Λιλή Μαυροκεφάλου: «Φωνές»

Το καινούργιο μυθιστόρημα της συγγραφέως Λιλής Μαυροκεφάλου, Φωνές, από τις Εκδόσεις Κέδρος, ανατέμνει λεπτομερειακά τέσσερις διαφορετικές γενιές, κάθε μία μάρτυρας μιας εποχής: της Μικρασιατικής Καταστροφής και της προσφυγιάς, της γερμανικής Κατοχής και της εθνικής Αντίστασης, του Εμφυλίου, της Δικτατορίας, του Πολυτεχνείου και της μεταπολιτευτικής περιόδου, τέλος, της πλαστής ευημερίας και της κοινωνικοοικονομικής πτώχευσης. Όλοι οι ήρωες, με επικεφαλής τη Μικρασιάτισσα γιαγιά Ειδοθέα, την Ηλέκτρα, τη Φοίβη, τον Θοδωρή, τον Στέλιο, τον Θεόδωρο, την Αναστασία, εξιστορούν απογοητεύσεις, παθήματα, συμφορές, πικρές αναμνήσεις στο διάβα του χρόνου. Αναμνήσεις που δε γιατρεύουν πληγές, που δε θριαμβολογούν για το μέλλον, που συμπεριφέρονται στην οδύνη με περισσότερη οδύνη χωρίς ο πόνος να εξιλεώνει. Όμως τα ηρωικά κατορθώματα, η αγάπη της φύσης, η αναζήτηση του έρωτα, φωτίζουν συχνά τα δεινά της καθημερινότητας με υποφώσκουσα χαρά.

Στις Φωνές ξεδιπλώνεται, παράλληλα με την ψυχοσύνθεση του κάθε ήρωα, και η κοινωνικοπολιτική πορεία του τόπου. Τα συμβάντα περιγράφονται με βιωματική ενάργεια. Η μνήμη φρουρός. Όταν η μνήμη βοηθά, γράφεις αριστουργήματα χωρίς φόβο και με περίσσιο πάθος για τις πολύπαθες στιγμές μιας αδυσώπητης ιστορικής πορείας που ξετυλίγεται μέσα από το αίμα. Πόσο αίμα, Θεέ μου, που νότισε πάτρια εδάφη, χαμένες πατρίδες, χαμένες ελπίδες!

Οι Φωνές για τη Λ. Μαυροκεφάλου είναι ένας αντικατοπτρισμός της ψυχής της. Με την τρυφερότητα που τη διακρίνει ως συγγραφέα, η ματιά της απέναντι στην Ιστορία είναι καθάρια, βλέπει τα πάντα. Και τα σωστά και τα στραβά. Για τη Λ. Μαυροκεφάλου οι Φωνές, σβησμένες μέσα στο διάβα του χρόνου και παράλληλα τόσο εκκωφαντικές, μετατρέπονται σε κραυγές, γίνονται ψίθυροι και πάλι κραυγές, ένα κουβάρι από ξεχασμένα λάθη κι αλησμόνητα δεινά.

Δεν τελειώνουν ποτέ η προσφυγιά, ο πόλεμος. Ακόμα και αν έχουμε ειρήνη, ο πόλεμος καραδοκεί και οι ψυχές που έφυγαν πληγωμένες δε γιατρεύονται. Οι προδοσίες κατά του ελληνισμού βρίσκουν την πιο ευαίσθητη φωνή και πένα να εξιστορήσει τον πόνο, να αναζητήσει μια δικαίωση. Η αναζήτηση δικαίωσης διαπερνά σαν κόκκινη κλωστή τις αναμνήσεις. Είναι η καλοσύνη που συνδέει μάνες, κόρες και εγγονές, που διατρέχει γενιές με ίδιο σχεδόν παρελθόν και παρόν, αυτό της προσπάθειας. Με αγωνίες, κόπους, μοναξιά.

Αντέχει ο άνθρωπος τόσα βάσανα για μια ελπίδα; Για ένα αύριο καλύτερο; Για τα αγέννητα, αν η μοίρα τα κανακέψει νωρίς; Οι Φωνές κρατάνε σε εγρήγορση την αναζήτηση δικαίωσης. Για τις χαμένες πατρίδες, τους αγώνες, τις θυσίες. Ευαίσθητη στις μνήμες, η συγγραφέας ταυτίζεται με μια μοίρα που σε κανέναν από εμάς δεν είναι άγνωστη. Αναρωτιέται μέσα από την ύψιστη ρητορική ερώτηση «…πόσες άραγε φορές ξαναγεννιέται ο άνθρωπος;». Όσες αντέχει να ξαναρχίζει τον αγώνα από την αρχή. Η Μικρασιατική Καταστροφή έσπρωξε τον Έλληνα να δημιουργήσει μια πιο απελευθερωμένη κοινωνία. Να γίνει εργατικότερος, εφευρετικότερος, με φιλότιμο και καπατσοσύνη. Οι αρετές να καλύψουν τα ελαττώματα της αδιαφορίας, της εμπάθειας, της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού. Η ιστορική μνήμη έχει καταγράψει ως ιστορικά γεγονότα και αυτά που μας έλειψαν σε κρίσιμες για τον ελληνισμό στιγμές: τη συνεννόηση, την εμπιστοσύνη, την αδελφοσύνη.

