Μάρω Δούκα: «Φελιτσιτά»
Πολλές φορές και στο εγγύς αλλά και στο μακρινό παρελθόν, η συγγραφέας Μάρω Δούκα μάς έχει εκπλήξει και με τη διαφορετικότητα των μύθων της και, παράλληλα, με τον τρόπο εκφοράς, ο οποίος υπήρξε πάντα μοναδικός, αλλά το να γνωρίζει ακόμα και την κοινωνική (ή αντικοινωνική) ζωή των άστεγων και των ανέστιων, τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσά τους, τις συνθήκες διαβίωσής τους και τη γενικότερη ψυχοσύνθεση της ζωής στον δρόμο, είναι σίγουρα κάτι που προκαλεί μόνο θετικές αντιδράσεις. Συζητώντας το βιβλίο με ανθρώπους που το έχουν διαβάσει, σε αυτή μου την απορία λαμβάνω την απάντηση πως η φαντασία είναι εκείνη που παίζει τον σπουδαιότερο ρόλο, η φαντασία αποτελεί για την πεζογράφο την πρόκληση, η φαντασία είναι το άλφα και το ωμέγα στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος, πολύ περισσότερο με έναν τέτοιου είδους μύθο. Προσωπικά όμως δεν μένω ικανοποιημένος από μια τέτοια προσέγγιση, απεναντίας πιστεύω πως η συγγραφέας έχει πλησιάσει ανθρώπους που κοιμούνται στα χαρτόκουτα με κουβέρτα ακόμη και το καλοκαίρι, άπλυτους και πεινασμένους, ανθρώπους που περιφέρονται στον δρόμο για να εξασφαλίσουν ένα σάντουιτς ή έναν καφέ, που έχουν ξεχάσει τι θα πει αξιοπρέπεια, ακόμη και αν δεν επαιτούν, τέλος, είμαι σίγουρος πως η συγγραφέας Δούκα πέρα από τη δική της συνεισφορά σε έναν μύθο (όχι εντελώς πρωτόγνωρο, πάντως ιδιάζοντα) έχει κάνει την έρευνά της, έχει ασχοληθεί με το θέμα και έχει βγάλει τα δικά της συμπεράσματα για τους ανθρώπους αυτούς που για διάφορους λόγους βρέθηκαν χωρίς στέγη και οικογενειακό περιβάλλον, βρέθηκαν στην απέναντι όχθη ενός ποταμού, στην κανονική πλευρά του οποίου υπάρχει ένας κόσμος που δεν απέχει πάντα πολύ απ’ το να φθάσει στα κατώτερα επίπεδα διαβίωσης που ελλοχεύουν, άνθρωποι που η κοινωνία τους βλέπει ως παράσιτα, αν και κάποιοι ευαισθητοποιούνται και τους αφήνουν κάποιο στρωσίδι ή λίγο ψωμί, ένα γάλα ή ένα πακέτο τσιγάρα. Έχω λοιπόν την εντύπωση (μπορεί να εξαρτάται από το γεγονός πως η Δούκα ό,τι έγραψε μέχρι σήμερα το έχει βιώσει) πως έψαξε, μίλησε, συναναστράφηκε, κατάλαβε, αγάπησε, βοήθησε ίσως, ανθρώπους που είναι στο χείλος της αβύσσου, αν δεν έχουν πέσει κιόλας μέσα, προκειμένου να γράψει γι’ αυτούς, προκειμένου να τους φέρει στην επιφάνεια της ζωής μας, προκειμένου όλοι εμείς οι υπόλοιποι να τους δούμε και με άλλο μάτι (όχι μόνο φιλανθρωπικό), να τους δούμε σαν οντότητες πίσω από τις οποίες κρύβονται άνθρωποι, ολοσχερώς ένα δράμα, ίσως και τραγωδία. Είμαι σίγουρος πως η Δούκα, όπως έκανε με όλα της τα βιβλία, έτσι και εδώ, περιγράφει μια μεμονωμένη ιστορία για να τη γενικεύσει, για να τη διαλευκάνει, για να την αναλύσει, για να την ερμηνεύσει, για να την προσδιορίσει, ώστε να γίνουμε κτήμα της αγωνίας της, της ενσυναίσθησης και της ατομικής ευθύνης απέναντι σε καταστάσεις, που ναι μεν πλέον δεν προξενούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον (θέλω να πω ότι τις έχουμε συνηθίσει, είναι ασφαλώς όλα ένα μέρος της καθημερινότητάς μας), στην πραγματικότητα όμως είναι σφόδρα δραματικού περιεχομένου, είναι άκρως συγκινησιακές.
