Είναι η πρώτη φορά που διαβάζω ένα μυθιστόρημα που αφορά στον Εμφύλιο (στην τελευταία χρονιά, όταν ο Δημοκρατικός Στρατός έχει πλέον σχεδόν διαλυθεί, όταν οι αντάρτες περιφέρονταν στα βουνά αντιμετωπίζοντας το φάσμα της πείνας, τις κακουχίες λόγω των καιρικών συνθηκών και, το κυριότερο, μην μπορώντας να αποδεχτούν την ήττα, όσο και αν κάποιοι, κόντρα στην επίσημη γραμμή, διαφωνούσαν ριζικά για το τι εξυπηρετεί αυτή τους η βάσανος προβαίνοντας έτσι στη λύση της παράδοσης και της προδοσίας), το οποίο είναι τόσο βαριά φορτισμένο λογοτεχνικά και παράλληλα τόσο έμπλεο των σιωπών αλλά και των ήχων που οι βουνοκορφές αφήνουν σε όσους για τον οποιονδήποτε λόγο «παραπατούν» την ηρεμία τους ή την τελεσίδικη στάση τους απέναντι σε κάθε είδους κακοτοπιές. Έτσι, από τα μικρά έντομα, τα μικρά ή μεγάλα πουλιά, μέχρι τις αγέλες των λύκων, οι οποίες παρακολουθούν τους απρόσκλητους επισκέπτες προκειμένου να τους κατασπαράξουν, οι αντάρτες, χωρίς ψωμί, αλεύρι, αλάτι, χωρίς νερό, με αρβύλες που έχουν ανοίξει και ξηλωμένες κάλτσες, με πόδια πληγιασμένα από την ατέλειωτη ταλαιπωρία και πεζοπορία, χωρίς ηθικό, άτομα δηλαδή τα οποία έχουν χάσει όχι μόνο τον αγώνα αλλά και την ανθρωπιά τους, ως ζωντανοί νεκροί, ως υποκείμενα που πορεύονται χωρίς σκοπό, ως μονάδες μιας πάλης η οποία ήταν μοιραία από την αρχή, περνούν τη δική τους Οδύσσεια, όχι σε θάλασσες και πελάγη αλλά στα περήφανα και απάτητα βουνά της πατρίδας μας, τα οποία τόσο φιλικά τους συμπεριφέρθηκαν εν αγνοία τους, τόσο αγαπήθηκαν για την ελευθερία που τους προσέφεραν, σε μια κατά τη γνώμη τους δίκαιη απόφαση, προκειμένου ο κόσμος να πάει μπροστά. Όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, όλα τα ονόματα τόσο των πρωταγωνιστών όσο επίσης και των βουνών, των χειμάρρων, των εκκλησιών, των χωριών, των ποταμών, της φύσης εν κατακλείδι είναι φανταστικά, αν και η ιστορία είναι πραγματική – του τη διηγήθηκε επιζών μέλος αυτής της αντάρτικης ομάδας και έλαβε χώρα στη Δυτική Μακεδονία. Αλλά, για να επανέλθουμε, από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα η λογοτεχνικότητα του κειμένου είναι τόσο φορτισμένη με απίστευτες εικόνες, έτσι ώστε μια μοιραία, μια οραματική ποίηση εισέρχεται στο ψαχνό, μερικές φορές κάνοντάς μας τη χάρη να ξεφύγουμε από την αφήγηση όλων αυτών των μακάβριων επεισοδίων και να απολαμβάνουμε (ακόμη και εκείνοι που δεν αγαπούν τα ορεινά) την ομορφιά της φύσης με την άπειρη συμμετρία της, τη γνήσια αντανάκλασή της ή την αγριότητά της.

