«Το 1821 και οι πρωταγωνιστές του»
Η έκδοση «Το 1821 και οι πρωταγωνιστές του» πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των Επετειακών Δράσεων για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με την ευγενική υποστήριξη της Τράπεζας Πειραιώς και τη συνεργασία της με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Με αυτό το προλογικό σημείωμα ανοίγει ο τόμος, ο επιμελημένος και καλλιτεχνικά φροντισμένος, όπως και οι άλλοι με τους οποίους η Τράπεζα Πειραιώς τιμά τη μεγάλη μας εθνική επέτειο. Ψυχή της επιστημονικής ομάδας είναι η Αμαλία Παππά, την οποία πλαισίωσαν οι κυρίες: Άννα Κουλικούρδη, Κατερίνα Ζωγράφου, Ελένη Μαμμά και Βασιλική Τζώρτζου, οι οποίες φρόντισαν για τον σχεδιασμό, την επιμέλεια, την έρευνα, επιλογή και μεταγραφή του αρχειακού υλικού, τον υπομνηματισμό και τις εργασίες υποστήριξης. Τις μεταφράσεις έδωσαν οι Elit Language Services.
Ο υφυπουργός Εξωτερικών κ. Κωνσταντίνος Βλάσης, ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Τράπεζας Πειραιώς κ. Γεώργιος Χατζηνικολάου, ο κ. Χρήστος Μεγάλου, Διευθύνων Σύμβουλος της Τράπεζας Πειραιώς και ο καθ. Ν.Ε. Καραπιδάκης στα προλογικά τους σημειώματα, όλα και στην αγγλική γλώσσα, τόνισαν τη σημασία της μεγάλης επετείου στον ρουν της ελληνικής Ιστορίας, τη συνεργασία των επιστημόνων για την επίτευξη των στόχων που αφορούν την αναδίφηση των αρχείων, ελληνικών και ξένων, για την παραγωγή νέας γνώσης, καθώς και τη συμβολή της Τράπεζας στο κορυφαίο γεγονός για τη «διάχυση της γνώσης» στο κοινό και την εκπαιδευτική κοινότητα. Το εξωραϊσμένο πορτρέτο της Μπουμπουλίνας, της Σπετσιώτισσας Κυράς, ως καλλονής της εποχής έρχεται πρώτο και δεύτερο αυτό του Λόρδου Μπάιρον, μέσα σε ένα αιματοβαμμένο φόντο.
Εκτενής αναφορά γίνεται στη Χάρτα του Ρήγα, στην Επαναστατική Προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», στα πρόσωπα της προεπαναστατικής περιόδου και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, στους πρωταγωνιστές του Αγώνα, στην περίοδο της κυβερνήσεως Καποδίστρια, στις πολιτικές και διπλωματικές εξελίξεις, στον απόηχο της Επανάστασης στο εξωτερικό, στον εμφύλιο, στους αγώνες σε στεριά και θάλασσα και γενικώς σε ό,τι αφορά την Επανάσταση και διασώθηκε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ). Τα Αρχεία είναι «το μεγαλύτερο και αρτιότερο αποθετήριο πηγών για την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821».
Συγκεκριμένα το βιβλίο, θαύμα κατασκευής και επιμέλειας, σύνθεσης κειμένου και εικόνας, περιλαμβάνει τις χειρόγραφες επιστολές των συντακτών τους, με την ορθογραφία και τη σύνταξη της εποχής, καθώς και καθαρογραμμένες με γράμματα του τύπου, σφραγίδα και υπογραφή.
