Όπως γνωρίζουμε όλοι πλέον με την πανδημία του Covid-19, οι απειλές για τη Δημόσια Υγεία είναι διεθνείς, καθώς οι λοιμώδεις παράγοντες δεν γνωρίζουν σύνορα και μεταδίδονται από τόπο σε τόπο και από χώρα σε χώρα με ταχύτατους ρυθμούς. Το κύριο βήμα διεθνούς συνεργασίας και διαλόγου για τη Δημόσια Υγεία είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), που καθιέρωσε τον νέο ορισμό της υγείας ως «η κατάσταση πλήρους σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνον η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Όλοι έχουμε παρακολουθήσει τα τελευταία δυο χρόνια της πανδημίας τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στην καθοδήγηση και στον συντονισμό των προσπαθειών για τον έλεγχο της διάδοσης του κορωνοϊού. Παράλληλα, έχουν ακουστεί και κριτικές για τη στάση του, κριτικές που του προσάπτουν ατολμία στην επιβολή μέτρων πρόληψης. Όμως, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι ένας διακρατικός οργανισμός του οποίου οι αρμοδιότητες και η δικαιοδοσία ορίζονται από τα ίδια τα κράτη-μέλη του. Συνεπώς οι δράσεις του περιορίζονται από τους κανόνες που τον διέπουν. Αυτό δεν μειώνει την εγκυρότητα των επιστημονικών του θέσεων και το ηθικό βάρος των οδηγιών και κατευθύνσεων που εκδίδει. Και αυτό το κύρος επεκτείνεται και πέρα από τα λοιμώδη νοσήματα, στα χρόνια μη μεταδοτικά νοσήματα, όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος και τα προβλήματα υγείας που συνοδεύουν τη γήρανση του πληθυσμού. Άλλωστε, η αύξηση της συχνότητας εκδήλωσης αυτών των νοσημάτων σε όλες τις χώρες έχει πάρει πλέον επιδημικές διαστάσεις και η καταπολέμησή τους απαιτεί συνεργασία και συντονισμό σε διεθνές επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει επεξεργαστεί δέκα Βασικές Δράσεις για τη Δημόσια Υγεία, που αποτελούν έναν πολύτιμο οδηγό για την επεξεργασία και εφαρμογή μέτρων στο επίπεδο του κάθε κράτους. Στις δράσεις αυτές κυριαρχούν τρεις άξονες: η προστασία της υγείας, η προαγωγή της υγείας και η πρόληψη των νόσων. Οι άξονες αυτοί συμπληρώνονται με δράσεις για την επιτήρηση της υγείας, για την οργάνωση των υπηρεσιών, για την ανάπτυξη της έρευνας, κ.λπ.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η συνεργασία των κρατών-μελών στα θέματα της υγείας ξεκίνησε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 και επεκτάθηκε με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1999. Το 2004 ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, το γνωστό ECDC, που έχει σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικών για την αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου για λοιμώδη και χρόνια νοσήματα. Ο ρόλος του στον συντονισμό και στη διάχυση της ενημέρωσης στη διάρκεια της πανδημίας Covid-19 αναγνωρίζεται από όλους. Υπάρχουν όμως και άλλοι διεθνείς οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στην υγεία, μεταξύ των οποίων είναι η Παγκόσμια Τράπεζα, που χρηματοδοτεί αναπτυξιακά έργα για την υγεία στις αναπτυσσόμενες χώρες, και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, που συγκεντρώνει πληροφορίες για τα οικονομικά της υγείας στα κράτη-μέλη του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η οργάνωση και λειτουργία των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας σε διάφορες χώρες, όπως για παράδειγμα είναι η Βρετανία, η Σουηδία, η Ιταλία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ. Σε αυτές τις χώρες έχει δημιουργηθεί ένας κεντρικός, εθνικός οργανισμός για τη Δημόσια Υγεία, ο οποίος αποτελεί τον επιτελικό, επιστημονικό φορέα που παρακολουθεί την κατάσταση της υγείας των πολιτών και επεξεργάζεται και εκδίδει οδηγίες και συστάσεις για την αντιμετώπισή τους. Από τους πιο διάσημους μεταξύ αυτών των οργανισμών είναι το Κέντρο για τον Έλεγχο των Νοσημάτων των ΗΠΑ, το CDC.

Επίσης, η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει ότι η Δημόσια Υγεία, όπως άλλωστε όλες οι δραστηριότητες υγείας, αποτελεί πεδίο όπου το ανθρώπινο δυναμικό έχει καθοριστική σημασία για την παροχή των υπηρεσιών και για την επίτευξη των στόχων. Παράλληλα, η εξέλιξη της Δημόσιας Υγείας κατά τις τελευταίες δεκαετίες επιβάλλει τη συνεχή αλλαγή του προσανατολισμού των προγραμμάτων σπουδών, προκειμένου να ενσωματώνονται οι επιστημονικές και κοινωνικές εξελίξεις. Παρότι η πανδημία του Covid-19 επανάφερε στο προσκήνιο την ανάγκη της συνεχούς επαγρύπνησης, επιτήρησης και ελέγχου των λοιμωδών νοσημάτων, στη σημερινή κοινωνία είναι αναγκαία η ενασχόληση με ευρύτερα πεδία και διαστάσεις της Δημόσιας Υγείας, όπως η πρόληψη των χρόνιων νοσημάτων και των προβλημάτων που συνοδεύουν τη γήρανση του πληθυσμού, η παρέμβαση στους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτισμικούς και ψυχολογικούς προσδιοριστές της υγείας και η ανάγκη μείωσης των ανισοτήτων. Η εστίαση αυτή επιβάλλει τη διεύρυνση της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού της Δημόσιας Υγείας, έτσι ώστε να περιλαμβάνει τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, τις τεχνικές επικοινωνίας και τις ικανότητες για ηγεσία σε μια πολύπλοκη πραγματικότητα. Η συνεχής αναβάθμιση των στελεχών της Δημόσιας Υγείας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα.

