Η Έλσα Κορνέτη εισήλθε στον πεζό λόγο έχοντας τη σκευή και με κατακτημένη την ωριμότητα του ποιητικού. Από την προηγούμενη συλλογή διηγημάτων της, Το νησί πάνω στο ψάρι και άλλες ευφάνταστες ιστορίες (εκδ. Μελάνι, 2020), το διαπιστώνουμε εύκολα· και τώρα, με τη συλλογή Δωμάτια με δόντια και άλλες κοφτερές ιστορίες (εκδ. Μελάνι, 2023), το επιβεβαιώνουμε.

Για να γίνω σαφής, θα αναφερθώ στις παραμέτρους που στοιχειοθετούν αυτόν τον ισχυρισμό μου. Ο ποιητικός λόγος τής έδωσε το προνόμιο της λιτότητας, καλλιεργώντας την περιοχή του ουσιαστικού λόγου, του απαραίτητου δηλαδή ώστε η κάθε ιστορία να είναι αυτοτελής, δίχως την ύπαρξη κενών, καταλαμβάνοντας την ελάχιστη σχετικά έκταση. Της χάρισε εικόνες που προκύπτουν αβίαστα και με τα εντονότερα χρώματα περιγράφουν, εντυπούμενες στον αναγνώστη. Επίσης, το σχήμα της μεταφοράς και της αλληγορίας βρίσκουν εδώ στον πεζό λόγο την ιδανική τους χρήση. Η λυρική αποτύπωση της πραγματικότητας σε αναλογία με τις ρεαλιστικές περιγραφές και την πυκνότητα του λόγου μάς βοηθούν στη διάβαση από το φανταστικό στην πραγματικότητα.

Διακρίνουμε σε όλα τα διηγήματα τη συνύπαρξη αλλά και την αντίθεση ανθρώπου-φύσης, άλλοτε μέσω ισορροπημένων καταστάσεων και άλλοτε σε ανταγωνισμό και ρήξη. Από τον τίτλο κάθε ιστορίας προϊδεαζόμαστε για το τι θα συμβεί, διαπιστώνοντας αναγνωστικά και εν προόδω μικρές ανατροπές που θα οδηγήσουν στην τελική κατάσταση. Πολλές φορές η πρώτη παράγραφος λειτουργεί ως εισαγωγή και περίληψη της αναπτυσσόμενης ιστορίας.

Η εναλλαγή μεγάλων και μικρών προτάσεων επιτείνει την εντύπωση στον αναγνώστη. Στις μεγάλες εκτίθεται όλο το περιβάλλον όπου διαδραματίζεται η ιστορία, λειτουργούν δηλαδή ως σκηνικό, αφήνοντας για τις μικρότερες τον ρόλο του συμπεράσματος και της τελικής εντύπωσης, αυτό δηλαδή που θα κρατήσουμε από όλη την ιστορία.

Η δράση των ηρώων λειτουργεί διασταλτικά όσον αφορά τον γύρω κόσμο και συσταλτικά σε ατομικό επίπεδο. Δηλαδή και ως πράξη και ως αποτέλεσμα εμπερικλείει όλα τα απαραίτητα που θα εστιάσουν στην ατομικότητα και τη μοίρα του ήρωα.

Ο κόσμος όλος συρρικνώνεται σε ένα δωμάτιο, σε έναν χώρο όπου όλα μπορεί να συμβούν και εν δυνάμει συμβαίνουν, σε ένα δωμάτιο με δόντια που καταβροχθίζουν τα πάντα. Γράφει χαρακτηριστικά στην πρώτη παράγραφο του ομότιτλου και εναρκτήριου του βιβλίου διηγήματος, «Δωμάτια με δόντια»:

Ο αυτοεγκλωβισμένος είναι ένας φυλακισμένος που ανακαλύπτει ότι η φυλακή γύρω του δεν έχει κάγκελα αλλά δόντια ενός στόματος –του στόματος της ζωής– κι αυτός συνεχίζει να τρέφεται με τα υπολείμματα από τις σάρκες των αναμνήσεων περασμένων που τώρα κρέμονται κουρελιασμένες στα παράθυρα, ξεφτισμένα κρόσσια από βιώματα και εμπειρίες που ηχηρά φωνάζουν ότι υπήρξαν, σκηνές μιας ζωής με καλές στιγμές, και στιγμές κακές, πολύ κακές, που κι αυτές εξατμίστηκαν μέσα στις αναθυμιάσεις τους.

