Ρέα Γαλανάκη: «Εμμανουήλ και Αικατερίνη»

Είναι μεγάλη καλοτυχία το ότι ζούμε σε μια εποχή στην οποία γράφει και δημιουργεί η Ρέα Γαλανάκη και αυτό για πολλούς λόγους, σπουδαιότερος των οποίων είναι η καταπληκτική της ευχέρεια στο να προσαρμόζει την επίσημη Ιστορία σε προσωπικά δεδομένα, να ταυτίζει, να κλειδώνει, να κυκλώνει, δηλαδή, στιγμές που χαρακτήρισαν και πόνεσαν αυτόν τον τόπο, παράλληλα με παραμύθια που κοινοί θνητοί βίωσαν στις ίδιες περιόδους. Η Ρέα Γαλανάκη, ερευνώντας αυτή τη φορά τη μυθολογία των γονιών της και βυθιζόμενη όσο δεν παίρνει στην ατομική τους βίωση, αφενός φέρνει σε πέρας μια ευθύνη που ως πεζογράφος έχει (το να διηγηθεί δηλαδή την ιστορία τους), αφετέρου μας κάνει συμμέτοχους σε μια χρονική διάρκεια πάνω από εκατό έτη, στην οποία ιδίως ο πατέρας της έπαιξε σημαντικό ρόλο και ως γιατρός, και ως αγωνιστής, και ως μαχητής. Αντλώντας το σπουδαιότερο υλικό από αυτή τη μυθιστορία μέσω φωτογραφιών, σημειωμάτων, επιστολών που έχει στην κατοχή της και με τρόπο θα έλεγα έμπειρου «ρεπόρτερ», ανθρώπου δηλαδή που μπορεί να βγάλει συμπεράσματα πέρα από αυτό που βλέπει κάποιος αδαής, αναλύει (όχι όμως με δημοσιογραφικό τρόπο αλλά με καθαρή λογοτεχνική εκφορά) ακόμη και τα συναισθήματα, την ψυχολογία της συγκεκριμένης στιγμής που τραβήχτηκε μια φωτογραφία ή γράφτηκε ένα σημείωμα ή μια επιστολή, εν κατακλείδι, την ίδια τη φιλοσοφία των δύο αυτών ανθρώπων που βρέθηκαν μαζί, πολέμησαν έναν αγώνα δίκαιο αφήνοντας πίσω τους έργο και κατέληξαν, αφού πρόλαβαν να δουν ό,τι περιμένει κάθε γονιός από τα παιδιά του, έστω και αν ήρθε σε σύγκρουση μαζί τους.

Είναι αληθινά συγκλονιστική η μέθοδος παράθεσης ενός τέτοιου υλικού και, όσο αφηγηματικά η Ρέα Γαλανάκη το παραδίδει, τόσο πιο ενδιαφέρον γίνεται, παράλληλα με οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να βοηθήσει (εφημερίδες, περιοδικά, συγγενείς, άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις, φίλοι, επιστήμονες, αθλητικοί σύλλογοι, λαογράφοι, συγγραφείς) και το οποίο δεν το αφήνει να πέσει κάτω, το αντίθετο, το αξιολογεί, το αξιοποιεί και το τεμαχίζει χάριν –όπως είπαμε– μιας αφηγηματικής νομοτέλειας, που σε πολλές περιπτώσεις εκπλήσσει (όχι γιατί δεν το περιμέναμε από κείνη, αλλά γιατί και η ίδια αποκαλύπτεται χωρίς συστολή). Άρα, δεν μιλάμε πια με αυτό το βιβλίο για τη συνέχεια μιας συγγραφέως με εξαιρετικές δυνατότητες, αλλά για μια υποθήκη στην Ιστορία του Λόγου και της Λογοτεχνίας, η οποία προτρέπει κάθε σοβαρό αναγνώστη να την ανακαλύψει προκειμένου να δει με άλλα μάτια και την ιστορία των δικών του γονιών (άσχετα αν μπορεί ή όχι να γράψει, αυτό είναι προνόμιο ειδικά των πεζογράφων) και εν τέλει να δρομολογήσει το δικό του ταξίδι στο παρελθόν. Τελικά και χωρίς την παραμικρή διάθεση υπερβολής, η Ρέα Γαλανάκη με τη συγκεκριμένη εμμονή της αποδίδει στους γιατρούς γονείς της την αθανασία που τους πρέπει και παράλληλα τους διατηρεί στα μάτια της ακόμη ζωντανούς, όπως όταν ήταν μικρό παιδί και άκουγε από τα χείλη τους παραμύθια (που δεν ήταν παραμύθια), τα όποια και αποτέλεσαν την πρώτη ύλη των μυθιστορημάτων της, όταν η ίδια αποφάσισε να τα περάσει στο χαρτί.

