William B. Irvine: «Η Στωική πρόκληση»
Ο θάνατος είναι οι απολυτήριες εξετάσεις σας. Σας αρέσει, δεν σας αρέσει, κάποια ώρα θα πεθάνετε. Είστε νέοι και υγιείς; Αρχίστε από τώρα να σκέπτεστε για να είστε έτοιμοι, επειδή ποτέ δεν ξέρει κανείς πότε θα συμβεί το μοιραίο…
Ο William Irvine, σε δεκαπέντε κεφάλαια, με άνεση και χιούμορ μάς οδηγεί στην εφαρμογή της Στωικής φιλοσοφίας στην καθημερινή ζωή. Όσο για τις αναποδιές, ας υποθέσουμε πως οι «Στωικοί θεοί» μας δοκιμάζουν. Γιατί ο άνθρωπος είναι ένα «ατελές ον, επιρρεπές στο οικείο, ηδονικά προσαρμοστικό, με περιορισμένη ορθολογικότητα και υποσυνείδητη ψυχική ενδοχώρα». Οι «άνθρωποι του εικοστού αιώνα», λέει ο Irvine, «είμαστε ένα μάτσο κακομαθημένων». Σαν σοφός παππούς, λοιπόν, μας εξηγεί με υπομονή «τι πρέπει να κάνουμε για να ανταποκριθούμε στη Στωική πρόκληση. Η ευθύνη της ανταπόκρισης είναι, φυσικά, δική μας», σημειώνει στον Πρόλογό του ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας, καθηγητής Κύπρου, Γουόρικ, Σίδνεϊ και Κουίνσλαντ.
Λοιπόν, «ξεκινάει το παιχνίδι». Ο συγγραφέας ταξιδεύει για τις ΗΠΑ, το αεροπλάνο έχει καθυστέρηση, τελικά έρχεται, η επιβίβαση γίνεται, μια βαλίτσα δεν έχει φορτωθεί, ανοίγουν, την παίρνουν, αλλά μετά δεν κλείνει η θύρα. Η πτήση αναβάλλεται. Οι επιβάτες θα διανυκτερεύσουν σε ξενοδοχείο, γκρινιάζουν, ο Στωικός συγγραφέας θεωρεί όλα αυτά δοκιμασίες των Στωικών θεών. Οι κακομαθημένοι άνθρωποι που κοιμήθηκαν σε κλιματιζόμενο δωμάτιο, κινήθηκαν με κλιματιζόμενο λεωφορείο ως το κλιματιζόμενο αεροπλάνο, καθόλου δεν σκέφτηκαν τους πιονιέρους που ταξίδευαν μέρες με τις άμαξες, χωρίς νερό, φαγητό, δωμάτιο να κοιμηθούν, να πλυθούν. Είχαν διαβάσει, άραγε, Σενέκα ή Μάρκο Αυρήλιο;
Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Οι διάφορες ψιλοαναποδιές «χαμηλής διαβάθμισης» ωχριούν μπροστά στον θάνατο που, αν πιστεύετε στη μετά θάνατον ζωή, αυτό είναι αναποδιά, και μάλιστα αν πηγαίνατε στην Κόλαση, αν όμως πηγαίνατε στον Παράδεισο, τότε θα ήταν πρόοδος. Αν δεν πιστεύετε στη μετά θάνατον ζωή, τότε «τέλος των σχεδίων, τελεία και παύλα».
Αν νιώθουμε ότι κάποιος μας έχει προκαλέσει μια αναποδιά, ας σκεφτούμε ότι κι εμείς έχουμε προκαλέσει σε άλλους. «Είμαστε άνθρωποι κακοί, που ζούμε ανάμεσα σε κακούς και μόνο ένα πράγμα μπορεί να μας ηρεμήσει – πρέπει να συμφωνήσουμε ότι δε θα κρίνουμε αυστηρά ο ένας τον άλλο», συμβουλεύει ο Σενέκας. Πολλά μπορούμε να μάθουμε ερευνώντας την αναποδιά άλλων ανθρώπων, εφόσον ο καθένας μας κάτι έχει να αφηγηθεί. Τα μυθιστορήματα έχουν αξία επειδή έχουν αναποδιές, αλλιώς δεν θα είχαν ενδιαφέρον. (Ο δρόμος πρέπει να είναι γεμάτος περιπέτειες και γνώσεις, με άλλα λόγια, αναποδιές, λέει ο Καβάφης, που είναι της σοφιστικής…)
Κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στις αναποδιές· η αντίδραση είναι ακούσια, όπως το φτάρνισμα. Μια βίαιη αντίδραση μπορεί να φέρει χειρότερα αποτελέσματα. Ο θυμός είναι κάτι που ο άνθρωπος το εκφράζει ή το καταπίνει, αλλά δεν το ξεχνά. Ο Σενέκας, επειδή κατανόησε ότι ο θυμός φέρνει βλάβη, έγραψε στο Περί οργής ότι «καμία μάστιγα δεν έχει κοστίσει περισσότερο στο ανθρώπινο γένος». Άνθρωποι χωρίζουν, προσβάλλουν ο ένας τον άλλο, σκοτώνουν, λαοί κάνουν πόλεμο, πόλεις μετατρέπονται σε ερείπια. Γι’ αυτό δεν πρέπει να θυμώνουμε, αλλά να διαχειριζόμαστε τον θυμό μας με τη λογική, αλλιώς, λέει ο Irvine, προκαλούμε βλάβη στον εαυτό μας.