Αποτελεί ο πόνος ομορφιά στη ζωή; Η κατανόηση της βαθιά κρυμμένης ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας ζωγραφίζει αδρά την ψυχοσύνθεση του κάθε ήρωα που, όπως περιγράφεται στις Φωνές, εμπεριέχει όλους όσοι πορεύονται στον ίδιο αγώνα, στον ίδιο σκοπό. Τους δυο, τους τρεις, τους χίλιους δεκατρείς, που λέει και το τραγούδι. Είναι οι πολλοί. Άλλοτε ονειροπόλοι, άλλοτε φιλοσοφημένοι ή αιθεροβάμονες, επαναστάτες ή ακτιβιστές. Ακολουθούν την αρχή «εν το παν», όπου ο ένας μετατρέπεται σε πολλούς και όπου οι πολλοί εμπεριέχονται στον έναν. Τον μοναδικό. Οι ήρωες είναι οι ψηφίδες που ολοκληρώνουν αμφίσημα τη μεγάλη εικόνα.

Ο συμβολισμός του τίτλου παραπέμπει στις εσωτερικές φωνές του κάθε ήρωα.

Με την τρυφερότητα που τη διακρίνει ως συγγραφέα, η ματιά της απέναντι στην Ιστορία είναι καθάρια, βλέπει τα πάντα. Και τα σωστά και τα στραβά.

Από πού αντλεί την έμπνευση η Λ. Μαυροκεφάλου; Από προσωπικές εμπειρίες, επιρροές. σκέψεις και γνώσεις όπως διαθλώνται μέσα από το συναίσθημα. Όπως η ίδια δήλωσε σε μια συνέντευξή της, διατηρεί ακόμη τη χαρά της ζωής, αγαπά τη φύση, τα ταξίδια και το γράψιμο. Γράφει γιατί κάθε βιβλίο της την ταξιδεύει. Εμείς οι αναγνώστες την ακολουθούμε στο μαγικό της ταξίδι, μέσα από την εξιστόρηση της Ιστορίας και της κοινωνικής πραγματικότητας στις Φωνές. Όταν σε συγκινεί η καλοσύνη, σε γοητεύει η απλότητα και η αυθεντικότητα στις σχέσεις και σε απωθεί η κακότητα, αυτά τα στοιχεία μπορεί να είναι τα πρωτογενή υλικά για το πλάσιμο της ιστορίας. Από την άλλη, η ποικιλία των χαρακτήρων και ο εξομολογητικός λόγος τους αφήνουν αποτυπώματα της ψυχής των ηρώων στις δικές μας καρδιές. Η Λ. Μαυροκεφάλου θέλει στις Φωνές να διασώσει το οικείο. Να μην ξεχαστεί το αυτονόητο, να μη γίνει το τραγικό τετριμμένο. Να κρατηθούν στη μνήμη στιγμές του ιστορικού γίγνεσθαι που παραμένουν αξεπέραστες.

Ένα βιβλίο με πολλαπλές αναγνώσεις. Πρώτη ανάγνωση: γνωριμία με τους ήρωες του βιβλίου, ήρωες που ζουν σε εποχές κοινωνικών ανατροπών. «Πώς να παραμείνεις λογικός μέσα στην παραφροσύνη και τον τρόμο;» αναρωτιέται η συγγραφέας. Δεύτερη ανάγνωση: τα ιστορικά γεγονότα. Τρίτη ανάγνωση: τα συναισθήματα. Ο κληρονομημένος φόβος. «…Η χαρά και ο πόνος έρχονται και ούτε ρωτάνε». Τετάρτη ανάγνωση: το αισθαντικό ταίριασμα όταν οι αδερφές ψυχές συναντώνται, μαγεύονται και σε μαγεύουν. Πέμπτη ανάγνωση: τα τοπόσημα.

Φωνές: Μια αφήγηση που καθηλώνει. Μια αφήγηση που εξιστορεί τα δεινά του ελληνισμού χωρίς εμπάθεια. Με πάθος και περισσή αλήθεια. Μια αφήγηση που απευθύνεται στην ψυχή του αναγνώστη. Μια συνεχής αλληλεπίδραση ανάμεσα στη διήγηση και στην ανταπόκριση σε αυτήν.

Προς τα πού πηγαίνει η Ελλάδα; Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά. Η συγγραφέας μέσα από τον ήρωα που κλείνει τις Φωνές, τον Θεόδωρο Λαμπρίδη, δίνει προβάδισμα στην ελπίδα.

[Η Σήλια Νικολαΐδου είναι τ. καθηγήτρια κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέας.]