Η σωτηρία πάντα είναι μοναχική υπόθεση, με παράξενες παγίδες που δημιουργούν ψευδαισθήσεις και στιγμιαία χαρά: Ζει μέσα στο θάμβος που εκλύει η μακαριότητα της ψευδαίσθησης,αναφέρει στο διήγημα «Στο μουσείο».

Όλα συμβαίνουν σε μικρό, εκτάσεως δωματίου, χώρο, παρόλο που ο έξω κόσμος παραμένει ενεργός –ζωντανός– και συνεχίζει τις καθημερινές του δραστηριότητες, τα εντός του δωματίου τεκταινόμενα είναι συνήθως μία αντιστροφή των έξω. Συντελούνται ορατές και αόρατες μεταμορφώσεις στους ανθρώπους αλλά και στον περίκλειστο χώρο, οι οποίες καθορίζουν την τελική έκβαση των δρώμενων και κατά συνέπεια τη μοίρα των ανθρώπων.

...κι έτσι όπως κόβονταν στη μέση, διπλώνοντας τις καρδιές τους, άρχισαν να παίρνουν τις μορφές τους τις όμορφες από τις ντάμες κούπες, τις ντάμες καρό, τις ντάμες μπαστούνια, τις ντάμες σπαθιά, ώσπου αυτές οι γυναίκες-τραπουλόχαρτα έμειναν νεκροζώντανες, μισές χάρτινες ντάμες, από τη μέση και πάνω νέες, ενώ από τη μέση και κάτω απέμειναν μισές σάρκινες ντάμες γριές. (από το διήγημα «Η Παρτίδα»)

Είναι αυτά τα διηγήματα ιστορίες εγκλεισμού που περιγράφουν καταστάσεις της πανδημίας αλλά και γενικότερες, όπου οι άνθρωποι δεν αντιδρούν αλλά υποτάσσονται και χειραγωγούνται. Όμως και η αντίδραση μερικών είναι χωρίς αποτέλεσμα, παραμένει ατομική, δίχως να την προσεταιρίζονται οι ευρύτερες ομοιοπαθείς μάζες. Σε ορισμένες εξ αυτών, η προς σωτηρίαν παρέμβαση συνήθως κάποιου εξωτερικού παράγοντα θα έχει μερικό αποτέλεσμα, αυτός θα φαντάζει πάντοτε αλλόκοτος μα η πράξη του λογικά ερμηνεύσιμη.

Εισήλθε στον πεζό λόγο έχοντας τη σκευή και με κατακτημένη την ωριμότητα του ποιητικού.

Κάποιοι εκ των ηρώων βρίσκονται σε παιδική ηλικία, αλλά και οι μεγαλύτερης ηλικίας δηλωμένοι αναζητούν και ανιχνεύουν την απαρχή κάποιων πράξεών τους στην παιδική τους ηλικία.

Ο χρόνος καθορίζεται από το αόριστο παρόν και από έναν εξωχρονικό τόπο, όπου το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου και σε αυτά εκτυλίσσεται η δράση. Το δωμάτιο δάσος, το δάσος ολόκληρο σε ένα δωμάτιο, τα καραδοκούντα παντού κοφτερά δόντια, ο περίκλειστος χώρος –όπως προανέφερα– υποβάλλουν την αίσθηση της κυκλικής ατέρμονης αφήγησης, όπου όλα δύνανται να συμβούν και συμβαίνουν όπως στα παραμύθια. Η ψυχολογική πίεση λόγω του εγκλεισμού και της πανδημίας δημιουργεί εφιαλτικές καταστάσεις, που ακροβατούν μεταξύ ονείρου-πραγματικότητας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και άτομα που προτιμούν να περνούν τη ζωή τους σε μια κουνιστή πολυθρόνα, όπου η ταλάντωση και η στατικότητα συνυπάρχουν δίχως καμία μετατόπιση μεταξύ των δύο άκρων.