Πρωταρχικός σκοπός ενός Στωικού είναι η γαλήνη. Ο Σενέκας μάλιστα πρότεινε το πολύ γέλιο εκεί που κάποιος θα έκλαιγε.
Όταν μας συμβαίνει μια αναποδιά, αμέσως το υποσυνείδητο ζητά έναν φθονερό τρίτο για να του φορτώσει τις ευθύνες, ενώ το συνειδητό πυροδοτεί τα συναισθήματα, πράγμα που μπορεί να μας ταλαιπωρήσει για χρόνια. Να ελέγχουμε, λοιπόν, τα συναισθήματά μας. Να προσέχουμε το υποσυνείδητό μας, όπως οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς, οι επιστήμονες, οι εφευρέτες. Είναι η κατοικία της μούσας μας, αν έχουμε… Ακόμα, να μη σκεφτόμαστε πόσο κακά είναι τα πράγματα, διότι θα μπορούσαν να είναι και χειρότερα. Οι Ρωμαίοι Στωικοί ήταν αισιόδοξοι και ευδιάθετοι άνθρωποι και μερικοί από αυτούς πολύ αγαπητοί, γιατί έβλεπαν τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων.
Μια άλλη συμβουλή είναι να σκεφτόμαστε μια αναποδιά πώς θα την αφηγούμαστε στο μέλλον, εφόσον πια θα ανήκει στο παρελθόν (ο σοφός λαός μας λέει: «Μέχρι να παντρευτείς θα γιάνεις»). Να σκεφτούμε ότι είμαστε ήρωες μιας ιστορίας, ότι η εμπειρία μιας αναποδιάς μπορεί να πυροδοτεί θετικά συναισθήματα. Πρωταρχικός σκοπός ενός Στωικού είναι η γαλήνη. Ο Σενέκας μάλιστα πρότεινε το πολύ γέλιο εκεί που κάποιος θα έκλαιγε. Παράδειγμα: Είμαστε σε μια βουνοκορφή και το τρένο που περιμένουμε θα αργήσει μια εβδομάδα; Ε, πάμε να πιούμε μια μπίρα! Έσπασε ο σωλήνας του νερού. Τι κάνουμε; Κλείνουμε τον γενικό διακόπτη αμέσως. Σε πέντε δευτερόλεπτα. Μπορούμε βεβαίως και να βρίσουμε, αλλά να μην παραλείψουμε πρώτα να κλείσουμε τον διακόπτη. Να κρατάμε την ψυχραιμία μας, όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ο Μαχάτμα Γκάντι.
Όσον αφορά τον θάνατο, όσο πιο γρήγορα τον αποδεχτούμε τόσο πιο καλά θα προχωρήσουμε στη ζωή μας. Ο Επίκτητος λέει πως οι δυσκολίες αναδεικνύουν τους άνδρες, γι’ αυτό ο θεός σαν προπονητής μάς βάζει να αναμετρηθούμε με έναν άλλο αθλητή, γιατί «χωρίς ιδρώτα δεν γίνεσαι ολυμπιονίκης» και «η υπεροχή φθίνει χωρίς αντίπαλο». Πριν εκδηλώσουμε τον θυμό μας, ας μετρήσουμε μέχρι το δέκα. Θα έχει υποχωρήσει.
Ο Σενέκας στο Περί Προνοίας έλεγε «τίποτα δεν μου φαίνεται πιο δυστυχές από τον άνθρωπο που δεν έχει βιώσει αντιξοότητες», διότι η αντιμετώπισή τους βελτιώνει την ικανότητά μας να βρίσκουμε λύσεις. Υπάρχει πάντα μια φωτεινή γραμμή στα γκρίζα σύννεφα. Το ότι προσπαθήσαμε αξίζει τον κόπο, έστω και αν αποτύχαμε. Να σκληραγωγούμαστε με τις δυσκολίες και τους φόβους μας, να αντλούμε ευχαρίστηση ακόμα και από τα ασήμαντα, την «κριθαρόπιτα», ας πούμε, γιατί αν ο νους και το σώμα έχουν διαφθαρεί από την ηδονή τότε είμαστε μαλθακοί, γι’ αυτό να μην τρώμε παγωτό κάθε μέρα. Η συνεχής καλή τύχη είναι επικίνδυνη. Η τρικλοποδιά είναι άθλημα αρχαίο. Να μη σπαταλάμε τον πολύτιμο χρόνο μας γιατί «κάθε μέρα η ζωή μας λιγοστεύει»,λέει ο Σεφέρης, και ο θάνατος έρχεται για να βάλει τελεία και παύλα.
Συμπέρασμα: Όλα ετούτα τα έχει πει ο σοφός και δοκιμασμένος στωικός λαός. Το δύσκολο είναι και να τα πράξει κανείς. Ο William Irvine όμως όχι μόνο πέτυχε να αντέξει τις αναποδιές που του χάρισαν οι Στωικοί θεοί, αλλά και τις εκμεταλλεύτηκε με πολύ χιούμορ στη συγγραφή αυτού του βιβλίου αποδεικνύοντας τη μεγάλη αξία τους. Τα σχόλια πολύτιμα και το ύφος του συγγραφέα απολαυστικότατο.
Η Στωική πρόκληση
Ένας οδηγός φιλοσοφίας για να είστε πιο δυνατοί, πιο ήρεμοι και πιο ανθεκτικοί
William B. Irvine
μετάφραση: Αντωνία Γουναροπούλου
Ίκαρος
σ. 216
ISBN: 978-960-572-483-2
Τιμή: 15,50€