Ας δούμε λίγο πιο επαρκώς την ιστορία της Δούκα σε αδρές πάντα γραμμές, αφού είναι αδύνατον να μεταφερθεί ολοσχερώς σε ένα κριτικό κείμενο σχετικώς περιορισμένο. Ένας άντρας, λοιπόν, παντρεμένος, με τρία παιδιά, τα οποία ειρήσθω εν παρόδω έχουν σπουδάσει, έχουν τις δουλειές τους, είναι οικονομικά και επαγγελματικά τακτοποιημένα, τσακώνεται με τη γυναίκα του, παρεμβαίνει ο γιος του ο μεγαλύτερος, ο οποίος βιαιοπραγεί εναντίον του, παίρνει λίγα απαραίτητα και φεύγει από το σπίτι, καταλήγοντας στον δρόμο. (Εδώ δεν μας δίνονται ουσιαστικές αποδείξεις γιατί αποφασίζει να ζήσει ως άστεγος εφόσον είναι εργαζόμενος, όπως η γυναίκα του και τα παιδιά του, άρα κάποια χρήματα θα είχε προκειμένου να νοικιάσει ένα σπίτι να μείνει, το σχετικό σημείο μένει αδιευκρίνιστο.) Στον δρόμο γνωρίζει και άλλους ανέστιους με τους οποίους διατηρεί σχέσεις, όμως χωρίς να υπάρχει η βαθύτερη ειλικρίνεια, η οποία και θα του επέτρεπε να ζει μαζί τους με συνετή σύμπραξη. Πίσω στην οικογένεια, η γυναίκα του αποφασίζει να μην τον ψάξει για να τον παρακαλέσει να επιστρέψει (όπως της μεταφέρει το αίτημά του ο μεγάλος γιος, ο οποίος συνάντησε τον πατέρα του στον δρόμο) κι αν θέλει ας γυρίσει από μόνος του, τα παιδιά όμως αισθάνονται πως η συγκεκριμένη κατάσταση δεν ευνοεί κανέναν, θέλουν τον πατέρα τους πίσω και επιτίθενται συνεχώς στη μάνα. Εν τω μεταξύ η ζωή συνεχίζεται μέχρι το απροσδόκητο φινάλε, το οποίο και δεν αποκαλύπτουμε προκειμένου να μη χαθεί η μαγεία της μυθιστορηματικής αφήγησης, προκειμένου το σασπένς να βρει τον αναγνώστη όπως πρέπει, έως την τελευταία σελίδα.
Περιγράφει μια μεμονωμένη ιστορία για να τη γενικεύσει, για να τη διαλευκάνει, για να την αναλύσει, για να την ερμηνεύσει, για να την προσδιορίσει, ώστε να γίνουμε κτήμα της αγωνίας της.
