Ανάμεσα στα βιβλία της εκπαίδευσης που ξεχωρίζουν, επιχειρώντας να συνδυάσουν επιστημονικά τη θεωρία με την πράξη και με γνώση της μαθησιακής διαδικασίας –δεν είναι πολλά–, εντάσσεται και το συγκεκριμένο πόνημα. Οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι γονείς και οι ερευνητές θα βρουν έναν οδηγό, που τους βοηθά στο έργο τους με έναν τρόπο λειτουργικό και δημιουργικό. Η συγγραφέας, με βαθιά γνώση της εκπαιδευτικής και μαθησιακής διαδικασίας (δασκάλα και, μετέπειτα, σχολική σύμβουλος στα Χανιά), προσφέρει ένα βιβλίο του οποίου το περιεχόμενο διαπνέεται, εκτός των προαναφερόμενων, και από βαθιά αγάπη για το παραμύθι και τη λογοτεχνία για παιδιά. Τα κείμενα του βιβλίου εισχωρούν σε δύο περιοχές: σε αυτή των ενηλίκων, προκειμένου να τους οπλίσουν με εκλαϊκευτική θεωρητική και πρακτική γνώση, και έμμεσα σε εκείνη των παιδιών προκειμένου, εκείνα, να ασχοληθούν με δράσεις οι οποίες είναι απολύτως εφαρμόσιμες αλλά και αποδοτικές.

Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος παρατίθενται μελέτες για το παραμύθι και την παιδική λογοτεχνία. Σημαντικό είναι το κεφάλαιο στο οποίο παρουσιάζονται η γέννηση, οι θεωρίες, οι προσεγγίσεις, η ιστορία, η ταξινομία και τα χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού. Όσον αφορά στις προσεγγίσεις, η συγγραφέας αναφέρεται με ευσύνοπτο τρόπο τόσο στις γενετικές (ινδοευρωπαϊκή, ινδική, εθνολογική, κοινωνιολογική κ.ά.) όσο και στη μορφολογική προσέγγιση του Vladimir Propp, του οποίου τις 31 λειτουργίες παραθέτει στο τρίτο μέρος του βιβλίου. Επίσης, διαφωτιστικά είναι τα κεφάλαια που αναφέρονται στην παιδαγωγική διάσταση του παραμυθιού, στη θεραπευτική και πολιτισμική του διάσταση, καθώς στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.

Το πλέον ενδιαφέρον όσο και χρηστικό τμήμα του βιβλίου είναι το δεύτερο μέρος, στο οποίο συνδέονται θεωρητικά και πρακτικά το παραμύθι και η παιδική λογοτεχνία με απτά παραδείγματα.

Στο σημείο αυτό να σημειώσω ότι η συγγραφέας είχε εκδώσει στο παρελθόν το βιβλίο Το παραμύθι της Σταχτοπούτας στις ελληνικές και ξένες παραλλαγές (εκδ. Παπαζήση, 2010), μια σημαίνουσα, για την ελληνική βιβλιογραφία, εργασία που αποτελεί συμβολή στην περαιτέρω μελέτη και έρευνα του παραμυθιού. Με σκευή, λοιπόν, τη συγκεκριμένη εργασία, η συγγραφέας, αναφερόμενη στη δομή του γνωστού παραμυθιού, αναδεικνύει τη δυναμικότητά του από συμβολικής, ψυχαναλυτικής-θεραπευτικής, παιδαγωγικής, ανθρωπολογικής και λαογραφικής πλευράς. Επιπλέον, σε συνδυασμό με τα προηγούμενα, επισημαίνει την παιδαγωγική διάσταση της παιδικής λογοτεχνίας και τη συμβολή της στη γλωσσική καλλιέργεια του παιδιού, καθώς και τη σπουδαιότητα της φιλαναγνωσίας στη διάνοιξη των πνευματικών οριζόντων του.

Το πλέον ενδιαφέρον όσο και χρηστικό τμήμα του βιβλίου είναι το δεύτερο μέρος, στο οποίο συνδέονται θεωρητικά και πρακτικά το παραμύθι και η παιδική λογοτεχνία με απτά παραδείγματα. Αρχικά δεικνύεται η αξιοποίηση του παραμυθιού ως πολυσημικού κειμένου στην τάξη. Υπογραμμίζονται δε οι παράμετροι της διδακτικής και μορφωτικής του αξίας, που σχετίζονται ανάμεσα στα άλλα με τη φαντασία, τον διάλογο, την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της καλλιέργειας του αισθητικού κριτηρίου των παιδιών, ανοίγοντάς τους δρόμους στη σκέψη και την πράξη.