Η ανταπόκριση στις ανάγκες αυτές οδήγησε, τα τελευταία χρόνια, στην επέκταση της χορήγησης του μεταπτυχιακού τίτλου Μάστερ στη Δημόσια Υγεία (Master in Public Health), ο οποίος επικράτησε ως ο βασικός τίτλος σπουδών για τους επαγγελματίες της δημόσιας υγείας. Στην προσπάθεια αναβάθμισης της εκπαίδευσης των ιατρών που εργάζονται στη Δημόσια Υγεία, πολλές χώρες καθιέρωσαν την ιατρική ειδικότητα της Δημόσιας Υγείας, ενίοτε με διαφορετική ονομασία. Ειδικά στη χώρα μας, η αντίστοιχη ειδικότητα μετονομάστηκε σε Δημόσια Υγεία – Κοινωνική Ιατρική και καταρτίστηκε σχετικό πρόγραμμα εκπαίδευσης. Παράλληλα, τις τελευταίες δυο δεκαετίες έχουν αρχίσει και οργανώνονται προπτυχιακά προγράμματα στη Δημόσια Υγεία, δηλαδή προγράμματα στα οποία εισάγονται νέοι αμέσως μετά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα προγράμματα αυτά άλλοτε είναι γενικού τύπου, άλλοτε πάλι προσφέρουν εξειδίκευση σε κάποιο πεδίο της Δημόσιας Υγείας.

Επίσης, η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει ότι η Δημόσια Υγεία, όπως άλλωστε όλες οι δραστηριότητες υγείας, αποτελεί πεδίο όπου το ανθρώπινο δυναμικό έχει καθοριστική σημασία για την παροχή των υπηρεσιών και για την επίτευξη των στόχων.

Η «πολυφωνία» αυτή οδήγησε στην αναζήτηση διαδικασιών για την πιστοποίηση των προγραμμάτων, στη δημιουργία οργανισμών για τον σκοπό αυτό και στην καθιέρωση κριτηρίων βάσει των οποίων θα αναγνωρίζεται η ειδίκευση στη Δημόσια Υγεία. Σε κάθε περίπτωση, έχει αναφερθεί ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της Δημόσιας Υγείας εξαρτάται από στρατηγικές σε έξι σημεία: τη σύνθεση του ανθρώπινου δυναμικού, τον ορισμό των ικανοτήτων και τη δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης, την εφαρμογή συστημάτων διά βίου μάθησης, την παροχή ατομικών κινήτρων για τη συνεχή ανάπτυξη, την έρευνα και την αξιολόγηση και την εξασφάλιση οικονομικής στήριξης. Ιδιαίτερα, έχει τονιστεί ότι είναι αναγκαία η εξασφάλιση προοπτικών σαφούς επαγγελματικής σταδιοδρομίας και ικανοποιητικών αμοιβών, εφάμιλλων με αυτές που υπάρχουν σε αντίστοιχους χώρους των υπηρεσιών υγείας και της ιατρικής, έτσι ώστε η Δημόσια Υγεία να είναι ελκυστική για τους πιο ικανούς υποψηφίους.

Ειδικά στη χώρα μας, αξίζει να γίνει αναφορά σε τρία στοιχεία που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο δυναμικό στη Δημόσια Υγεία. Πρώτον, ο αριθμός των ειδικευμένων στελεχών δεν είναι επαρκής για την κάλυψη των αναγκών του πεδίου. Οι υπηρετούντες στον δημόσιο τομέα δεν προέκυψαν με βάση κάποιον προγραμματισμό, αλλά από ευκαιριακές συγκυρίες. Δεύτερον, παρατηρείται ότι τα επιστημονικά πεδία από τα οποία προέρχονται τα στελέχη της Δημόσιας Υγείας παρουσιάζουν μεγάλη ανομοιογένεια. Τρίτον, το ανθρώπινο δυναμικό στη Δημόσια Υγεία οφείλει, εκ των πραγμάτων, να συνδυάσει το επιστημονικό έργο με τη διεκπεραίωση του διοικητικού έργου και της τρέχουσας γραφειοκρατίας, με αποτέλεσμα συχνά το δεύτερο σκέλος να υπερκαλύπτει το πρώτο. Στη μελέτη μας επισημαίνεται ότι η επίλυση αυτών των προβλημάτων είναι άμεσης προτεραιότητας.

Συμπερασματικά, η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει ότι η Ελλάδα χρειάζεται την ανασυγκρότηση των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας σε μια επαρκή και συγκροτημένη κρατική υπηρεσία, που εκτείνεται από την κεντρική διοίκηση στην περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση και βασίζεται σ’ ένα καλά εκπαιδευμένο Σώμα Λειτουργών Δημόσιας Υγείας διεπιστημονικής σύνθεσης και διατομεακού προσανατολισμού.

[Ο Τάσος Φιλαλήθης, ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής – Προγραμματισμού Υγείας (Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης), συμμετείχε με την παραπάνω ομιλία στην παρουσίαση της εν λόγω έκδοσης, στις 3/3/2022.]

Προκλήσεις για την ανάπτυξη της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια: Γιάννης Τούντας – Γιάννης Κυριόπουλος
Επίκεντρο
σ. 240
ISBN: 978-618-204-144-4
Τιμή: 14,00€

Twitter