Το ατέρμονο λίκνισμα της κουνιστής πολυθρόνας, που ταλαντώνεται στη θέση της χωρίς να πηγαίνει πουθενά, μοιάζει συνεχώς να προχωρά, να κινείται και να επιστρέφει σα να συμπιέζει σε επιτόπια κίνηση το τέλος στην αρχή και την αρχή στο τέλος. Μια υπόνοια κυριαρχεί· ότι όσο κι αν πασχίσει ν’ απομακρυνθεί, το βάρος της ύπαρξης σαν μαγνήτης πάλι ατόφια θα την επιστρέψει στο ίδιο σταθερό σημείο, στην ίδια κουνιστή πολυθρόνα που χρόνια τώρα πέρα-δώθε επιτόπου λικνίζεται χωρίς να πηγαίνει πουθενά. (από το διήγημα «Το Λίκνισμα»)

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, άβουλοι και απερίσκεπτοι, παραδομένοι στην τρυφηλή ζωή, φορτωμένοι στο πλοίο της πανδημίας, δίχως καμία διάθεση να εναντιωθούν και να παλέψουν, οδηγούνται σε αδιέξοδο και προδιαγεγραμμένο τέλος από τις ίδιες τις επιλογές τους. Γίνονται βορά των αρουραίων της πόλης, την οποία λόγω πανδημίας είχαν εγκαταλείψει και τώρα με την επιστροφή τους τους καταβροχθίζουν δίχως αντίσταση, παραδομένους στον ευδαιμονισμό και την ψευδαίσθηση.

Οι αρουραίοι της φαντασμαγορικής πόλης-φάντασμα, που είχε αδειάσει από τους κατοίκους της, έσπευσαν να τους υποδεχτούν μέσα στον βαρύ θαλασσινό μεσαιωνικό μολυσματικό αέρα, δείχνοντας όλο νόημα τα μπροστινά τους δόντια τα κοφτερά, που έλαμψαν μόλις αντίκρισαν την παράδοξη τούτη καραβιά την απελπισμένη και ξέμπαρκη από το πλοίο της και την εποχή της. (από το διήγημα «Ο χορός των εκστασιασμένων»)

Τα δόντια υπάρχουν παντού, αλέθουν και καταβροχθίζουν το κάθε τι, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν τα υποκαθιστά το κροτάλισμα των αδύναμων τεχνητών οδοντοστοιχιών. Οι μασέλες κροταλίζουν σε ύπνο και ξύπνο μπερδεύοντας τον ήχο και τη δράση τους με αυτήν των φυσικών δοντιών. Τα πελώρια στόματα των δωματίων, του κλειστού χώρου και του ανοιχτού περιβάλλοντος, επιτελούν την ίδια λειτουργία. Δόντια φυτρώνουν παντού.

Οι ξαναμμένες μασέλες κάθε μέρα ολόγυρα, ανοιγοκλείνοντας με πάταγο, κροταλίζουν, χοροπηδούν στης ηλιθιότητας τις ατέλειωτες γιορτές. Σάπιοι Τραπεζίτες, πάνοπλοι μαφιόζοι, επιχειρηματίες Κοπτήρες, βρομεροί πολιτικοί Κυνόδοντες και η αχανής εξαγορασμένη πελατεία, όλοι τους με δόντια σουβλερά οργανωμένα σε στρατιές κροταλίζουν απειλητικά τις μασέλες. Παίρνουν φόρα, πετάγονται έξω από την τηλεόραση και τους χιμούν. Οι ανυπεράσπιστοι αισθάνονται βαθιές δαγκωματιές στο κρέας. Κοιτάζουν πίσω τους. Διαπιστώνουν με τρόμο ότι είναι όλοι τους εκεί. Τσαμπιά με μασέλες καρφωμένες στον πισινό τους. (από το διήγημα «Οδοντοστοιχίες»)

Η λυρική αποτύπωση της πραγματικότητας σε αναλογία με τις ρεαλιστικές περιγραφές και την πυκνότητα του λόγου μάς βοηθούν στη διάβαση από το φανταστικό στην πραγματικότητα.