Η γραμμένη σκέψη των Πρωταγωνιστών είναι στα μάτια μας και στα χέρια μας…
Την Ιστορία των Αρχείων μάς παρουσιάζει και η, μεταξύ πολλών άλλων τίτλων, αναπληρώτρια γενική διευθύντρια κ. Αμαλία Παππά. Και το κείμενο αυτό παρατίθεται και στα αγγλικά. Συνοψίζοντας, τα Αρχεία περιλαμβάνουν όλα τα δημόσια έγγραφα τα οποία γεννήθηκαν από την Υπέρτατη Αρχή, τη Φιλική Εταιρεία, τις περιφερειακές αρχές της Επανάστασης, κάθε επίσημο έγγραφο. Μέσα από αυτά ακούμε τη φωνή των πρωταγωνιστών: «οι Έλληνες ας χαθούν, τα αρχεία να γλυτώσουν», γράφει ο Φωτάκος στα Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επανάστασης, για να δηλώσει τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης. Τη σωτηρία των Αρχείων οφείλουμε στον Γιάννη Βλαχογιάννη, τον «ένδοξο ρακοσυλλέκτη» και «μύστη της εθνικής ιστορίας», όπως αποκλήθηκε, επειδή όπως κατέγραψε: «ο μοναδικός μου έρωτας ήταν πάντα η αγάπη για την Πατρίδα και την Ιστορία της». Το πολύτιμο υλικό διέσωσε από τα σκουπίδια, τη μούχλα των παλαιών σπιτιών, τα παλαιοπωλεία, τις μάντρες με τα οικοδομικά υλικά και μετά, το 1914, το δώρισε στο κράτος.
Ακολουθεί πορτρέτο Έλληνα φουστανελά. Μετά η Χάρτα του Ρήγα, ένα από τα πολυτιμότερα αποκτήματα των Γενικών Αρχείων. Όχι μόνο η περιγραφή της αλλά και η χαρακτική απεικόνισή της, έργο του 1797 στη Βιέννη. Ακολουθεί επιστολή του Κοσμά του Αιτωλού προς τους Πρεβεζάνους, το 1779, να ιδρύσουν σχολεία με δικά τους έξοδα προκειμένου να μορφωθούν τα παιδιά τους: «βοηθάτε πάντοτε το σχολείον σας εξ ιδίων πόνων… διά να λάβετε και παρά Θεού τον μισθόν σας και τιμήν παρά ανθρώποις…». Ακολουθούν η Διδασκαλία, η Κατήχησις, το Αλφάβητο της Εταιρείας των Φιλικών, κρυπτογραφημένο, κείμενο και γκραβούρα, ο Όρκος: «ορκίζομαι επάνο ις το εβαγγέλιο του Θεού…». Έπειτα το πορτρέτο του Αλέξανδρου Υψηλάντη: «εν ενί λόγω απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν». Παρατίθεται η χειρόγραφη προκήρυξη του Πέτρου Μαυρομιχάλη, η χειρόγραφη πρώτη εφημερίδα ΣΑΛΠΙΞ ΕΛΛΗΝΙΚΗ, η επιστολή του Άνθιμου Γαζή προς τους Αυτάδελφους Λάζαρο και Γεώργιο Κουντουριώτη. Λιθογραφία με τον Αθανάσιο Διάκο να οδηγεί τους Δερβενοχωρίτες, έργο του σχεδιαστή Peter Von Hess και του χαράκτη H. Kohler, καθώς και λιθογραφημένη υπογραφή του Αθανασίου Διάκου.
«Χριστιανί, αγαπιτί μου ομογενής… Όλι εμάθατε πος ήλθα διά να κοπιάσο και να αγονιστό διά την ελευθερίαν»· απόσπασμα από τον λόγο του Δημητρίου Υψηλάντη. «Ο Πόλεμος των Βασιλικών», «έμπνευσις» του Μακρυγιάννη και ζωγραφική του Παναγιώτη Ζωγράφου… «οπού το αίμα έως το πουρνό της άλλης ημέρας έτρεχεν ποταμηδόν…». Έγγραφο του Οδυσσέα Ανδρούτσου που ενημερώνει λεπτομερώς τον Ήβο Ρήγα για την έκβαση της μάχης, 27 Αυγούστου 1821, και τις μεγάλες απώλειες των Τούρκων. Ο Ανδρούτσος έφιππος, έργο του 1829. Ο Μαυροκορδάτος με τη ρεντικότα του σε σκοτεινή εικόνα. Ο Κολοκοτρώνης στη γνωστή του στάση. Η επιστολή του, μαζί και του Πλαπούτα, «διά να ομιλήση μετά των αιχμαλώτων πασάδων…».
