε άλλα σημαντικά, επισκέφτηκε βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια αναζητώντας τα ίχνη του μεγάλου μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη, όπου και εντόπισε ενδιαφέρον αδημοσίευτο υλικό. Πρόκειται για μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έρευνα αρχείων –Τμήμα Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, στα Επιλεγμένα Έγγραφα Γιώργου Σεφέρη στη Βιβλιοθήκη του Πρίνστον, στο Αρχείο Ρόμιλι Τζένκινς (Romilly Jenkins), στη συλλογή Αρχείων Νταμπάρτον Όουκς (Dumbarton Oaks)– τα οποία μελέτησε και μέσω αυτών έφερε στο φως ανεξερεύνητες περιοχές στο έργο του ποιητή, καθώς και τα πρόσωπα με τα οποία ήρθε σε επαφή.
Συγκεκριμένα, ο Σεφέρης, στο τελευταίο του ταξίδι στις ΗΠΑ, έμεινε εκεί τρεις μήνες, από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Δεκεμβρίου του 1968, χρονικό διάστημα κατά το οποίο στην Ελλάδα είχαμε Χούντα και στις ΗΠΑ διαδηλώσεις για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, που ξεσήκωναν τους φοιτητές ακόμη και στο Πρίνστον, με το σύνθημα «Even Princeton».
Με τη σειρά, λοιπόν, βλέπουμε: τη σχέση του Σεφέρη με τον δημοκρατικό γερουσιαστή Γιουτζίν ΜακΚάρθι, αγαπητό στη νεολαία λόγω της αντίδρασής του στον πόλεμο του Βιετνάμ, ο οποίος ενδιαφερόταν πιο πολύ για την ποίηση παρά για την πολιτική, χρησιμοποιώντας συχνά μεταφορές από την αρχαία τραγωδία και παρομοιάζοντας τον Τζόνσον με τον Ορέστη. Από τα ποιήματα του Σεφέρη είχε ξεχωρίσει τις «Τρεις μούλες»· γενικώς του άρεσε να κάνει μεταφορές με ζώα για να χαρακτηρίσει πολιτικά πρόσωπα. Ο ίδιος ως υποψήφιος Πρόεδρος ένιωθε ότι δεν είναι σε θέση να σηκώσει τέτοιο βάρος, όπως η μούλα του ποιήματος. Η συγγραφέας θα παραθέσει όλα τα στοιχεία που αφορούν το πώς εκλαμβάνει το ποίημα και πώς το μεταφέρει στην προεκλογική του εκστρατεία, τις αντιδράσεις του κοινού που γελά, τις παρανοήσεις και τις θρησκευτικές προεκτάσεις που δίνει στο ποίημα του Σεφέρη, αλλά και τις αντιδράσεις στην Αθήνα, εφημ. Εστία. Το σεμινάριο «Ποίηση και Πολιτική», και ειδικά το μάθημα «Γιώργος Σεφέρης», είναι πολύ σημαντικό, επειδή δεν παρουσιαζόταν συχνά ελληνική ποίηση στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Ιδιαίτερη είναι η σημασία, αφού αυτό γίνεται μετά τον θάνατο του ποιητή και την κηδεία του, η οποία μετατράπηκε σε πολιτική διαδήλωση εναντίον της Χούντας στην Ελλάδα. Ο ΜακΚάρθι σταδιακά μείωσε το ενδιαφέρον του για την πολιτική, ασχολήθηκε πιο πολύ με την ποίηση και με τον Σεφέρη και επί μακρό διάστημα με προπτυχιακούς φοιτητές.
Δεύτερο μεγάλο κεφάλαιο είναι το αφορών τη σχέση του Σεφέρη με τον Σάμιουελ Χέιζο, η οποία ήταν τυπική, αλλά ο είκοσι οκτώ ετών νεότερος καθηγητής στο Πίτσμπουργκ έτρεφε σεβασμό και θαυμασμό για τον Έλληνα ποιητή. Ο Χέιζο είναι ιδρυτής του International Poetry Forum (Διεθνούς Ποιητικού Φόρουμ), έχει πολλές επιστημονικές ιδιότητες και στα κείμενά του αναφέρεται σε Έλληνες ποιητές και άλλες προσωπικότητες. Με τον Σεφέρη γνωρίστηκε το 1965 σε μια αποστολή του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών στην Ελλάδα και συγκινήθηκε από τη συνάντηση μαζί του και από την ανάγνωση των ποιημάτων του. Όπως μαρτυρεί και ο Έντμουντ Κίλι, o Σεφέρης γίνεται γνωστός στην Αμερική πολλά χρόνια μετά το Νόμπελ, ενώ ο Χέιζο σε μια αφήγησή του μεταφέρει τις θετικές εντυπώσεις του από μια Ελλάδα με 11,5 εκατομμύρια κατοίκους, πολύ δεκτικό ποιητικό κοινό και δύο Νόμπελ, την Ιρλανδία με 4,5 εκατομμύρια με τρία Νόμπελ, ενώ οι ΗΠΑ με 300 εκατομμύρια είχαν μόνο τρία Νόμπελ στην ποίηση.