Διαβάζοντας αυτά τα διηγήματα, για θέμα τακτικής της ανάγνωσης είναι απαραίτητο να τα τοποθετήσεις στη σειρά, εφαρμόζοντας την κάθε ιστορία στον αναλογούντα σωστό τόπο και χρόνο, καθορίζοντας έτσι το πλαίσιο. Το δρων υποκείμενο, ο άνθρωπος, κινείται εντός αυτών των πλαισίων άλλοτε προγραμματισμένα και άλλοτε παρορμητικά. Έτσι, γίνονται φανερές στον αναγνώστη οι προθέσεις του. Η ευτοπία συνδέεται με τη δυστοπία και με την ουτοπία και ο χρόνος μεταπίπτει αναλόγως σε πραγματικό, σε άχρονο παρόν και σε ονειρικό. Στον πραγματικό χρόνο ο άνθρωπος δρα σύμφωνα με την κατάσταση στην οποία ευρίσκεται και υπαγορεύουν οι συνθήκες, ενώ στον ονειρικό φαντασιακό χρόνο ανάλογα με τις επιθυμίες του. Αυτοί οι χρόνοι συμπλέκονται και μας μεταφέρουν μεταξύ ουτοπίας-πραγματικότητας δίχως σαφώς καθορισμένα όρια. Τα όνειρα εδώ λειτουργούν ως σήματα και προμηνύματα της πραγματικότητας, συμβάλλουν στο να δημιουργείται ένας ενδιάμεσος εικονικός-πραγματικός κόσμος, στον οποίο περιδινίζεται ο άνθρωπος και αναλόγως πράττει.

Για να κατανοήσουμε τα διηγήματα της Κορνέτη, θα πρέπει να ορίσουμε και κυρίως να αναγνωρίσουμε ό,τι δημιουργεί αυτές τις δυστοπικές καταστάσεις που περιγράφονται, να ορίσουμε τις δρώσες δυνάμεις που επενεργούν καταπιεστικά συνήθως στους υποκείμενους ανθρώπους αλλά και στο περιβάλλον. Στο παραμορφωτικό παιχνίδι της πραγματικότητας, στο οποίο κλήθηκαν να παίξουν, έγιναν πιόνια και απέμειναν οι τελευταίοι παίκτες μιας παρτίδας μακάβριας,αναφέρει στο διήγημα «Ιππότης στην άκρη – A Knight on the rim is dim». Να ορίσουμε την αντίδραση, το περιθώριο και τον τρόπο αντίδρασης αυτών των ανθρώπων, για να δούμε κατά πόσον υπάρχει η δυνατότητα διαφυγής από αυτές τις καταστάσεις, όπως και το ελάχιστο περιθώριο ελευθερίας. Να διαβάσουμε την πραγματικότητα ως την αντιστροφή της, ώστε να οδηγηθούμε στην αλληγορία και την παραβολή της κάθε ιστορίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ είναι το διήγημα «Η πόλη ανάποδα».

Τελειώνοντας, θέλω να επισημάνω ότι σε αυτό το διαμορφωμένο περιβάλλον δεν υπάρχει περιθώριο συλλογικότητας, αγάπης, έρωτα. Κατά βάθος, όμως, διαβάζοντας με αυτόν τον τρόπο τα διηγήματα αυτού του βιβλίου, αυτό το ελλείπον στοιχείο είναι αυτό που μένει να ανακαλύψουμε εμείς ως αναγνώστες.

Δωμάτια με δόντια
και άλλες κοφτερές ιστορίες
Έλσα Κορνέτη
Μελάνι
176 σελ.
ISBN 978-960-591-241-3
Τιμή €12,72

Twitter