Κατά τα άλλα, η γνωστή, μεγάλη συγγραφέας Μάρω Δούκα. Το βιβλίο χωρίζεται σε κεφάλαια, έξι με επτά σελίδες το καθένα, με τίτλο εναλλάξ το όνομα κάποιου πρωταγωνιστικού προσώπου (θα πάω πολύ παλιά, αλλά αυτή τη μέθοδο χρησιμοποίησαν η Ευγενία Φακίνου και ο Διονύσης Χαριτόπουλος) χωρίς τελεία, με τους διαλόγους ενσωματωμένους στο ψαχνό του κειμένου, με την κάθε φιγούρα να προχωρά απ’ την πλευρά της τον μύθο, μια ασθματική αφήγηση, στρεσαρισμένη από το γεγονός και τη δυσμένεια του θέματος, εντελώς δραματική για όλους και για διάφορους λόγους για τον καθένα, εν κατακλείδι ένα βιβλίο που δεν συστήνεται για καλοπέραση, για εύθυμη διάθεση ή χιουμοριστικές επιλογές αλλά, το αντίθετο, για μια εκδοχή κοινωνικοψυχολογικής διαδρομής, το τέλος της οποίας, όντως οδυνηρό, προκαλεί ανάλογα συναισθήματα, ανάλογες λογοτεχνικές υποθέσεις.
Όσο για τη Φελιτσιτά, αυτή είναι μια χαρισματική γατούλα, η οποία παρότι ανήκει σε κάποιον ευυπόληπτο ιδιοκτήτη, μαγαζάτορα στην οδό Αιόλου, εκείνη αποφασίζει να πλησιάσει τους άστεγους και να κάνει παιχνίδια μαζί τους, γενικώς απολαμβάνοντας τη συντροφιά τους δεχόμενη και από εκείνους την ίδια αγάπη, ιδίως του Κωνσταντίνου Καβουράκη ή Κάβουρα, ο οποίος αισθάνεται δικαιωμένος για την απόφασή του, ενώ παράλληλα από την αγάπη του ζώου γίνεται πιο πλήρης και πιο ευαίσθητος. Το γεγονός ότι η Δούκα δίνει τη Φελιτσιτά τίτλο στο βιβλίο της, ενώ θα μπορούσε κάλλιστα να βρει κάτι πιο συναφές με το θέμα των αστέγων, δείχνει και την οικολογική αλλά και τη ζωοφιλική της ανθρώπινη διάσταση (σε μια εποχή μάλιστα που τα ζώα συντροφιάς έχουν τέτοια εκτεταμένη αποδοχή, δέχονται τέτοια μεγάλη τρυφερότητα).
Δεν θα πω πολλά κλείνοντας αυτή την κριτική για τη μεγάλη μας συγγραφέα Μάρω Δούκα, θα υπογραμμίσω μόνο πως τόσο η ίδια όσο και η Ρέα Γαλανάκη, η Ζυράννα Ζατέλη και η Ιωάννα Καρυστιάνη, οι κυρίες της σύγχρονης πεζογραφικής μας δημιουργίας, είναι πλέον κτήμα όλων των αναγνωστών, ανήκουν πια σε όλους μας, η χαρά μας είναι ανείπωτη όταν κλείνουμε κάθε καινούργιο τους βιβλίο, με δυο λόγια αποτελούν μύθους που όταν τους αγγίξεις κυριολεκτικώς πλημμυρίζει ο χώρος με μια απίστευτα ειδική αισθητική, γεύση και οσμή. Η Δούκα για μια ακόμη φορά μάς έφερε αντιμέτωπους με ένα τόσο επίμονο κοινωνικό πρόβλημα, μας έθεσε ενώπιον των ευθυνών μας και, παρότι μας πληροφορεί ότι όλα τα κεντρικά πρόσωπα είναι φανταστικά πλην ενός, το οποίο και δεν μπορούμε να διακρίνουμε ποιο είναι, στην ουσία επιμένει να καλλιεργεί ένα λογοτεχνικό μονοπάτι, το οποίο η ίδια έχει ανοίξει, η ίδια έχει αναπτύξει, η ίδια έχει προσφέρει σε πεζογραφικές δοκιμές ιδιαιτέρως συναρπαστικές.
Φελιτσιτά
Μάρω Δούκα
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 272
ISBN: 978-618-07-0663-5
Τιμή: 14,40€