Η συγγραφέας θα επισημάνει την κοσμοσυρροή στην ομιλία του Σεφέρη στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, για την οποία ο Χέιζο εξέφρασε τον θαυμασμό του –είχε προηγηθεί βεβαίως και η απονομή του βραβείου Νόμπελ– και θα παραθέσει την αλληλογραφία των δύο ανδρών, καθώς και τα δικά της σχόλια. Από τον θησαυρό των πληροφοριών της θα κρατήσω το γιατί ο Σεφέρης διαβάζει στα ελληνικά «ακόμη και ενώπιον αγγλόφωνου ακροατηρίου». Η απάντηση του αποκαλύπτεται μέσα σε ένα όνειρο, όπου ένας άνδρας τού είπε ότι η αγγλική γλώσσα δεν έχει όλες τις αποχρώσεις της ελληνικής, στην οποία αποδίδονται «ο ρυθμός και η πραγματική αίσθηση του ποιήματος».
Η Ασπασία Γκιόκα επισκέφτηκε βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια αναζητώντας τα ίχνη του μεγάλου μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη, όπου και εντόπισε ενδιαφέρον αδημοσίευτο υλικό.
Σαν ευχάριστο ιντερμέδιο διαβάζεται η επίσκεψη Χρουστσόφ στις ΗΠΑ, ο σχολιασμός των ουρανοξυστών, η επίσκεψή του στο Χόλιγουντ, η φωτογράφησή του με τη Μονρόε και την Τέιλορ, και άλλα τα οποία σχολιάζει ο Σεφέρης όταν και εκείνος έφτασε εκεί.
Στην εκδήλωση της Νέας Υόρκης, ο Σεφέρης έχει να αντιμετωπίσει τους Έλληνες που απορούν γιατί δεν παίρνει θέση εναντίον της Χούντας. Όταν διάβασε στο Χάρβαρντ το ποίημα «Τελευταία μέρα», ακούστηκε μια δυνατή φωνή: «Ας ανάψουμε το φως στην Ελλάδα» και η αίθουσα δονήθηκε από το βροντερό χειροκρότημα, αναφέρει ο Έντμουντ Κίλι. Ακολουθεί εκτεταμένος σχολιασμός. Στη συνέχεια, ο ελληνιστής Τζένκινς προτείνει στον Σεφέρη να επισκεφτεί το Νταμπάρτον Όουκς. Ο Σεφέρης αρνήθηκε ευγενικά, γιατί είχε επιφυλάξεις για την επάρκεια του Τζένκινς στα ελληνικά πράγματα-γράμματα.
Έπεται το κεφάλαιο με τη συνάντηση Σεφέρη και Τζορτζ Ανασταπλό. Ο δεύτερος ήταν ελληνικής καταγωγής αντιμακαρθιστής, ελεύθερο πνεύμα, ο «Σωκράτης του Σικάγου», όπως τον αποκαλούσαν. Ήταν και persona non grata εξαιτίας των κειμένων που έγραφε εναντίον της Χούντας στην Ελλάδα.
Η κηδεία του Σεφέρη είναι γνωστή, αλλά μάλλον όχι ο παρατεταμένος ξερόβηχας του Μανόλη Αναγνωστάκη που επεκτάθηκε στο κοινό, όταν έφτασε ο συνεργάτης των δικτατόρων Ιερώνυμος. Αισθητή η απουσία του Αμερικανού πρέσβη Τάσκα και άλλων.
Σημαντικά κεφάλαια η φιλία του ποιητή με τον Ρεξ Γουόρνερ και το δώρο-ποίημα που του προσέφερε. Το Νόμπελ και η μικροψυχία των αντιγνωμούντων –εφημερίδων και προσώπων–, οι συγκρίσεις με Καζαντζάκη και άλλους, η ανίσχυρη επιχειρηματολογία, η νηφάλια υποστήριξη του Τάκη Παπατσώνη, αλλά και η απορία του ίδιου του Σεφέρη: «Πώς μπόρεσαν να διαβάσουν τα ποιήματά μου, που είναι τόσο ελληνικά – πώς μπόρεσαν να τα νιώσουν;».
Τα ποιήματα του Σεφέρη αλλά και το βιβλίο της Ασπασίας Γκιόκα θα το νιώσουν πολλοί, κυρίως οι επαρκείς αναγνώστες του, που θα ανακαλύψουν και πάλι τη συνέπεια του ποιητή όταν υποστηρίζει (βλ. δοκίμιο «Η Τέχνη και η εποχή») ότι «ο δεσμός του ποιητή με την εποχή του είναι […] ένας ομφάλιος λώρος, όπως το έμβρυο με τη μητέρα του», «από την καραβάνα της τρεφόμαστε» και «είμαστε όλοι κληρωτοί της εποχής μας», όπως έλεγε ο Όντεν. Το βιβλίο της Ασπασίας Γκιόκα είναι με τον τρόπο του και ένα πολιτικό βιβλίο.
Στο εξώφυλλο, ο ποιητής σε άρθρο της αμερικανικής εφημερίδας The Pittsburgh Press με τίτλο «Poetry All Greek To Him – And Most Of Audience».
Ο Σεφέρης στην Αμερική
Ασπασία Γκιόκα
Νίκας
232 σελ.
ISBN 978-960-296-471-2
Τιμή €14,40