Στη συνέχεια, το παραμύθι και η παιδική λογοτεχνία προσεγγίζονται σε σχέση με τη γλώσσα μέσα από την κύρια αφηγηματική δομή της, δηλαδή του κεντρικού προσώπου, του σκηνικού, του ρόλου του ήρωα, του εμποδίου, της λύσης. Ακόλουθα, το συγκεκριμένο κεφάλαιο εστιάζει στη δομή του παραμυθιού και στις δυνατότητες που αυτό δίνει με τις επαναλήψεις και το λεξιλόγιό του για την καλλιέργεια δεξιοτήτων όπως η αφήγηση και κυρίως ο γραπτός λόγος, αλλά και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης του παιδιού και μέσα από την τέχνη. Παράλληλα, δίνονται διάφορες ιδέες, προτάσεις και δράσεις, με εικόνες και σχεδιαγράμματα, μέσα από τα σχολικά μαθήματα (Γλώσσα, Μαθηματικά κ.ά.). Ξεχωριστά κεφάλαια είναι εκείνα που αναφέρονται στη μελέτη περιβάλλοντος, αφενός με τα βιβλία που προτείνονται (οικολογικά παραμύθια, οικολογικά μυθιστορήματα) και αφετέρου με ένα ενδεικτικό σχέδιο μαθήματος για το περιβάλλον με επίκεντρο τον μύθο του Ερυσίχθονα σε τρεις φάσεις, σε συσχέτιση με εικαστικά έργα και την επεξεργασία τους σύμφωνα και με το μοντέλο του Perkins (ασκήσεις διερεύνησης, ελεύθερων απόψεων, κρίσης, αξιών, επεξεργασίας έργων τέχνης, παρατήρησης, συσχέτισης, σχολιασμού, στοχασμού και αναστοχασμού). Επίσης, παρατίθενται προτάσεις αξιοποίησης του παραμυθιού σε διάφορα μαθήματα και τομείς όπως η Μυθολογία και η Ιστορία, με δράσεις που αναφέρονται στο ιστορικό μυθιστόρημα, τη Γεωγραφία, την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή.

Η συγγραφέας στο τέλος αυτού του δεύτερου μέρους καταπιάνεται με θέματα που συνδέουν το παραμύθι και το παιδικό βιβλίο με τις φυσικές επιστήμες, τις ψηφιακές αφηγήσεις και τις ΤΠΕ, τη διαθεματικότητα και την πολλαπλή νοημοσύνη, παραθέτοντας ένα μεθοδολογικό πλαίσιο ανάπτυξης προγράμματος με κέντρο το παραμύθι για όλες τις τάξεις του Δημοτικού, με παραδείγματα και σχέδια εργασίας, με πεδίο ένα κείμενο της παιδικής λογοτεχνίας κι ένα λαϊκό παραμύθι. Επιπλέον, ανάμεσα σε προτάσεις για βιωματικά εργαστήρια παρατίθενται και βιβλία παιδικής λογοτεχνίας για τη διαπολιτισμική αγωγή, την ειδική αγωγή, παράλληλα με αναφορές στη σχέση τους με το παιδικό βιβλίο και το παραμύθι και τη δημιουργικότητα, καθώς επισημαίνεται και η συμβολή τους στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του παιδιού.

Και μια πρωτοτυπία που έχει το συγκεκριμένο βιβλίο, που βοηθά όποιον και όποια θέλει να ασχοληθεί με την τοπική λογοτεχνία για παιδιά: στο τρίτο μέρος του έχει συγκεντρώσει τα βιβλία για παιδιά που έχουν εκδώσει συγγραφείς από την Κρήτη σε διάφορες εκδόσεις. Πράγματι καινοφανής δουλειά, που βοηθά αποτελεσματικά στην έρευνα και τη μελέτη. Από αυτή την παράθεση των βιβλίων αποκαλύπτονται και διάφορες εκδόσεις που υπάρχουν στο νησί. Αλλά το συγκεκριμένο μέρος του βιβλίου περιέχει, όπως προανέφερα, τις 31 λειτουργίες των παραμυθιών του Propp κι επίσης έναν ευρύ κατάλογο με ιστορικά μυθιστορήματα ανά ιστορική περίοδο. Κατάλογος που κι αυτός βοηθάει όποιον ή όποια θέλει να ασχοληθεί με τη μελέτη και την περαιτέρω έρευνα.

Η συγγραφέας, σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου, παραθέτει πλουσιότατη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, που αποτελεί μέγιστη βοήθεια για όποιον και όποια ενδιαφέρεται περαιτέρω.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο, με τη δύναμη της αφήγησης των λαϊκών παραμυθιών και της παιδικής λογοτεχνίας, πολλαπλώς χρήσιμο. Και να υπογραμμίσω ότι αποτελεί έκδοση ενός εκδοτικού οίκου της Κρήτης, που επεφύλαξε στον τόμο μια καλαισθησία η οποία δεν υπολείπεται από τις ανάλογες αθηναϊκές εκδόσεις.

[Ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος είναι αν. καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου και κριτικός.]

Η δύναμη της αφήγησης
Λογοτεχνικές αναγνώσεις & δημιουργική έκφραση
Αθηνά Ντούλια
Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης «Πυξίδα της Πόλης»
144 σελ.
ISBN 978-618-536-447-2
Τιμή €15,90

Twitter