Επιστολές Παπαφλέσσα, Μάρκου Μπότσαρη, Κουντουριώτη προς τον Νικήτα Σταματελόπουλο, Μαυροκορδάτου προς Κίτσον Τζαβέλα, Μιαούλη προς τον Κουντουριώτη, με τις επιτυχίες του στη θάλασσα –Ψαρά, Σάμο, Μυκάλη, Γέροντα, Ηράκλειο Κρήτης…– «ο εχθρός οκτάκις ενικήθη από την ανδρείαν και την σταθεράν των Ελλήνων υπέρ ανακτήσεως της ελευθερίας των απόφασιν…». Τα παράπονα της Μπουμπουλίνας που «με τόσας και τόσας θυσίας… αποκλείεται από την πολιτικήν κοινωνίαν». Η Μαντώ Μαυρογένους: «είμαι πρόθυμος να δεχθώ την στρατοπεδείαν και της πλέον επικινδύνου θέσεως, και προς παραδειγματισμόν των επιλοίπων…».
Πορτρέτο-λιθογραφία του Κωνσταντίνου Κανάρη, φιλοτεχνημένο από τον Adam Fridel 1827: «αποδεχόμενος να διορισθώ όπου λογίζομαι αναγκαίος, διά να εκπληρώσω το ιερόν χρέος μου προς την φιλτάτην πατρίδα…». «Δεν είναι τέκνα της οι άνομοι φατριασταί, αλλά γεννήματα εχιδνών, τ’ όνομα μόνον Έλληνες», φωνάζει ο Κοραής από το Παρίσι στις 2 Ιανουαρίου 1826. «Το Μεσολόγγι χάνεται… Προφθάσετε, διά τον Θεόν, διά την πατρίδα, διά τα χυμένα έματα…» απελπισμένη επιστολή του Ιω. Παπαδιαμαντόπουλου στις 25 Φεβρουαρίου 1826. Απελπισμένος και ο Καραϊσκάκης λόγω έλλειψης εφοδίων: «τροφαί και άλλαι τροφαί χρειάζονται να χαλάσουν τον Κιουταχήν…». «Είναι ανάγκη να διαλυθώσι τα υφάσματα της ιδιοτελείας διά να προχωρήσουν αι πράξεις της συνελεύσεως…», γράφει προς την Γ’ Εθνικ. Συνέλευσιν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, στις 4 Μαρτίου 1827. «Με πλήρη πεποίθησιν εις την θείαν βοήθειαν, ιδού αποδέχομαι τας ηνίας της εθνικής Κυβερνήσεως…», καταθέτει ο Ιωάννης Καποδίστριας στις 30 Ιανουαρίου 1828. Επιστολή του Μακρυγιάννη και «Μάχη πρώτη των Αθηνών», λιθογραφία και «έμπνευσις» του Μακρυγιάννη και εκτέλεση του Παναγιώτη Ζωγράφου.
Ο τόμος ολοκληρώνεται με τρεις φακέλους στο εσωτερικό του οπισθόφυλλου. Είναι οι χειρόγραφες επιστολές του Άνθιμου Γαζή, της Πελοποννησιακής Γερουσίας προς τον Πλαπούτα και του Αδαμαντίου Κοραή. Και οι τρεις –και όλος ο τόμος– απευθύνονται σ’ εμάς τους Νεοέλληνες, για να θυμόμαστε το δικό μας χρέος και να συνειδητοποιούμε σε ποιους χρωστάμε την υπόστασή μας. Η γραμμένη σκέψη των Πρωταγωνιστών είναι στα μάτια μας και στα χέρια μας…
Το 1821 και οι πρωταγωνιστές του
Συντονισμός – Επιμέλεια: Αμαλία Παππά
Γενικά Αρχεία του Κράτους
σ. 132
ISBN: 978-960-7236-22-7
Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευγενική υποστήριξη της Τράπεζας Πειραιώς και σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