Όλο το βιβλίο της είναι συναρπαστικό με τις συναντήσεις, την έρευνα, τις μαρτυρίες, τις αφηγήσεις, το ίντερνετ τελικά, το μέρος όμως που μας σηκώνει την τρίχα με την απίστευτη παραμυθιακή του εκφορά είναι το τρίτο. Και τούτο για διάφορους λόγους που λίγο-πολύ αναλύσαμε, για την πορεία του Εμμανουήλ, ο οποίος κυριολεκτικά σώθηκε από τον θάνατο τουλάχιστον τέσσερις φορές. Κατ’ αρχάς στη Μικρασιατική Καταστροφή, όπου ως αξιωματικός κατάφερε να επιζήσει μέσα στη λαίλαπα, τον όλεθρο και τη σφαγή, φθάνοντας με κάποιο από τα πλοία εκείνα που έσωζαν ζωές (όχι εντελώς, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία και όχι της παρούσης) στο λιμάνι της Καβάλας. Και ενώ εργάζεται τα επόμενα χρόνια ως γιατρός στην περιοχή του Οροπεδίου της Κρήτης, όπου γεννήθηκε, ως γνήσιος βενιζελικός, δηλαδή δημοκράτης και αντιβασιλικός, συλλαμβάνεται το 1935 και κλείνεται στις φυλακές του Μαρτινέγκο περιμένοντας την εκτέλεσή του, η οποία τελικά δεν γίνεται, και απελευθερώνεται όπως και οι υπόλοιποι. Το 1940 επιστρατεύεται πάλι και βιώνει την κατάρρευση του Μετώπου καταφέρνοντας να σωθεί και αναλαμβάνει δράση στο νοσοκομείο της Λάρισας, το οποίο και βομβαρδίζεται από τους Ιταλούς, επιχειρώντας έξοδο προς Αθήνα με ένα ΡΕΟ και από εκεί με ένα πειρατικό σαπιοκάραβο προς την ιδιαίτερη πατρίδα του. Και φυσικά, ένας αγωνιστής του ύψους του Εμμανουήλ δεν θα μπορούσε να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια, το αντίθετο, εντάσσεται σε αντάρτικες ομάδες και πολεμάει τους Γερμανούς μέχρι εκείνοι να φύγουν από τη χώρα. Η αληθινά και πραγματικά απίστευτη εκδοχή της ζωής του Εμμανουήλ, του ωτορινολαρυγγολόγου που σπούδασε στο Παρίσι και το Μπορντό, του πατέρα της Ρέας Γαλανάκη, και η μικροβιολόγος σύζυγός του Αικατερίνη –μητέρα της Ρέας Γαλανάκη–, η οποία σπούδασε στη Βιέννη και την Αθήνα, και πέθανε 32 χρόνια αργότερα από τον θάνατο του συντρόφου της, δίνουν στη συγγραφέα πολύτιμα στοιχεία που τους αφορούσαν. Ασφαλώς μπορεί σε κάποιους να ακουμπάνε τέτοια ακούσματα ανθρώπων ή συγγενών που ίσως βιώσαν τα ίδια, η ουσία όμως είναι πως αυτά τα άτομα έγραψαν τη σύγχρονη Ιστορία, πάνω σε αυτά στηρίχθηκε το κράτος για να γίνει όσο περισσότερο δημοκρατικό θα έπρεπε, προκειμένου εμείς σήμερα να γράφουμε και να μιλάμε ελεύθερα, να αναφερόμαστε στα θαύματά τους και να τους εξαϋλώνουμε, ακόμη και αν βλέπουμε πως είχανε άδικο σε κάποια προσωπικά ή ιδεολογικά μας ζητήματα.

Είναι αληθινά συγκλονιστική η μέθοδος παράθεσης ενός τέτοιου υλικού και, όσο αφηγηματικά η Ρέα Γαλανάκη το παραδίδει, τόσο πιο ενδιαφέρον γίνεται.

Αρχίζοντας το βιβλίο, η συγγραφέας φαντάζεται σαν σε όνειρο τον γάμο των γονιών της, το μακρύ νυφικό της μητέρας της, τον κόσμο γύρω γύρω στη μητρόπολη του Ηρακλείου, έναν γάμο που θα άφησε εποχή λόγω της κοινωνικής τους τάξης – και όλα αυτά γιατί δεν έχει ούτε μια φωτογραφία η οποία να επιβεβαιώνει ή να διαψεύδει αυτή την εκτίμηση, και μάλιστα προς το τέλος του 1944, αρχές του 1945. Η αλήθεια όμως είναι εντελώς διαφορετική. Οι δυο re galanaki22 γονείς (ο πατέρας μεσήλικας) παντρεύονται στο σπίτι μόνο με τον κουμπάρο, τον παπά και ίσως τη γιαγιά, κάτι που δεν θα μπορούσε κανείς να υποψιαστεί, έστω και αν ήταν ακόμη Κατοχή. Έτσι, τόσο η ίδια όσο κι εμείς κλείνοντας το μυθιστόρημα (που δεν μου μοιάζει και τόσο πειστικό, μάλλον θα του ταίριαζε καλύτερα η μυθιστορία) μένουμε με την αίσθηση πως ολωνών μας οι γονείς υπήρξαν σπουδαίοι, πολέμησαν για ιδέες, έπαιξαν τη ζωή τους κορόνα-γράμματα, πάντα συνεπείς στις προσταγές, και εν τέλει δημιούργησαν οικογένειες για τις οποίες δεν ντράπηκαν ποτέ, απεναντίας, ήταν πάντα υπερήφανοι για αυτές.