Ο συγγραφέας Καραγιάννης, ο οποίος μάλιστα μας πληροφορεί εκ νέου ότι το παρόν μυθιστόρημα κλείνει μια τριλογία που αφορά στον Εμφύλιο, είναι πράγματι ένας μεγάλος δημιουργός. Έχοντας κατακτήσει μια πολύ υψηλών προδιαγραφών αφηγηματική ικανότητα, μας τοποθετεί ακριβώς στο κέντρο των εξελίξεων, και όχι μόνο των στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλά και του περιβάλλοντος στο οποίο λαμβάνουν χώρα αυτές, από την αρχή μέχρι το τέλος, από την έναρξη μέχρι την έξοδο. Ο λόγος του υποβλητικός, παρατηρητικός, με τεράστια γνώση των ορεινών όγκων αλλά και ολόκληρης της μορφολογίας του εδάφους, από τον ουρανό και τον ήλιο, τα σύννεφα, τη βροχή, το χιόνι, τον καύσωνα, την υπέροχη άνοιξη και το σβήσιμο του φθινοπώρου, τα ζώα, τα πετεινά, τα αιμοβόρα και εκείνα που κουβαλούν την ομορφιά πάνω τους, όλα σε μια τεράστια σύμπλευση με τα ανθρώπινα ράκη, τα οποία χωρίς σκοπό, ουσιαστικά, καταλαμβάνουν βουνοκορφές χωρίς ιδιαίτερο λόγο, παρά μόνο για την προσωπική τους ασφάλεια και την αποφυγή του θανάτου από ενέδρες του Εθνικού Στρατού, που και αυτές διάσπαρτες οσμίζονται τα θύματα και καραδοκούν να τα εξοντώσουν. Η ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος βαριά και απελπιστική, πολλές φορές ασήκωτη, δεν χωρά μέσα της κανένας ανθρωπισμός, συγκίνηση, ενσυναίσθηση, ακόμη και ανάμεσα στα λίγα πρόσωπα της ομάδας, παρότι όταν κάποιοι κάποτε λυγίζουν, όταν κάποιος θέλει να τα παρατήσει και να το βάλει στα πόδια, οι υπόλοιποι του συμπαραστέκονται, του δίνουν δύναμη και τον εμψυχώνουν. Η όλη γλωσσική εκφορά, παρέα με ένα ύφος το οποίο κινεί όλες τις αντιδράσεις σε ένα τέτοιο τραγικό συμβάν, χωρίς την παραμικρή σκωπτικότητα (η οποία και δεν αρμόζει σε μαχητές, έστω και χωρίς προσανατολισμό), χωρίς την παραμικρή υποστολή της σημαίας των πιστεύω τους, δυνατή όσο δεν παίρνει, ποιητική υπέρ το δέον, πολυσχιδής και πολυπλόκαμη, φέρνει εις πέρας μια μυθιστορηματική ιστορία αληθινή, που μοιάζει όμως με πολλές άλλες, σχεδόν ίδιες, κατακτώντας την –πέρα από κάθε αμφιβολία– υψηλή κορυφή στον τομέα της γραμμικής έκφρασης και της μεγάλης φόρμας, που όλοι γνωρίζουμε πόσο απαιτητική είναι.

Η λογοτεχνικότητα του κειμένου είναι τόσο φορτισμένη με απίστευτες εικόνες, έτσι ώστε μια μοιραία, μια οραματική ποίηση εισέρχεται στο ψαχνό.

Απ’ όσα αναφέραμε παραπάνω είναι σαφής ο μύθος του συγκεκριμένου βιβλίου, ας πούμε όμως δύο λόγια εντελώς συνοπτικά. Μια δωδεκαμελής αντάρτικη ομάδα, συν τον Καπετάνιο, περιφέρεται από κορυφή σε κορυφή και από πλαγιά σε πλαγιά χωρίς λόγο, αφού ο Εμφύλιος έχει λήξει με νικητή τον Εθνικό Στρατό, ο οποίος και προβαίνει στις προβλεπόμενες εκκαθαρίσεις. Στην πορεία μένουν μόνο έξι. Οι εθνικοί στήνουν ενέδρα στον Καπετάνιο, τον οποίο και φονεύουν, σκυλεύοντας στη συνέχεια τη σορό του. Κάποιος από την ομάδα λιποτακτεί και προδίδει τους συντρόφους του, οι οποίοι και συλλαμβάνονται, πλην του νεότερου (ο οποίος είναι ίσως εκείνος που αφηγήθηκε τα τεκταινόμενα στον συγγραφέα), ο οποίος διαφεύγει, στο τέλος όμως θα συλληφθεί, θα περάσει από στρατοδικεία και εξορίες, θα ζήσει των παθών του τον τάραχο. Ένα σωρό από δευτερεύοντες ήρωες χρησιμοποιεί ο Μάκης Καραγιάννης προκειμένου να στήσει τον μύθο του όσο πιο καλά πεζογραφικά αλλά και πραγματολογικά μπορεί, και τα καταφέρνει. Και αν κάποιοι αναρωτηθούν ποιο είναι το κεντρικό μήνυμα ενός τέτοιου βιβλίου, η απάντηση είναι πως ο πόλεμος είναι η χειρότερη εφεύρεση του ανθρώπου, ενώ ο εμφύλιος πόλεμος ο μικρός αδερφός του, ο οποίος συνταράσσει τα μέγιστα, αφού ακόμη και ολόκληρες οικογένειες διχάζονται και χάνουν ανθρώπους από φίλιο βόλι.

Κλείνοντας, και σε μια παρόμοια ερώτηση, για το τι δηλαδή εν έτει 2023 προσφέρει ένα βιβλίο για τον Εμφύλιο, ενώ παράλληλα πρέπει κάποτε να ξεχάσουμε, απαντάμε πως όχι μόνο πρέπει, αλλά είναι επιτακτική ανάγκη να γράφονται και να διαβάζονται παρόμοια έργα, κυρίως γιατί όταν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όλες οι χώρες προσπαθούσαν να μαζέψουν τα συντρίμμια τους, εμείς πέφταμε σε έναν τρίχρονο αδελφοκτόνο πόλεμο, ο οποίος έσπρωξε την Ιστορία διαφορετικά. Και μόνο γι’ αυτό αξίζει τον κόπο και να γράφονται και να διαβάζονται τέτοια βιβλία.

Η σκόνη του κόσμου όταν γκρεμίζεται
Μάκης Καραγιάννης
Μεταίχμιο
σ. 264
ISBN: 978-618-03-3530-9
Τιμή: 15,50€

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Κωνσταντίνος Δομηνίκ: «Κακό ανήλιο»
• Στάθης Κουτσούνης: «Ρόδο σε καθρέφτη»
• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»

Twitter